جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نگاهی به حكمت و اهمیت «آپولوژی» نوشته افلاطون درباره دفاعیات سقراط در محكمه «هیچ كس خواسته و دانسته، مرتكب عمل خلافِ حق نمی‌شود.» 1 سقراط به راستی، فلسفه را باید اندیشیدن و به ویژه هنرِ اندیشیدن درباره حقیقت، خویشتن و حقایق مربوط به خود دانست. اگرچه نمی‌توان همگان را به مطالعه فلسفه و آثار فیلسوفان بزرگ فراخواند، اما می‌توان آنها را به اندیشیدن درباره آنچه فیلسوفان گفته‌اند و زندگی انسان مربوط به آنها است، فراخواند و دعوت كرد. از این رو، می‌خواهیم با ارایه خلاصه‌ای آزاد از یكی از كتاب‌های فلسفی، ضمن معرفی آنها، خوانندگان محترم را با آثار فلسفی و اندیشه‌های فلاسفه، آشنا سازیم. در این قسمت می‌خواهم به معرفی كتاب «دوره آثار افلاطون»، 2 بخش «آپولوژی» یا «خطابه دفاعی سقراط» بپردازم كه در آن، افلاطون فیلسوف بزرگ یونانی و از شاگردان سقراط، به زیبایی و كاملا مستند، به بازنویسی محاكمه سقراط در محكمه‌ای پرداخته كه در آن، به خاطر آرا و نظراتش مورد محاكمه قرار گرفته و به مرگ محكوم می‌شود. آنچه بیش از همه در این محكمه تاریخی مورد توجه است، دفاعیه سقراط از «حقیقت» است كه همچون آینه‌ای شفاف، هر آنچه هست را همان‌گونه بازنمایانده و بدون قضاوتی یك سویه، خطاب به همه تماشاگرانِ تاریخی این محكمه می‌گوید: هر آنچه می‌پندارید «می‌دانید» را هر روز، در محكمه «آزمون» گذاشته و خود را مورد نقد و پرسش قرار دهید».

حضرت عیسی(ع) یكی از پیامبران اولوالعزم است. نام این نبی بزرگوار به كرات در قرآن كریم و احادیث اسلامی آمده است. مسلمانان برای حضرت مسیح(ع) معجزات و كراماتی قائل هستند از جمله سخن گفتن در گاهواره در دفاع از مادر و نیز زنده كردن مردگان و شفای بیماران و كوران مادرزاد و دمیدن حیات در گل بی‌جان. دانشوران و اندیشمندان مسلمان نیز احترام ویژه‌ای به حضرت عیسی(ع) و همواره در آثار و گفتارشان از او به بزرگی یاد می‌كنند. مولانا جلال‌الدین محمد بلخی رومی، عارف و شاعر بزرگ ایرانی قرن هفتم هجری نیز كه عمری را در قونیه و در همسایگی با مسیحیان زیست همواره در اشعارش نگاهی سرشار از احترام به حضرت مسیح(ع) دارد و او را از اولیای الهی برمی‌شمارد. همین موضوع می‌تواند زمینه‌ساز گفت‌وگویی سازنده و ثمربخش میان پیروان این دو دین ابراهیمی شود. به دیگر سخن می‌توان بازتاب چهره روحانی عیسی مسیح (ع) در ابیات عرفانی ایرانی را با مسیح‌شناسی متالهین و تئولوگ‌های غربی سنجید. كاری كه محمد صبایی در رساله دكتری خود با عنوان «مسیح‌شناسی در سنت مسیحی و اسلامی با تاكید بر آرای رودُلف بولتمان و مولانا جلال‌الدین» صورت داده است. این رساله به تازگی برگزیده نهمین دوره جایزه فتح‌الله مجتبایی در حوزه ادیان و عرفان شد. به این مناسبت محمدرضا عدلی در جستار پیش رو ضمن معرفی مختصر بولتمان به مضامین اصلی این پایان‌نامه و زمینه‌های این مقایسه می‌پردازد كه از نظر می‌گذرد.

«عقل‏گرایی اخلاقی» دیدگاهی است که بیان می‏دارد الزامات اخلاقی مستلزم [وجود] ادلّه‏ای برای انجام عمل هستند؛ یعنی اگر کسی الزامی اخلاقی برای انجام کاری دارد، پس وی لزوماً دلیلی برای آن دارد. به گمان من عقل‏گرایی‏ از آنچه بیشتر مردم تصور کرده‏اند، پذیرفتنی‏تر‏ است. پس از اینکه به شکل اجمالی کلیات برخی جهات و ملاحظات مفید در دفاع از عقل‏گرایی‏ اخلاقی را بیان کردم، بر تلاش برای برطرف کردن چهار نقدی که گمان می‏کنم جدی‏تر‏ین نقدها به عقل‏گرایی‏ اخلاقی هستند متمرکز می‏شوم. در انتها با تلاش برای دستیابی به بعضی نتایج و آموزه‏های کلی در مورد دشواری توجیه مدعیات مربوط به منشأ نهایی هنجاری بودن مقاله را به پایان خواهم رسانید.

اشکال اصلی تلقی تاریخی از علوم انسانی آن است که انسان را در زیر سیطره‌ی تاریخ و جامعه و فرهنگ، «اسیر» و «مقهور» تصویر می‌کند، به گونه‌­ای که انسان هیچ­گاه نمی‌تواند آزاد از تحمیل­ها و اقتضائات بیرونی، اندیشه کند و این ساختارهای محدودیت‌زا را بشکند.

انگار مترجم مفسرانه می‎فهمد، مترجمانه می‎نویسد، مفسر، مفسرانه می‎فهمد، مفسرانه هم می‎نویسد؛ یعنی او وقتی متن را فهمید در ۸ خط می‌نویسد، مجاز است، ولی مترجم باید برود همۀ قواعد فهم این آیه را به کار بگیرد و در دو خط بنویسد، حداکثر در یک‌ونیم خط ترجمۀ یک آیۀ یک‌سطری را بنویسد. ولی هیچ‌وقت نمی‌توانیم به صرف متن اکتفا بکنیم،

فراز و فرود تاریخی، ساختارها را بر افراد تحمیل نمی‌كند چراكه خود ایشان بخشی از این فراز و فرودند. ساختار را همین كسانی می‌سازند كه در میان آن گرفتار شده‌اند. نسبتی دوسویه میان جزء و كل برقرار است. بسیاری از مردمان نمی‌دانند كه چرا زندگی می‌كنند و شایسته كدام مسیر و غایتند؛ اینها رنج‌كشانی‌اند كه حاصل دسترنج‌شان نانی است كه بر سفره دیگران است؛ دیگرانی كه بر اسب نادانی ایشان می‌تازند. كسی را یارای آن نیست تا این اسب را به زیر كشد زیرا اگر لب گشاید و از جایگاه پر از رنج آنان سخن گوید، اول كسی كه بر او خواهد آشفت همین رنجورانند كه نادانی خود را می‌پرستند. ایشان دشمن هر كسی‌اند كه بیچارگی‌شان را گوشزد می‌كند.

با توجه به عمق تعارض نظام اجتماعی مدرن و نظام اجتماعی مطلوب اسلام، افق حرکتی جامعه‌ی اسلامی نمی‌تواند چندان شباهتی با وضعیت امروزی و حتی صورت ایده‌آل ادعایی غرب داشته باشد. از سوی دیگر نگرش تفکیکی به غرب و خوب و بد کردن آن و سعی در بهره‌گیری از علم و تکنولوژی غرب مدرن مسئله‌ای چالش‌برانگیز و بحران‌زاست و عملاً محکوم به شکست.