جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫نوشتار حاضر از منظري فقهي، قرآن و احکام قرآني و ديدگاه مذاهب مختلف اسلامي در زمينه رويکرد قرآني احکام فقهي مانند نماز، روزه، زکات، حج و برخي کليات مربوط به معاملات همچون: بيع و رهن را بيان مي‌کند. نويسنده همچنين احکام توهين به قرآن و ضرورت تعظيم و عمل به آن و انس با قرآن را بررسي کرده است. وي در چهار فصل به ابعاد اين مسأله فقهي- قرآني مي‌پردازد. او در فصل اول به بيان تعاريف واژگان و اصطلاحات تحقيق پرداخته و معناي لغوي و اصطلاحي واژه‌هاي قرآن و فقه را بيان کرده و برضرورت سلامت نصوص قرآني از تحريف و احکام قرآني به عنوان مبناي عملکرد فقيه در ابواب عبادات و معاملات تأکيد کرده است. در فصل دوم احکام فقهي مربوط به خود قرآن، مانند تعظيم، طهارت، بوسيدن و گذاشتن آن روي صورت، احکام نجس شدن، حکم مس حايض، جنب و بدون وضو بر صفحه قرآن، احکام قرائت، غنا در قرائت و خواندن آن با لحن و صوت، احکام کتابت و ترجمه، زينت کردن، تعوذ به قرآن و حکم استشفا از آن ذکر مي‌شود. در فصل سوم احکام قرآن درعباد‌ت‌ها، مانند احکام نماز در قرآن، قرائت قرآن در نماز، خواندن حمد و سوره و سوره‌هاي سجده‌دار، قرائت حمد و سوره در نماز جماعت، مستحبات قرائت، خواندن سوره‌هاي قرآن در نمازهاي مستحب و نافله، قرآن در ماه مبارک رمضان و اعتکاف، روزه مربوط به زکات، حج، ميت، محتضر، قبر و... به صورت مبسوط بيان شده است. فصل چهارم احکام قرآن مرتبط به ابواب معاملات را شرح مي‌دهد. در اين زمينه مباحثي مانند احکام قرآن در عقود، ايقاعات، بيع، بيع مصحف (قرآن) به کافر و مسلمان، رهن قرآن، هبه کردن قرآن، و هر گونه معامله با موضوع قرآن ذکر مي‌گردد. حکم وقف قرآن، قسم خوردن به قرآن و حکم سرقت آن، از مندرجات بخش پاياني نوشتار به شمار مي‌آيد.

‫يكى از موضوعات مهم مطرح در حوزه علوم قرآنى تأويل است. تأويل عبارت است از كشف معانى باطنى آيات قرآن. اين واژه در گذشته به كتب مقدس اختصاص داشت ولى اكنون به عنوان هرمنوتيك در زمينههاى مذهبى، فلسفى و ادبى رواج و توسعه يافته است. هر گروه و فرقهاى از تأويل قرآن براى اثبات و تحكيم عقايد خود و احيانا رد آراى ديگران سود جسته است. آنچه در اين پاياننامه آمده، تأويلات موجود در آثار فارسى از ابتدا (اواخر قرن چهارم) تا اوايل قرن هفتم هجرى و تجزيه و تحليل آنهاست. اهم اهداف اين تحقيق عبارت است از: 1) جمعآورى و طبقهبندى آيات و احاديث تأويل شده در متون فارسى، 2) طبقهبندى تأويل برحسب موضوعى، 3)) شيوه تأويل در موارد مختلف و برحسب موضوعى، 4) اينكه كدام يك از انواع تأويل باتوجه به ظاهر متن قانع كننده است. اين تحقيق شامل دو بخش عمده است: بخش اول شامل مباحث لغوى و تعريفات و موافقان و مخالفان تأويل و مسير تأويل پيش و پس از اسلام. بخش دوم، مشتمل بر تأويلات موجود در متون فارسى تا قرن هفتم و تجزيه و تحليل آنها. اين تأويلات در سه حوزه كلى تفكر اسماعيليه، تفكر فلسفى و تفكر عرفانى مورد بحث قرار گرفته است. در پايان فهرست موضوعى تأويلات نيز آمده است.

‫يکي از موارد اختلاف بين مذاهب اسلامي، موضوع تعدي از نص و مسأله تنقيح مناط است. اهل سنت آن را با عناوين قياس، استحسان، عرف و عادت مورد بررسي قرار داده‌اند، و شيعه در ضمن مباحث حجيت عقل و استصحاب و مفاهيم، اين مسأله را بررسي نموده‌اند. اساس بحث تعدي از نص، حصول مناط حکم است، و تا وقتي که مناط در دست نباشد تعدي معنا ندارد. راه‌هاي نقلي حصول مناط شامل موارد متعددي است که از جمله مي‌توان به منصوص العله اشاره کرد، که شيعه و اهل سنت به غير از اخباري‌ها و ظاهريه، آن را حجت مي‌دانند. ايماء و تنبيه نيز اگر به ظهور لفظي برگردد، فقهاي شيعه در حجيت آن اختلافي ندارند، ولي اگر به دلالت عقلي برگردد، در صورتي حجت خواهد بود که به اطمينان عرفي برسد. همچنين دلالت اقتضاء، اگر به ظهور برگردد، از نظر تمام مسلک‌ها حجت مي‌باشد. مفهوم نيز از باب حجيت ظواهر، نزد شيعه، و از باب قياس، نزد اهل سنت حجت است؛ مورد ديگر، عموم بدليت است که از باب فهم عرفي و حجيت ظهور در تمامي مذاهب حجت مي‌باشد. عموم منزلت نيز همانند عموم بدليت حجيت دارد. اتحاد طريق نيز در صورتي که عرف وحدت دو موضوع را با ملاک يکسان تشخيص دهد، حجت بوده و به ظهور برمي‌گردد. و اما اجماع، که اهل سنت آن را يکي از راه‌هاي شناخت علت در قياس مي‌دانند، حجيت آن نزد شيعيان به کشف قول معصوم برمي‌گردد. براي تعدي از حکم نيز راه‌هاي عقلي متفاوتي وجود دارد که از جمله مي‌توان به اشاره، مناسبت حکم و موضوع، مناسبت، سبر و تقسيم، شبه، دوران، طرد و تنقيح مناط اشاره کرد. در مجموع، تمامي مذاهب بر عمل به تعدي از نص توافق دارند، و فرق بين آن‌ها در تطبيق و اعتماد بر آن، از حيث وسعت و ضيق، و همچنين نام‌گذاري مي‌باشد.

---