جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیق و نگاشتۀ پیش روی شما همانطور که عنوان آن مشّخص می‌باشد مربوط می‌شود به بررسی و تفحص آیاتی از قران شریف که مرتبط با جنگ خندق (غزوۀ احزاب) می‌باشد و در آن سعی شده است حتّی الامکان جنگ خندق از نگاه قرآن مورد کنکاش قرار گیرد؛ و قسمت اصلی دیگر آن نیز به آن دسته از روایات و احادیثی می‌پردازد که از معصوم(علیه السلام) در مورد این غزوه صادر شده است.اهمیّت موضوع را می‌شود به راحتی درک کرد اگر به این مهم توجه شود که خداوند متعال 30 آیه اختصاصاّ در حواشی این غزوۀ مهم و تاریخی که نقطۀ عطف پیروزی‌های لشگر اسلام بر کفر نیز به شمار می‌آید نازل کرده است و کاربرد این موضوع نیز در ابعاد مختلف زندگی روزمرّه و اجتماعی و در نحوۀ تفکرّ و تصمیم گیریهایی مختلف از جمله ابعاد سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و نظامی و... می‌باشد.هدف از اجرای این موضوع همانطور که در مقدّمه نیز آمده است، بررسی جزء به جزء آیات قرآن کریم که در ارتباط با جهاد فی سبیل الله نازل شده می‌باشد، باشد که در دیگر ابعاد نیز به صورت دقیقتر آیات قرآن مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.روش انجام کار نیز به صورت تحقیق کتابخانه ای می‌باشد و نتایج به دست آمده نیز که بعد از بررسی پژوهش مشخّص می‌شود عبارتند از: روش شدن ذهن خواننده از فضای کلّی مدینه بعد از هجرت رسول الله و وضعیت دشوار مسلمانان در آن برهه از زمان و پرداخته شدن به کلّ آیات و احادثی که پیرامون و حول این غزوه حتّی الامکان قابل دستیابی بوده‌اند.

تربیت، ابزار تعالی و کمال انسان و جامعه بشری است و تربیت فطری منشأیی برای دیگر تربیت‌هاست چرا که سعادت و یا شقاوت حاصل از نوع پرورش فطرت، سعادت یا شقاوت جاودان است. میل به کمال، جزء فطرت انسان است پس لازم است برای رسیدن به آن، که هدف آفرینش انسان است، برنامه‌ای بر اساس فطریات او طراحی گردد. با توجه به این مشکل که انسان در تشخیص مصداق صحیح کمال حقیقی و شکوفایی فطرت خویش به خطا می‌رود؛ هدف کاوش این پایان‌نامه ارائۀ برنامه‌ای هر چند مختصر بر اساس آموزه‌های امیرالمؤمنین علی(عليه‌السلام)، برای شکوفایی فطرت و ایجاد تربیتی صحیح و در نتیجه ایجاد جامعه انسانی است که در نهایت قرب الهی به ارمغان می‌آورد. هر چند انسان تجزیه ناپذیر است اما برای فهم و درک رفتارهای انسانی و یافتن شیوه‌های تربیتی مناسب لازم است از منظرهای گوناگون به انسان توجه نمود و جایگاه فطرت را در ساختار وجودی او یافت. انسان ترکیبی از روح و جسم است و فطرت ویژگی‌های مشترک بین همۀ انسان‌هاست. ویژگی‌هایی از قبیل: 1ـ بین همۀ انسان‌ها در هر زمان و مکان مشترک است. 2ـ بر اساس توحید است. 3ـ دین الهی بر آن منطبق است. 4ـ حجت و دلیل خداوندی است. 5ـ دارای بینش و گرایش است. 6ـ زوال ناپذیر و در نتیجه حجاب گیرنده و شکوفا شونده است. 7ـ انسان را به غایت و هدف اصلی آفرینش می‌رساند.فطرت انسان کمال طلب است و بر اساس این میل که خداوند عطا نموده، وی همۀ ابعاد زندگی خود را تنظیم می‌کند و به دلیل ابعاد وجودی دیگری که در ساختار انسان وجود دارد؛ مانند غریزه و نفس، انسان در به ثمر رساندن فطرت کمال طلب خویش به انحراف رفته و با مصادیق اشتباه مسیر زندگی خویش را طی می‌کند. اما روش‌های تربیت فطری می‌تواند با عنایت به داشته‌های فطری انسان مانند حب کمال، حب بقا، حب اتکا، حب علم، حب خوف، حب رجا، حب رضا و تسلیم، حب پرستش و توجه به موانع و عوامل شکوفایی آن‌ها، انسان را به سوی کمال حقیقی سوق دهد. در این پژوهش، هرکدام از فطریات انسان را مورد بررسی قرار داده و در خصوص هر بعد از فطرت به عوامل، موانع و روش‌های ویژه آن دست یافتیم و در خصوص هر بُعد از ابعاد فطرت، اثرهای تربیتی آن نیز بررسی شده است.از آنجا که اصل فطرت بر توحید است ـ زیرا کمال مطلق یکی است و آن خدای یگانه است که منشاء همۀ کمالات است ـ در پایان هر گفتار نگاهی توحید گرایانه نیز صورت گرفته است. در نهایت اینکه در این پژوهش ساختاری مبتنی بر ویژگی‌های خدادادی و فطری انسان برای تربیت وی ارائه شده است.

در این پژوهش که ارتباط و هماهنگی کلام امیرالمؤمنین علی7 را نسبت به قرآن کریم (کتاب هدایت ربّانی خدا) مدّنظر قرار داده و به تبیین اشارات قرآنی نهج‌البلاغه در محدوده خطبه های اوّل تا خطبه 91 می پردازد؛ مباحث را با یک بحث تحلیلی از رابطه امام علی7 و قرآن شروع می کند که در آن به جایگاه امام7 و نقش او در تبیین و تفسیر قرآن کریم و اشراف و آگاهی بالای او بر قرآن کریم سخن درمیان آمده است و طبعاً این دو منبع گرانبها باید در کنار هم و هماهنگ با هم مخاطبین خود را راهنما باشند. و پس از آن و طی چهار فصل به اشارات قرآنی نهج البلاغه مورد توجه قرار گرفته است چیزی که در این مجموعه بیشتر روشن می شود هماهنگی و وحدت موضوعات الهیات و روابط اجتماعی و اخلاقی قرآن با کلام حضرت امیر علی7 است بخصوص بحث خداشناسی (صفات و ویژگی خدا)در خطبه اوّل و خطبه 91 به تفصیل بیان شده است در این تحقیق 204 فراز از خطبه‌ها مورد بررسی قرار گرفته است و برای هر کدام موضوعی متناسب آمده است و 301 آیه شاهد آورده شده (در بعضی از فرازها دو یا بیش از دو آیۀ شاهد آمده) است. آنچه از مجموع این تحقیق استفاده می‌شود، رابطه وثیق و هماهنگ این دو گوهر گرانبها و هم‌نوایی روح قرآن و نهج‌البلاغه است.

رساله حاضر با موضوع تفسیر تطبیقی آیات غدیر در چهار فصل تدوین شده است : فصل اول ، شامل چهار گفتار است. در گفتار اول از کلیات بحث شده و در گفتار دوم مفاهیم لغوی و اصطلاحی امام و امامت، خلافت، عصمت، تفسیر و در گفتار سوم به مبانی مشترک تفسیری فریقین پرداخته شه است، در گفتار چهارم مبانی مختص فریقین بحث شده است. فصل دوم، شامل آیه تبلیغ (قبل از غدیر) در چهار گفتار، در گفتار اول آیه تبلیغ از دیدگاه مفسران بررسی شده و در گفتار دوم آیه تبلیغ از دیدگاه روایات و در گفتار سوم به بحث غدیر پرداخته شده و در چهارمین کفتار به نقد و بررسی شبهات حدیث غدیر پرداخته شده است. در فصل سوم ، آیه اکمال (حین غدیر) در طی سه گفتار از دیدگاه مفسران، دیدگاه روایات در باره آیه اکمال، بررسی شبهات آیه اکمال. در فصل چهارم آیه سئل سائل (بعد از غدیر) در سه گفتار بررسی شده در گفتار اول دیدگاه مفسران مطرح گردیده و در گفتار دوم روایات بیان شده و در گفتار سوم به بررسی شبهات آیه پرداخته شده است. در هر یک از فصول ابتدا آیهمربوطه را آورده، سپس واژگان مهم آیه را معنی نموده و در ادامه دیدگاههای مفسرین اهل سنت و شیعه و روایات اهل سنت و شیعه و همچنین به بررسی شبهات پرداخته شده است.

اقناع، فرایندی است که برای تغییر نگرش مخاطب انجام می گیرد و اندیش? مخاطب را در جهت اهداف مورد نظر به تکاپو و تفکر وا می‌دارد. در این فرآیند از فنون و شیوه‌های مختلف استفاده می‌شود. از آن‌جا که در عصر حاضر، اقناع‌های مداوم در ساخت فکر و اندیشه انسانی صورت می گیرد و تفکر مخاطبان پیوسته در حال جهت‌دهی در چارچوب اهداف اقناع کنندگان است، بررسی این مسئله بر اساس منابع اسلامی به خصوص طبق دیدگاه امام علی (ع) ضروری است، تا در صحنه‌های جدید مواجهه، که از آن به جنگ نرم یاد می شود، الهام گرفته شود. هدف از این نوشتار، بررسی شیوه اقناعی حضرت علی(ع) در نهج البلاغه است، که در شرایط گوناگون به مخاطبان مختلف عرضه شده است. نوشته حاضر با رویکرد دینی و با روش توصیفی – تحلیلی انجام شده که طبق بررسی‌های انجام شده چنین به دست می‌آید که امام علی (ع) در سخنان خویش از انواع فنون و شیوه‌های اقناع در دو قالب تعقلی مانند: حکمت، موعظه و خطابه، و شیوه استشهادی مانند: تداعی و یادآوری نعمت، پرسش و پاسخ، تاریخ، ضرب المثل،طنز و تصویرآفرینی برای قانع ساختن مخاطب استفاده نموده‌اند و با توجه به این‌که هر کدام از این روش‌ها در جای خود و به موقع مورد استفاده قرار گرفته‌اند، نهایت تأثیر خود را بر مخاطب داشته‌اند. هم‌چنین امام علی(ع) در کلام خود در راستای اقناع مخاطب بر معیارهایی همچون آزاد اندیشی، هدفداری، حقوق مداری و عدم دروغ پردازی و فریب کاری و... توجه داشته‌اند.

یکی از ادله اثبات وجود مبدأ هستی، «برهان نظم» است که از راه بررسی نظام دقیق و پیچیده عالم طبیعت به اثبات خدا می‌پردازد، این برهان به دلیل سهم زیادی که حس و تجربه در آن دارد و همچنین به دلیل انس بیشتر انسان با محسوسات و جهان ماده، فهمش برای غالب انسانهایی که با اصطلاحات پیچیده و فنی فلسفه و کلام آشنایی نیستند راحتتر است.و لذا انبیاء الهی برای هدایت مردم بیشتر به این برهان تمسک می‌نمودند، هرچند از اثبات اوصاف کمالیه خداوند عاجز است، به همین دلیل فلاسفه اسلامی به براهین دیگر اهیمت بیشتری داده‌اند و با تقریرهای امروز‌ی‌اش در مکاتب متقدم کلامی نیامده است، ولی در هر صورت می‌توان از آن به عنوان مقدمه‌ای به عنوان فهم براهین کامل‌تر و دقیق‌تر اثبات خدا بهره گرفت.ولی اگر تعریف برهان نظم و محدوده و نتایج آن در حوزه مبادی، اصول موضوعه و حد وسط آن تبیین شود، هم برهان نظم از بسیاری مغلطات مصون می‌ماند و هم ضمیمه بسیاری از انتقادات و اشکالاتی که به آن وارد می‌شود، از بین می‌رود.

حضور پررنگ شتر در زندگی گذشته اعراب موجب گستردگی حوزه‌ی معنایی این واژه در زبان عربی گردیده و غالب واژگان این حوزه معنایی در کتاب نهج‌البلاغه مورد استعمال قرار گرفته است.در این پژوهش با عنوان «دلالت‌ها و محورهای معنایی «شتر» در نهج‌البلاغه» سعی بر آن است تا به روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر نظریه حوزه‌‌های معنایی، در سه فصل مجزا به بررسی نحوه‌ی استعمال واژه‌های حوزه معنایی شتر و متعلقات آن در این کتاب ارزشمند پرداخته شود و مفاهیمی که آن حضرت به کمک این واژگان ابداع کرده است،مشخص گردد. با بررسی‌های صورت گرفته در این جستار مشخص شد امام علی(ع) از حوزه‌‌ی معنایی این واژه که غالباً در قالب صور بلاغی است، برای تبیین مفاهیمی همچون اسلام و اهل‌بیت علیهم‌السلام، خلافت، عقاید، عبادات، اخلاق، آفرینش، فتنه و بنی‌امیه استفاده نموده است. بار معنایی این واژگان در بافت کلام مشخص شده و شامل مواردی همچون تشویق، مذمت، نکوهش و ... می-باشد.

انسان موجودی، اجتماعیست و ارتباطات بین‌فردی، که از آن به مهارت‌های اجتماعی یاد می‌شود، بخش عمده‌ای از زندگی اجتماعی اوست. مهارت‌های اجتماعی، مهارت‌هایی است که انسان را یاری می‌کند تا با بهره‌گیری از مهارت‌های کلامی و غیرکلامی با دیگران، به گونه‌ای رفتار کند که بتواند به حقوق، الزامات، رضایت‌خاطر و یا انجام وظایف خود در حد معقولی دست یابد، بدون آن که حقوق، الزامات، رضایت‌خاطر و یا وظایف دیگران را نادیده بگیرد. بهره‌گیری از کلام و رفتار امیرالمؤمنین  که هم از علم الهی برخوردار و به حقیقت آدمی آشنا بودند و هم کلام و رفتارشان حجت است، در یادگیری و تقویت این مهارت‌ها، راهگشا است. این که امیرالمؤمنین  کدام مهارت‌ها را تقویت کرده‌اند و برای تقویت آن‌ها، چه راه‌کارهای عملی ارائه فرموده‌اند، موضوع این پژوهش است. پژوهش‌گر تلاش کرده است، پاسخ این پرسش‌ها را با جستجو در نهج‌البلاغه و تحلیلو توصیف کلام امیرالمؤمنین  پیدا کند و نشان دهد که امیرالمؤمنین  مهارت‌هایی هم چون سخن‌گفتن، گوش‌دادن، ابراز وجود، هم‌دلی، دوست‌یابی، مهرورزی، افشای خود، نفوذ، رازداری، آراستگی ظاهر، تقویت و پاداش را تبیین‌کرده‌‌اند و برای عملی کردن آن‌ها از روش معرفت افزایی، انذار، تبشیر، عبرت آموزی، الگویی و محبت استفاده کرده اند.

با توجه به لزوم جداسازی حق و باطل از یکدیگر، لزوم تعیین تکلیف مسایل و ضمانت سعادت انسان و این‌که اطاعت از امر فرمان‌روا لازمه‌ای دارد، شناخت حق و باطل ضروری به نظر می‌رسد. علم تفصیلی به حق، ‌حصول اطمینان، استقلال اندیشه، عدم فردگرایی، یقین‌گرایی و بصیرت از لوازم شناخت حق و باطل می‌باشد. جدیت و تلاش، موشکافی، دوری از هوای نفس، ثبات قدم و پرهیز از شتاب‌زدگی، راه رسیدن به شناخت حق و باطل و در مقابل، کنجکاوی بی‌جا، اصرار بر جهل، بزرگنمایی، شتاب‌زدگی و جَوزدگی از موانع رسیدن به شناخت حق است. عاقبت به خیری از پیامدهای شناخت حق و باطل در بعد فردی و پیروی از امام حق و انسجام ملی از پیامدهای آن در بعد اجتماعی است.سه معیار مطابقت با وحی، سیره معصومین(ع) و فطرت یا عقل سلیم به عنوان معیارهای شناخت حق و باطل از کلام امام علی(ع) استخراج می‌شود. دین اسلام و قرآن کریم با شاخصه‌هایی از جمله فرقان، هموار، هدایت‌گر، مستقیم و حجت است، از شاخه‌های تطبیق موضوع با وحی است. پیامبر اکرم(ص) دارای ویژگی‌هایی از جمله آشکارکننده حق، داور، حق‌رو و فصل‌الخطاب هستند؛ امیرالمومنین(ع) نیز قاطع در راه حق، حق‌پو، راستگو، پاسخگوی ندای حق، عالم به حق، حق‌جو و حق‌یاب هستند؛ ائمه اطهار(ع) نیز دارای وحدت رویه، مرجع حق، زمامداران حق و پرچم‌داران حق هستند؛ لذا به عنوان یکی از معیارهای شناخت حق در کلام امام علی(ع) معرفی شده‌اند.ویژگی‌های حق عبارتند از میانه‌بودن حق، سنگینی و گوارایی، تأثیرگذاربودن، شایسته پیروی‌بودن، روشن‌بودن، کمی یاران، اختلاط با باطل، مخفی‌بودن و داشتن مخالف بسیار. ویژگی‌های باطل نیز عبارتست از تظاهر و جلوه‌گری، کثرت طرفداران، پر سر و صدا بودن، شباهت با حق، گوشه‌نشینی خواص و نیت باطل. پیمان‌شکنان، دشمنان دوست‌نما و خواص ساده‌لوح، گمراهان و منافقان به عنوان مصادیق باطل معرفی شده‌اند. عمل‌گرایی، ایمان راستین، برپاکننده حق، حق‌گویی و حق‌پویی؛ خصوصیات طرفداران حق و شعارگرایی، مدعیان دروغین، ایستادگی در مقابل حق، شراکت با شیطان و خودمحوری؛ خصوصیات طرفداران باطل شمرده شده است.از آنجا که به دلیل علمی‌بودن شناخت کلیات حق و باطل، نمی‌توان در عالَم خارج، حق و باطل واقعی را با آن شناخت معین نمود، پس نیاز به مهارتی به نام بصیرت است تا بتوان حق و باطل و ویژگی‌های آنها را تطبیق نمود. در دوران غیبت معصوم(ع) حکم حاکمان صالح به حق نزدیک‌تر است و در زمان حکومت حاکمان ناصالح، رأی عالمان و راویان احادیث ائمه(ع) معتبر است. در زمان حاکمیت حاکمان صالح که عالم دینی نیستند، نظر علما صائب است. البته در دو مورد اخیر، آرای عالمانی که دارای تخصص بیشتر ـ اَعلَم در موضوع ـ هستند، معتبرتر است. رضایت و خواست جامعه، هنگامی که بر اساس موازین اسلامی باشد، مورد تأیید است و این به هیچ وجه نتیجه نمی‌دهد که حکومت به خواست مردم می‌تواند از معیارهای اسلامی دست بردارد. شرایط بیان حق عبارتست از این که انسان باید با توجه به موقعیت‌ها، سنجش ظرفیت‌ها، زمان‌ها و مکان‌ها به بیان حقایق اقدام کند.

این پژوهش در راستای چند هدف تدوین شده و مزیـّت انجام آن ایجاد علاقه در خوانندگان به آثار ادبیّات فارسی و دریافت تأثیر آن ها از نهج البلاغه و کلام امام علی ( ع ) است : 1-ابتدا نگاهی مختصر به زندگی و احوال مولای متّقیان امیرالمومنین علی ( ع ) شده ، اگرچه زبان از بیان کمالات آن حضرت قاصر استو قلم تاب تحمّل فضایلش را ندارد و از طرفی پرداختن به شرح احوال آن حضرت توسط نویسنده ای ناآشنا به تمام جزئیات زندگی ایشان ممکن است نوعی بی ادبی به ساحت مقدّس او محسوب گردد ، ولی نگارنده به جهت ایجاد انگیزه بر مطالعـه ی بیشتر ِ زندگی ِاین بزرگوار ، بطور اختصار بدین امر مهم و دشوار پرداخته است . 2- شرح احوال حکیم « ناصرخسرو قبادیانی » مورد بررسی قرار گرفته است تا کسانی که علاقمند به ادب فارسی و شعر و شاعری هستند بیشتر با این شخصیّت حکیم و فرزانه آشنا شوند ؛ چرا که نام ناصرخسرو در برابر شاعران صاحب نام و مشهوری نظیر فردوسی ، نظامی ، سعدی ، حافظ و مولوی ممکن است برای بسیاری افراد ناشناخته به نظر آید . 3- شرح احوال سید شریف رضی ، بخشی دیگر از این کار بوده است .4- از اهداف دیگر این پژوهش آشنایی با جلوه های تأثیرگذاری « نهج البلاغه » در دیوان حکیم ناصرخسرو قبادیانی است . و چون نمودهایی از تأثیر « نهج البلاغه » در دیوان این شاعر مشاهده گردیده ، لذا میزان این تأثیر از طریق استخراج ابیات و تطبیق آن ها با سخنان ، مواعظ و حکمت های علی ( ع ) از نظر گذشته است و در این راستـــا برخــی ابیات تحت تأثیر مستقیم و برخی دیگر تحت تأثیر غیر مستقیم کلام مولا ( ع ) بوده اند و تلاش گردیده در حد امکان این تأثیرات انعکاس داده شود . 5- بررسی نقش آموزه ها و تعلمیات ارزشمند « نهج البلاغه » در اشعار ناصرخسرو قبادیانی از دیدگاه و منظر اجتماعی انجام گردیده و به گونه ای تحلیل اجتماعی اشعار ناصرخسرو با توجه به تأثیر « نهج البلاغه » از جهت موضوعاتی نظیر اعتقادی- حکمی، اخلاقی ، علمی ، اقتصادی و عبادی که همه به نوعی زیرمجموعه ی موضوعات اجتماعی هستند مورد توجه نگارنده بوده است . 6- علاوه بر موارد فوق توانایی های شاعر در ایجاد احساس زیبایی از موارد تأثیر« نهج البلاغه » و فرمایش های حضرت نشان داده شده است و اینکه آیا این زیبایی شناسی با توجه به آرایه های ادبی و صنایع بدیعی نظیر جناس ، تکرار و ... در شعر شاعر منعکــس گردیـــده یا این انعکاس با توجه به علم معانی ، بیان و تصویرسازی های آن بوده است . 7- در پایان پیوند های بزرگ اندیشه و باور و اعتقادات دینی شاعر از آبشخور نهج البلاغه با دسته بندی معانی تأثیر نهج البلاغه در اشعار ناصرخسرو از نظر گذشته است که این معانی نظیر آرزو و تمنّا ، آغاز آفرینش ، تدبیر و قضا ، علم و دانش ، صبر و شکیبایی و ... ذیل تقسیم بندی های اجتماعی ذکر گردیده اند .