جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صفويان پس از دورۀ فترت در ايران دولتي متمركز تشکيل دادند و با تقويت هويت ملي ايرانيان و استفاده از عنصر هويت بخش دين، تحولاتي اساسي در ساختار حکومت و جامعه ايجاد كردند. رسمي كردن مذهب تشيع اماميه، مهم ترين اقدام حکومت صفو يه در شروع كار بود كه موجب تحول اساسي در ارزش ها و هنجارهاي جامعۀ ايران شد.محور اصلی پژوهش، بررسی تحولات ساختاری وتطورات اعتقادی مذهب تشیع در دوره صفویه می باشد. با توجه به تاريخي بودن موضوع ، اين پژوهش با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است.این مقاله با استناد به منابع اصلی و عقاید متفاوت پژوهشگران معاصر در صدد پاسخ گویی به مسایل فوق با روش بر آمده ایم.در نتیجه در می یابیم مذهب تشيع، يکي از عناصر مهم در وحدت ايرانيان در دورة صفوي بود که ساختار انديشه اي صفويان را تشکيل می داد..

عادل‌شاهیان حکومتی شیعه‌مذهب بود که هم‌زمان با تأسیس حکومت صفوی، به‌ عنوان حکومتی محلی در دکن تأسیس شد. مؤسس این حکومت، مذهب شیعه را به ‌عنوان مذهب رسمی قلمرو خود اعلام کرد. از آنجا که مسلمانان قلمرو عادل‌شاه اغلب از اهل سنت بودند، عادل‌شاه پس از اعلام مذهب تشیع به‌ عنوان مذهب رسمی حکومتش، رفتارهای مسالمت‌آمیزی در مقابل اهل سنت به کار گرفت. در دوره جانشینان یوسف عادل‌شاه، متأثر از جریان‌های سیاسی موجود، از مذاهب مختلف اسلامی حمایت می‌شد. در این پژوهش با استفاده از منابع کتاب‌خانه‌ای، حمایت شاهان این سلسله از مذاهب مختلف اسلامی و راهکارهای عادل‌شاهیان در جهت ایجاد وحدت بین اهل سنت و شیعه و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز این دو گروه مسلمان در قلمرو عادل‌شاهیان و همچنین پیامدهای این سیاست‌ها در زندگی سیاسی‌اجتماعی مسلمانان از مذاهب مختلف در این دوره بررسی می‌شود. اتخاذ چنین سیاست‌هایی باعث شد شیعه و اهل سنت در قلمرو عادل‌شاهیان به‌خوبی در کنار یکدیگر زندگی کنند. رقابت‌های بین این دو گروه مذهبی بیشتر متأثر از اوضاع و احوال سیاسی موجود بود نه رقابت‌های مذهبی.

با آغاز نزول قرآن، در جامعه اسلامی عده‌ای به نام «قُرّاء» مطرح شدند. قراء نقش اساسی در تبلیغ، ترویج و تبیین قرآن و اسلام در جوامع اسلامی داشتند. بنابراین، شناخت قراء، نقش آنان و گرایش مذهبی و اعتقادی‌شان مهم است. در سده چهارم، قرائت‌های قراء سبعه برگزیده شد و قراء عشره و اربعه عشر نیز در سال‌های بعد افزوده شدند. در واقع، تا عصر حاضر، قراء و قرائات چهارده‌گانه در میان جوامع اسلامی مشهور و متداول بوده است. بنا بر ملاک‌هایی از این دست می‌توان به شیعه‌بودن افراد پی برد: ذکر نام در کتب تاریخی‌رجالی به عنوان شیعه، ارتباط با ائمه b و تجلیل ائمه b از ایشان، مخالفت با بنی‌امیه و بنی‌عباس و نقل روایات فضائل ائمه b. از میان قاریان چهارده‌گانه پنج نفر از آنها شیعه هستند. از نتایج این پژوهش اینکه نقش مهم قاریان شیعی را در قرائت قرآن در جهان اسلام نمی‌توان منکر شد. از این‌رو پژوهش پیش رو گرایش مذهبی قراء چهارده‌گانه را بررسی می‌کند. محور اصلی پژوهش بررسی گونه تشیع قراء شیعی در میان قاریان چهارده‌گانه است که نوآوری این تحقیق نیز محسوب می‌شود.

دین‌پژوهی نهاد‌های حوزوی و دینی چون با رویکرد درون‌دینی و از منظر دانش‌های منسوب به دین است، ماهیت، غایت، تعریف، روش‌شناسی و مسیر متفاوتی با مطالعات اجتماعی تشیع دارند؛ اما گذشته از این در بدنه‌ سنتی روحانیت نوعی بدبینی تاریخی به جامعه‌شناسی به‌طور کلی وجود داشته و کمابیش هنوز ادامه دارد که به تجربیات اولیه‌ روحانیت با نمایندگان شاخص جامعه‌شناسی برمی‌گردد.

هدف از پژوهش حاضر بررسی عوامل موثر بر شکل‌گیری تسنن دوازده امامی در قرن نهم هجری و تاثیرات متقابل آن در برابر تشیع می‌باشد. تلاش نگارندگان بر آن است تا به این پرسش جواب داده شود که چه عواملی در شکل-گیری اولیه و توسعه تسنن دوازده امامی در این قرن موثر بوده است؟ و تسنن دوازده امامی و تشیع چه تاثیرات متقابلی بر یکدیگر داشته‌اند؟ یافته‌های این پژوهش که به صورت توصیفی- تحلیلی صورت‌گرفته، حاکی از این است که برچیده‌شدن حلافت عباسی به عنوان قدرتمندترین نهاد دینی اهل تسنن، سبب شد تاسایر گروه‌های مذهبی بویژه شیعیان مجال فعالیت در فضای خاص سیاسی آن دوران را یافته و به تدریج بر تعداد پیروانشان افزوده‌شود. در کنار این امر فراگیر‌شدن نهضت‌‌های صوفی درایران با توجه به تسامح مذهبی تیموریان، نوعی خاص از تفکر جدید را وجود آورد که سعی داشت تا ضمن پایبندی به اصول مذهب تسنن، توجه ویژه‌ای به امامان شیعه (ع) داشته و روند متعادلی در همزیستی تسنن و تشیع در ایران بوجود‌آورد که تحت عنوان تسنن دوازده امامی شناخته می‌شود. در این بین تصوف به عنوان حلقه واسط جریانی شد که حاصل آن گذر مذهبی ایران از تسنن محض به تشیع در حدفاصل قرون هفتم تا نهم هجری بود.

عدالت‌محوری و پرهیز از هر گونه تعصب باید از مهم‌ترین اصول در نقد و بررسی متون باشد. اما آیا این اصل در نقدهای رجالی مورد توجه قرار گرفته است؟ و یا در این بخش تعصبات مذهبی کارگر بوده و مانع حقیقت‌گویی برخی از رجالیان شده است؟ این مقاله با هدف ارزیابی‌تاثیر شیعه بودن راویان در نقدهای رجالی اهل سنت در کتب رجالی معتبر آن‌ها و با روش توصیفی‌تحلیلی به نگارش درآمده، و با شواهد متعدد بیان می‌دارد که بسیاری از نقدهای رجالیون اهل سنت، دربارۀ راویان شیعی مذهب با جهت‌گیری مذهبی و تعصب فرقه‌گرایانه و ضد شیعی صورت گرفته و ثابت کرده است که نزد برخی رجالیون اهل سنت، تشیع برای راویان نوعی ضعف به شمار آمده و در موارد بسیاری حتی بر وثاقت و صلاح و عدالت راویان سایه انداخته است.

یکی از مسائل مطرح میان پژوهشگران شیعه و اهل سنت در قرن اخیر، وجود راویان منتسب به تشیع در کتاب صحیح بخاری است. با توجه به اعتبار زیاد این کتاب در جوامع حدیثی اهل تسنن و از طرفی اتهام بخاری به دیدگاه نصب، اهمیت پرداختن به چرایی وجود این راویان در کتاب صحیح بخاری قوّت می‌گیرد. در این راستا، کسی به‌صورت شفاف و مفصّل، به تبیین علت نپرداخته است، ولی با تتبع در آثار موجود، می‌توان سه نظریه را که توسط محققان بدان اشاره شده، برشمرد: دیدگاه اول علت را در نقش پررنگ و بی‌بدیل راویان شیعی جست‌وجو کرده‌؛ دیدگاه دوم شوق و انگیزۀ بخاری در اخذ و نشر حدیث را عامل اصلی دانسته است و گروه سوم، حبّ و ارادت بخاری به اهل بیتk و شیعیان ایشان و در نتیجه عدم نصب وی را پیشنهاد داده است. نوشتار پیش رو کوشیده است پس از بیان نارسایی احتمالات پیش‌گفته، نظریۀ چهارمی دربارۀ این موضوع، در سه گام سامان دهد: ابتدا به‌طور مختصر مروری بر مؤلفه‌ها و ممیزات جریانات شیعی صدر اول در قرون متقدم شده؛ در قدم بعدی بر اساس این مؤلفه‌ها و سایر روش‌های گفته‌شده در متن، نوع تشیع راویان و میزان نقل بخاری از جریانات منتسب به تشیع را تعیین گردیده و در گام نهایی به نارسایی احتمالات گفته‌شده در باب حضور راویان شیعی در کتاب بخاری، اشاره و نظریۀ «تفکیک بخاری بین انواع راویان شیعه» را تبیین و تأثیر انگیزه‌های کلامی و مذهبی بخاری در این مسئله، واکاوی شده است.