جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله‌ی اعجاز قرآن از جمله موضوعات مهم و اساسی است که در سیر تاریخی مطالعات و مناقشات قرآن پژوهان فریقین به‌طور مبسوط و مستقل انعکاس یافته است به گونه ای که شماری از محققین به کشف و اصطیاد وجوه خاصی از اعجاز قرآن پرداخته و برخی دیگر نیز عمدتاً به وجوه فرعی و غیر محوری اعجاز آیات وحی پرداخته و از بررسی و تمرکز درخور در ابعاد اصلی آن بازماندند تا جایی که اعجاز بلاغی و ادبی قرآن در شمار نخستین، مشهورترین و محوری ‌ترین دامنه‌ی اعجاز قرآن قرار گرفت. این در حالی است که در میان اندیشه‌وران اسلامی، امام خمینی(ره) را باید از جمله معدود عالمان دین‌باور و باریک اندیشی به‌شمار آورد که در آراء و آثار قرآن شناختی خویش از اعجاز قرآن، با نگرشی خاص، واقع بینانه، مبتکرانه و در عین حال کاربردی سخن رانده به گونه ای که چنین باور و بینشی در نگاه‌ها و نگاشته‌های هیچ‌یک از متفکرین شیعه و سنی در ادوار مختلف تاریخ تفسیر قرآن مشاهده نمی‌گردد. امام خمینی(ره) که قرآن را کتاب هدایت و آدم سازی انسان‌ها می‌داند، ضمن تأکید بر ضرورت ملاحظه‌ی تمام جنبه‌های اعجاز قرآن ازیک طرف و انتقاد ازعقیده طرفداران اعجازبلاغی قرآن بعنوان اعجاز عمومی قرآن ازسوی دیگر، بر اعجاز معرفتی و تربیتی (اعجازعرفانی) قرآن تمرکز و اصرار ورزیده است. لذا تبیین اندیشه‌های قرآن شناختی امام خمینی(ره) با تأکید و تمرکز بر مسأله‌ی اعجاز قرآن با روش توصیفی و تحلیلی، از اهداف اصلی این مقاله می‌باشد.

موضوع این مقاله تطبیق و مقایسۀ ارتباط میان دین و دولت از دیدگاه امام خمینی; و سید قطب است. هدف این مقاله، به دست آودن ریشه‌های اندیشه‌ای ‌امام‌خمینی و سیدقطب در پدید آمدن آرای عملی و انقلابی آن­ها درباره رابطه دین و دولت‌ و مؤلفه­های اصلی پیوند دهنده میان دین و دولت است. روش انجام تحقیق حاضر ترکیبی از روش­های تحلیل تاریخی و تحلیل مقایسه‌ای است. نتایج بیانگر این است که نوع گرایش ‌امام ‌خمینی و سیدقطب به رابطه دین و دولت یا اسلام و سیاست، اساسی برای مبارزه با طاغوت است. هم­چنین، علی رغم شباهت ظاهری آرای سیدقطب با ‌امام ‌خمینی، تأکیدهای ‌امام‌خمینی در تعریف مبارزه با طاغوت و آنچه مراد سیدقطب در موضوع جهاد و تشکیل حکومتی اسلامی بدون پدید آمدن دولت مردمی است، متفاوت است. تفاوت عمدۀ آن­ها در اهمیت و ضرورت تشکیل حکومت اسلامی است. علاوه­ بر این، بر خلاف آرای ‌امام‌خمینی که جهاد را آخرین مراحل مبارزه با طاغوت می­داند، سید قطب بر ضرورت جهاد در جایگاه یک اصل اساسی برای پیوند بین دین و دولت تأکید دارد.

پل تیلیخ خداوند را نه یک وجود، بلکه خود وجود و اساس وجود می‌داند و بر اساس این فرض که خداوند کاملا متعالی و فراتر از بشر است، امکان هرگونه سخن گفتن حقیقی از خداوند را منتفی می‌داند؛ وی صفات و اسمائی را که به خداوند نسبت داده می‌شود، صرفاً نمادهایی می‌داند که اشاره‌ی حقیقی به خداوند نداشته و تنها راه‌هایی برای مواجهه با امر قدسی هستند. در سنت عرفان اسلامی نیز عارفانی چون امام خمینی دیدگاهی خاص پیرامون کیفیت سخن گفتن از خداوند دارند که باید به صورت مستقل در ضمن زبان دین بررسی شود؛ این دیدگاه از جهاتی به دیدگاه پل تیلیخ شباهت داشته و از جهاتی هم با آن متمایز است؛ امام خمینی معتقد است مرحله‌ی غیب الغیوب ذات الهی، کاملا متعالی و فراتر از بشر است و بشر در این مرحله، هیچ صفتی را نمی‌تواند به خداوند نسبت دهد؛ در عین حال، تنزّه الهی مانع این نمی‌شود که انسان بتواند در مقام واحدی، راجع به خداوند سخن گفته و تمام صفات و اسماء کمالی را به خداوند نسبت دهد. این مقاله با هدف مقایسه‌ی بین دیدگاه پل تیلیخ و نظریه‌ی عرفانی امام خمینی پیرامون زبان دین، ضمن استفاده از روش تحلیلی و تطبیقی، وجوه اشتراک و تفاوت این دو نظریه را بررسی کرده و نهایتاً برتری‌ها و مزایای دیدگاه عرفانی امام خمینی نسبت به دیدگاه پل تیلیخ را نشان می‌دهد.

نظریة ولایت فقیه امام خمینی و خلافت اسلامی‌ ‌رشیدرضا در باب حکومت و سیاست، تشابهات بسیاری‌ دارد طوری که در ساختار و اصول کلی مدلی یکسان را ارائه می‌‌دهند که در آن، هم بر نقش مردم تأکید شده و رأی ‌ایشان اهمیت‌ دارد و هم حکومت باید بر اساس مبانی و احکام دینی باشد. اجتهاد و مصلحت نیز موجب انعطاف‌پذیری دین و زمینه‌ساز اجرایی شدن حکومت دینی با توجه به شرایط روز خواهند شد. با وجود‌این شباهت در نظریه، نتایج عینی و خروجی اجتماعی جریان‌های وابسته به آن‌ها با یکدیگر تفاوت‌های زیادی‌ دارند. با بررسی مبانی نظری ‌این دو نظریه مشخص می‌‌شود نوع نگاه به دین و برخی ویژگی‌های آن، شامل: کارکرد دین، جاودانگی و جامعیت آن، و همچنین مبانی‌ای از الهیات و انسان‌شناسی، موجب بروز چنین رویکردی در حکومت و سیاست می‌‌شود. اما تفاوت‌هایی در نوع مواجهة شیعه و اهل سنت به ‌این مباحث، موجب تفاوت‌های مهمی‌ ‌در اجرای آن‌ها می‌‌شود. رویکرد شیعه مبتنی بر عقل و نقل است و از پشتوانة عقلی غنی‌ای بهره می‌‌برد در حالی که دین‌شناسی اهل سنت، بیشتر بر اساس نقل بوده و بر پایة فقه است.‌ این تفاوت موجب شده در عمل نظریة خلافت اسلامی‌ ‌نتواند به اهداف خود برسد.