جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب، جلد نخست از مجموعه آثار «میرزا ابوالحسن طباطبایی» معروف به «حکیم جلوه» است. او از حکمای برجسته قرن سیزدهم هجری قمری و نخستین کسی است که باب گفتگوی انتقادی در اندیشه و آرای «ملاصدرا» را گشود. «حکیم جلوه» به خود جرات داد تا بعضی از این اندیشه ها و آرا را زیر سوال ببرد. جلد اول از آثار این متفکر بزرگ قرن سیزدهم، با شرحی درباره زندگی، اندیشه ها و آثار آو آغاز می شود. سپس «حواشی اسفار»، و به دنبال آن حواشی «شفا» نوشته «حکیم جلوه» می آید. این حواشی سراسر مباحث «اسفار» را در بر می گیرد و اکثر آنها نقل قول از کتاب های دیگر برای روشن شدن متن «اسفار» است. پس از حواشی «اسفار»، حواشی «شفا» قرار دارد. این حواشی نیز برای توضیح متن و روشن شدن عبارات «شفا» نوشته شده است و حتی الامکان تفسیر کلام «ابن سینا» به کلام خود اوست. در ادامه، حواشی«حکیم جلوه» بر «مبدا و معاد» اثر «ملاصدرا» و «اشارات و تنبیهات» نوشته «ابن سینا» می آید

جلد دوم: مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی از بخش اصول عقاید مقدمه ای بر جهان‏بینی اسلامی‏ که جلد دوم «مجموعه آثار» استاد شهید را تشکیل می‏دهد مشتمل است بر شش کتاب‏ انسان و ایمان، جهان‏بینی توحیدی، وحی و نبوت، انسان در قرآن، جامعه و تاریخ‏ و زندگی جاوید یا حیات اخروی‏. این کتاب آخرین اثر قلمی استاد شهید می‏باشد و تاریخ نگارش آن به سالهای ۵۶ و ۵۷ یعنی دوره نهضت اسلامی باز می‏گردد. از آنجا که آن متفکر گرانقدر انحرافات زیادی در نشریات برخی گروههای ظاهرا اسلامی و نیز آثار برخی روشنفکران مسلمان در جهان‏ بینی اسلامی می‏دیدند که سکوت در برابر آنها برای ایشان جایز نبود، و از سوی دیگر معتقد بودند که نهضت اسلامی می‏بایست از نظر ایدئولوژیک خالص باشد و دچار التقاط نگردد، لذا اقدام به نگارش این کتاب ذیقیمت نمودند و در آن بسیاری از لغزشگاه های فکری روشنفکران مسلمان را نشان دادند. از نکات جالب توجه در این کتاب این است که شهید آیت‏اللَّه مطهری در بخش «جامعه و تاریخ» «۱» به ضرس قاطع پیش‏بینی می‏کنند که رژیمهای‏ سوسیالیستی سرنگون خواهند شد همچنان که رژیمهای سرمایه‏ داری نیز سرنگون خواهند شد؛ و اصولا کتاب جامعه و تاریخ خصوصا فصل «اسلام و مادّیت تاریخی» را- که لغزشها بیشتر در همین مبحث است- می‏توان از شاهکارهای استاد به شمار آورد. خواست استاد چنین بوده است که این کتاب قابل استفاده برای عدّه هرچه بیشتری باشد، لذا بیان آن تا حدّ امکان ساده و روان است و همین امر موجب شده است که برخی به سوی این پندار سوق پیدا کنند که این کتاب مختصّ سطوح متوسط است، و حال آنکه غوامضی از مسائل اعتقادی در این کتاب مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته که برخی از آنها نیاز به توضیحات اساتید فن دارد. لازم به ذکر است که طرح استاد در مورد این مجموعه شامل کتابی تحت عنوان «امامت و رهبری» نیز می‏شد ولی متأسفانه فرصت نگارش آن را نیافتند، اما بعد از شهادت استاد مجموعه سخنرانیهایی در موضوع «امامت» تحت عنوان «امامت و رهبری» به چاپ رسید و می ‏توان آن را به جای کتاب مذکور مطالعه کرد.

دکتر سید حسین نصر در راستای معرفی صدرالمتألهین شیرازی به دنیای غرب، در فصل های هفت گانه ی این کتاب، به بررسی اندیشه های فلسفی و تفسیری او، و منابع و پیشینه ی آن ها و نیز شرح حال و تبیین آثار و به ویژه «اسفار اربعه» وی می پردازد و بر «ما بعد الطبیعه» این فیلسوف برجسته تأمل بیش تری می کند. صدرالمتألهین شیرازی یکی از سه فیلسوف اصلی جهان اسلام، و شاید به دلیل تلفیقی که در افکار پیشینیان خود انجام داده، مهم ترین آنان باشد. امروزه نظام فلسفی او را کامل ترین نظام فلسفی در عالم اسلام به حساب می آورند که به یک معنا جامع فلسفه و عرفان و کلام پیش از خود بوده، و مکتب او را محل التقای قرآن و عرفان و برهان می دانند. «صدرالمتألهین شیرازی و حکمت متعالیه» به خاطر اطلاع کامل و عمیق دکتر سید حسین نصر، نویسنده ی آن، از اندیشه های فلسفی و حکمت متعالیه ی ملاصدرا و مکتب زمینه ساز آن و نیز به خاطر سادگی و شیوایی نسبی زبان آن، می تواند به عنوان پیش درآمدی بر آشنایی با ملاصدرا و اندیشه های فلسفی و تفسیری او برای علاقه مندان به این فیلسوف و مفسر بزرگ به ویژه دانشجویان و طلاب به کار آید.

فرهنگنامه ای منسجم و روشمند و تطبیقی از واژگان، ترکیبات و اصطلاحات فلسفه و کلام اسلامی است. مجموع لغات و مفاهیم این فرهنگنامه از متون کهن و منابع جامع فلسفه مشایی، اشراقی و حکمت متعالیه مخصوصا منابع فارسی گزینش شده است. اصطلاحات کلامی نیز مستند به آثار کهن و منابع تخصصی و عمومی است. فهرست این مآخذ و مراجع در پایان کتاب آمده است. در مقدمهای که سیدحسین نصر نگاشته درخصوص سیر فارسی‏ نگاری متون و مفاهیم تخصصی فلسفه بحث شده است. در ادامه ویراستار کتاب روش انتخاب واژه و مراحل انجام کار، شناسایی منابع، واژه گزینی و سبک ویرایش و معادل‏یابی اصطلاحات را توضیح داده است. متن فرهنگنامه به ترتیب حروف الفبا ابتدا به زبان فارسی و معادل های انگلیسی تنظیم شده سپس ترتیب الفبایی اصطلاحات انگلیسی و معادل ها و مترادفات فارسی هر واژه آمده است.

کتاب «توضیح و تکمیل و تحقیق شرح باب حادی عشر» تالیف سید حسن مصطفوی، ترجمه ای است از یکی از مهم ترین کتب کلامی شیعه که توسط علامه حلی، متکلم و فقیه معروف قرن 8-7 قمری به نگارش در آمده است. در این کتاب که سعی شده است تا موضوعات کلامی با زبانی موجز ارائه شود در برگیرنده مباحثی پیرامون اصول دین و اعتقادات شیعی می باشد که در ابواب مختلف آن به اثبات وجود خدا، توضیح صفات الهی، عدل الهی، نبوت عامه و خاصه، امامت ائمه اثنی عشری و موضوع معاد پرداخته شده است. باب حادی عَشْر، کتاب کلامی معروف شیعی، باب یازدهم از منهاج الصّالح فی مختصر المصباح که علامه حلی (متوفی ۷۲۶) نوشته است. علامه حلّی در باب یازدهم، از اصول دین آنچه را به اجماع علما بر هر مسلمانی واجب است چنین بر می شمارد: شناخت خدا و صفات ثبوتیه و سلبیه او و آنچه بر او صحیح و از او ممتنع است، و شناخت نبوت و امامت و معاد. وی این باب را در هفت فصل قرار داده است: فصل اول در اثبات واجب الوجود. فصل دوم در صفات ثبوتیه او که عبارت است از قدرت و اختیار، علم، حیات، اراده و کراهت، ادراک، قدیم و ازلی و باقی و ابدی بودن او، تکلم، صدق. فصل سوم در صفات سلبیه او که عبارت است از مرکب نبودن، جسم و عرض و جوهر نبودن، لذت و الم نداشتن، متحد به چیزی نشدن، محل حوادث نبودن، رؤیت بصری نداشتن، شریک نداشتن، از معانی و احوال به دور بودن. فصل چهارم در عدل که اختیار بشر و استحاله قبح بر خداوند و لطف او را به اثبات می رساند. فصل پنجم در نبوت که پس از تعریف واژه «نبی» به اثبات نبوّت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و وجوب عصمت او و این که او فاضل ترین مردمان بوده و از دنائت پدران و ناپاکی مادران و رذائل خُلقی و عیوب خَلقی بر کنار است می پردازد. فصل ششم در امامت، که آن را عقلاً واجب می داند و بیان می کند که امام باید معصوم و منصوصٌ علیه و فاضل ترین مردمان باشد. فصل هفتم در معاد که آن را از طریق عقلی ثابت می کند و سپس آیاتی را که بر آن دلالت دارد شرح می دهد؛ در این فصل مسئله ثواب و عقاب و توبه و امر به معروف و نهی ازمنکر بیان شده است.

المواقف في علم الكلام، تألیف قاضی عبدالرحمن بن احمد ایجی، متکلم اشعری‎مسلک است. این کتاب از آثار مهم کلامی است که شروح و حواشی مختلف بر آن نوشته شده است. کتاب، مشتمل بر مقدمه مؤلف و شش موقف است. هریک از مواقف کتاب نیز حاوی مراصد و مقاصدی است. شیوه نگارش کتاب، تحقیقی و استدلالی با استناد به دیدگاه دیگر متکلمین و بررسی آراء و نظرات مختلف است.

الاعتقاد و الهداية إلی سبيل الرشاد علی مذهب السلف أهل السنة و الجماعة، تألیف ابوبکر احمد بن حسین بیهقی، کتابی است به زبان عربی با موضوع کلام اسلامی. نویسنده در این اثر، عقاید اسلامی را بر اساس مذهب سلف اهل سنت و جماعت بیان کرده است. احمد بن ابراهیم ابوالعینین، تحقیق این اثر را انجام داده است. کتاب، دارای مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب در ابواب متعدد است. بیهقی در مقدمه «السنن الصغری»، کتاب حاضر را چنین توصیف می‌کند: «إن الله تبارك و تعالی سهل علي ت‌نيف كتاب مختصر في بيان ما يجب علی العاقل البالغ اعتقاده و الاعتراف به في الأصول منور بذكر أطراف أدلته من كتاب الله تعالی و سنة الرسول - صلی‌الله‌عليه‌وسلم - و من إجماع السلف و دلائل النقول» (خدای بلندمرتبه نگارش کتاب مختصری را در بیان آن اصول اعتقادی که اعتقاد و اعتراف به آن بر شخص عاقل بالغ لازم است بر من آسان کرد؛ کتابی که ادله آن را از کتاب خدا و سنت پیامبرش(ص) و اجماع پیشینیان و دلایل نقلی استخراج کرده‌ام). محقق کتاب، مطالعه آن را حول دو محور تاریخی و زمانی، توضیح داده؛ وی در محور اول، مسیر تاریخی اندیشه عقیدتی‌ای را که بیهقی در کتابش بیان کرده، نشان می‌دهد و عناصر و تأثیرات مختلفی که این اندیشه از آنها تشکیل شده را نشان می‌دهد و در محور دوم، با توجه به داده‌های جدید، به تعامل با متن، یعنی توضیح، تحلیل و تفسیر آن، پرداخته است تا محتوای مناسبی را به‌منظور افزایش خروجی به نفع جامعه علمی، ارائه کند. علاوه بر آنچه منتقدان درباره این کار، تقریر کرده‌اند، می‌توان متن آن را در قالب جدیدی که اصالت آن از دست نرود و درعین‌حال برای معاصران نیز قابل درک‎تر باشد، نیز ارائه کرد تا پروسه فهم برای خواننده آن تسهیل گردد. بیهقی در نوشتن این کتاب، بسیار از علوم لغت استفاده کرده است؛ اساسا طبیعت نگارش چنین کتابی این است. او واژگان بحث را بر همین اساس بیان می‌کند و هر لغتی را به ریشه‌های اصلی آن برمی‌گرداند. وی برای این کار به اشعار قدیمی استشهاد می‌کند و از کلمات ائمه لغت استفاده می‌نماید. او برای فهم معانی آیات قرآنی، به کلمات صحابه رجوع می‌کند تا از مضمون آیه تخطی نکرده باشد و هنگامی که به چیزی برخورد کند که در آن نیاز به تقویت متن را احساس کند، متون بسیاری را در تأیید آنچه بدان معتقد گشته، ارائه می‌کند؛ لذا شاهد این هستیم که از ائمه لغت، مانند ابومنصور ازهری و ابوعبید و نضر بن شمیل و یحیی بن زیاد فراء نقل می‌کند و از مجموعه‌های لغوی فقهی مانند «الجزية و الأيمان» و «الوصية» شافعی، بهره می‌برد. محقق کتاب در توضیح آن، به اهمیت روابط اجتماعی و اجزای تشکیل‌دهنده آن برای فهم درست این متن تذکر می‌دهد: نیازهای اجتماعی مرتبط با زمان و مکان از مواردی‌اند که برخاسته از هنجارها، مقررات، اهداف و سایر وجوه پنهان یا آشکار نهادهای اجتماعی هستند و در مضامین یک کلام یا نوشته وجود دارند. درباره متن حاضر نیز باید این وجوه را در نظر گرفت. به همین منظور، او در مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته، اندکی درباره جوانب سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی زمانه بیهقی توضیح داده است. طبیعی است، آنچه بیهقی در این کتاب نوشته، علاوه بر دو مورد فوق، برآمده از تضارب با سایر افکار مخالفینش هم بوده است. بیهقی، شیوه واضحی را در این کتاب در پیش گرفته است. او هر باب از مطالب را با آیات دال بر آن شروع می‌کند. سپس آیات را با احادیث نبوی مؤید یا شارح مضامین آنها مقایسه و مقابله می‌کند. سپس معانی حدیث و مورد شاهد در آیه و دلالت احادیث بر معانی مورد نظر را نشان می‌دهد. او در این رابطه روایتی که مؤید نظریات اوست را انتخاب می‌کند و روایات دیگر را به‌عنوان مؤید پس از این روایات ذکر می‌نماید. او در انتخاب روایات، احادیث خالی از ضعف را بر روایاتی که ضعف و علتی در آنهاست مقدم می‌دارد... همچنین برای رعایت اختصار، تنها بخش مورد نظرش از روایات را ذکر می‌کند و مابقی آن را ذکر نمی‌کند. او در باب ذکر اسانید هم این‌گونه عمل می‌کند؛ یعنی هنگامی که مشاهده کند، ذکر سند مطلب را طولانی می‌کند، برخی اسانید را ذکر می‌کند و شناخت سایر اسانید را به دیگر کتاب‌های مسند حواله می‌دهد. بیهقی، در ذکر روایات، به برخی نقاط ضعف آنها مثل تفرد یکی از راویان در فلان مطلب روایت، هم اشاره می‌کند و برخی نقاط ضعف را هم از دیگران نقل می‌کند. البته وی این مورد را به‌گونه‌ای نقل می‌کند که گویا خودش به نقطه ضعفی که از دیگران نقل کرده، معتقد نیست و خلاف آن را اعتقاد دارد؛ زیرا این مطلب را با عباراتی مانند «زعم بعض أهل العلم بالحديث» و... ذکر می‌کند. البته بیهقی در برخی موارد در این کتاب برای رد یک حدیث به مدعیات دیگر محدثانی که با آنان موافق نیست (زیرا شواهدی از کتاب و سنت و دلالت نص برخلاف نظر آنان دارد) اعتماد می‌کند. هنگامی که بیهقی در این کتاب، اسناد به کسی را به‌صورت تعلیقی آغاز می‌کند و پس از آن اسناد آن را ادامه می‌دهد، اشاره به وجود ضعف و علتی در آن شخص می‌کند و خواستار این است که بگوید تمام طرق این روایت بر مدار این شخص دور می‌زند. او در تعریف طرق تحملی که روایات و آثار و غیره را از طریق آن نقل می‌کند، دقیق است و عبارات واضح و روشنی را در بیان اخذ علوم از دیگران به‌کار می‌برد؛ مثلاًدر املاء از همان عبارت املاء، در قرائت بر او از «عرض»، در سماع از «سمعت» و در وجاده، از «قرأت في كتاب» استفاده می‌کند. وی مواردی را که از شیوخش شنیده، با عبارت «حدثنا» و «أخبرنا» ذکر می‌کند و هرگاه، در نصی که نقل می‌کند دارای اجازه از کسی باشد با عبارت «بلغني إجازة...» به این امر تذکر می‌دهد. احمد بن حسین بیهقی، با عباراتی مختصر، اندیشه‌اش را بیان می‌کند و در نشان دادن خطای مخالفانش هم همین شیوه را دارد. اساسا شیوه او این است که نشان دهد در بسیاری از مواردی که اختلاف صورت گرفته، نیازی به این همه بسط بحث نیست، بلکه با توضیح مختصری می‌توان مطلب را بیان کرد و اختلاف را نشان داد؛ برای مثال می‌توان به بحث اثبات دست برای خدا، در کتاب مراجعه کرد. مطالعه این اثر ابوبکر بیهقی، علاوه بر افزایش اطلاعات کلامی و ترسیخ عقیده، معلومات خواننده را در دیگر حوزه‌ها مانند اصول فقه، طرق استدلال، استدلالات علما در اثبات و نفی یک مسئله و... افزایش می‌دهد. همچنین خواننده با مطالعه این اثر، روایات زیادی از سنت نبوی را مطالعه می‌کند.