جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫پژوهش حاضر درصدد است که نخست جريانهاي روشنفکري و روشنفکري ديني معاصر افغانستان را بازشناسي و مطالعه کند و پس از آن، با نگاه و رويکردي انتقادي و آسيب شناسانه که معطوف به باورها و ارزشهاي ديني و فرهنگي جامعه است، آنها را ارزيابي کند. پس از کليات و مفاهيم، انواع و مؤلفههاي روشنفکري بيان شده است. روشنفکري معاصر افغانستان در يک تقسيم، به تجددگرا و ديني تقسيم ميشود. جريان تجددگرا خود به سه دسته غربگرا، شرقگرا و پساطالبان قابل تقسيم است. جريان غربگرا در اوايل قرن بيستم شکلگرفت و در استقلال افغانستان و مشروطيت پيروزيهايي را به دست آورد؛ ولي در خصوص تجددگرايي ناکام ماند. جريان شرقگرا در ميانه قرن بيستم به وجود آمد و با تأثيرپذيري از مارکسيسم، قدرت را به دست گرفت؛ ولي عملکرد آنها، منجر به انقلاب مردم شد و عمر حاکميت آن هم به پايان رسيد. جريان پسا طالبان، هنوز تثبيت نشده است؛ اما گرايشهاي متنوعي در درون آن شکل گرفته است. جريان روشنفکري ديني به دو دسته روحاني و غير روحاني تقسيم ميشود. در بخش نخست، از سيد جمال به عنوان سر سلسله روشنفکران ديني نام ميبريم که تأثيرات عميقي بر انديشمندان بعدي گذاشت. سپس به فيض محمد کاتب هزاره اشاره ميشود که تاريخ نگاري خردگرا و عينيت گراست. شخصيت ديگر، سيد اسماعيل بلخي است که تأثيرات وي بر نسلهاي بعدي و گروههاي احزاب شيعي افغانستان انکار ناپذير است. آخرين شخص، محمد اسماعيل مبلغ است. وي بنيادهاي مارکسيسم را به نقد کشيد و انديشههاي نوين اسلام را يادآور شد. در مورد روشنفکران غير روحاني، از محمود طرزي روشنفکري نوگرا و صلاح الدين سلجوقي فيلسوف روشنفکر ياد شده است. در پايان، دستاوردها، نتايج و جمع بندي ارائه شده است که به نوعي، آسيب شناسي جريان روشنفکري به حساب ميآيد. از آسيبهاي مطرح شده، ميتوان به دربارنشيني و مردمگريزي، ضديت با دين و ارزشهاي ديني، و فقدان اعتدال اشاره نمود.