جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسلام در مقام ثبوت، دين كامل، تام و مرضی پروردگار در هـدايت، رشـد و تعـالی انسانهاست؛ ولی در مقام اثبات، كيفيت فرايند تحقـق بخشـی بـه ايـن مهـم، ماهيـت ادراك آدمی از معارف دينی و در نهايت، كاربست معارف دينی در عرصه زنـدگی، مؤلفه هـای اثرگـذار در نقـش آفرينـی ديـن در سـاحت اجتمـاعی بـه شـمار مـی رود. اينجاست كه ضرورت نظام سازی يا نظام پردازی از معارف دينی، احساس می شود تـا از رهاورد آن، اساليب انتفـاع از معـارف دينـی اسـتخراج و در قالـب نظـام معرفتـی، عرضه شود و در پايان امكان استقرار نظام كنشی برمبنای نظام معرفتـی، امكـان پـذير شود. در اين مقاله، نگارنده می كوشد ابتدا به مفهوم پردازی و معناشناسی نظام سـازی بپردازد و در ادامه، روش شناسی كشف نظام از منابع دينی را مبتنـی بـر رويكردهـای مختلف موجود، تنقيح و تبيين كند و در پايان، مدل مختار خود را ارائه كند. كشف نظام از معارف دينی، از يكسو امكان تكـون فقـه حكـومتی را فـراهم خواهـد آورد و از سوی ديگـر قـدرت اثبـات كارآمـدی ديـن در عرصـه اجتمـاعی را بـرا ی انديشمندان اسلامی پديد خواهد آورد. روش اين پژوهش در گردآوری داده های تحقيق برمنابع كتابخانه ای (بـه كـارگيری ابزار مطالعه) و انديشمندان حوزه نظام سازی (به كارگيری ابزار مصاحبه) استوار است ودر مقام داوری نيزاز نظريه داده بنياد بهره گيری شده است.

دانش همراه با روش متولد میشود؛ از اینرو برای تولید علم، بویژه در علوم انسانی، شناسایی روش، مهم و ضروری است. بطور کلی تمامی علوم انسانی از مبانی فلسفی متأثر هستند؛ یعنی اگر کسی بلحاظ فلسفی الهیاندیش باشد، علوم انسانیش هم رنگ و بوی الهی میگیرد و اگر مادیاندیش باشد، علوم انسانیش رنگ و بوی مادی پیدا میکند. البته بصرف اینکه یک محقق و دانشمند الهی باشد، علوم انسانی تولید شده توسط او الهی نمیشود، بلکه جهت تحقق این امر باید برای تولید نظریه علاوه بر تجربه، از عقل و وحی و شهود نیز استفاده کند.امام خمینی(ره) یکی از پیروان حکمت متعالیه است که توانسته بخوبی از عهده این مهم برآید. ایشان، نقل و کشف و عقل را برسمیّت میشناسد و از این سه سبیل، در یک صراط استفاده میکند. از آنجا که روش شناسی مبتنی بر شناخت شناسی است، امام خمینی(ره) نقل را برتر از عقل و کشف میداند، اما اگر ظواهر نقل با براهین مسلّم عقلی ناسازگاری داشته باشد ، ظواهر شرع را به کناری مینهد و ضمن آنکه معتقد است عرفان به مناطقی راه دارد که عقل از راه یافتن به آن وادی معذور است، یافته های سرة عرفانی و عقلانی را قبول دارد و بر این باور است که نباید در فلسفه «کشف» را بجای «عقل» نشاند. بنظر میرسد وی در روش و محتوا به ملاصدرا وفادار است؛ برخلاف برخی دیگر از حکمای حکمت متعالیه، همچون علامه طباطبایی که در روش، سینایی و در محتوا صدرایی است.

این مقاله در تلاش است تا به تمایز، ارتباط و تعامل میان دو دانش الهیّات و جامعه‏شناسی دین از حیث معرفت‏شناختی و روش‏شناختی بپردازد. از این‏رو، ابتدا الهیّات به مثابه کلام و الهیّات به مثابه آموزه‏های دین از یکدیگر تفکیک و به مشخصات معرفت‏شناختی و روش‏شناختی هریک اشاره شده است. در ادامه، تعریف «جامعه‏شناسی دین»، منابع معرفتی، روش‏شناختی و مقایسه معرفت‏شناختی و روش‏شناختی الهیّات و جامعه‏شناسی دین مطرح شده است. همچنین تعامل جامعه‏شناسی دین با کلام و سپس، تعامل جامعه‏شناسی دین با آموزه‏های دین در دو محور مزبور مورد مداقّه قرار گرفته و صورت‏های گوناگون تعامل مطرح و بررسی شده است.

مفهوم‎شناسی موضوعات اخلاقی از مهم‌ترین مراحل دین‎پژوهیِ متن‎محور است. هدف این پژوهش، بررسی روش مفهوم‎شناسیِ موضوعات اخلاقی و تطبیق آن بر موضوع حیا است. یافته‎های پژوهش آن است که مراحل مفهوم‎شناسی عبارت است از: 1. واژه‎پژوهی به‌معنی جمع‌آوری، بررسی و تحلیل دیدگاه لغت‎شناسان و متخصصان؛ 2. مفهوم‎پژوهیِ دینی به‌معنی بررسی متون دینی و استخراج ویژگی‎های مؤثر در تعریف؛ 3. استخراج تعریف به‌معنی مشخص کردن مؤلفه‎های اساسی تعریف و مناسبات آن‌ها؛ 4. تحلیل و تبیین تعریف با بررسی ابعاد موضوع‎شناختی، هستی‎شناختی و انسان‎شناختی. براین‌اساس، حیا ترکیبی است از حرمت تمدیدشده، نظارت ادراک‌شده و خودمهارگری. نتیجه اینکه 1ـ مفهوم‎شناسی به لغت‎شناسی منحصر نمی‎شود و 2ـ حرکت روشمند در مفهوم‎شناسیِ موضوعات دینی، نیازمند ترویج روش و آموزش آن به پژوهشگران و دانش‎پژوهان حوزۀ دین است.

یکى از عناصر اصلى حکمت اشراق به لحاظ روشى، اتّکاى آن بر شهود و اشراق است. اما از پرسش هاى مهم درباره این روش، جایگاه عقل و نحوه جمع میان عقل و شهود است. همین امر پرسشى را نیز درباره جایگاه خود حکمت اشراق در میان مکاتب همگن به وجود مى آورد.نوشته حاضر درصدد است از طریق روش شناسى حکمت اشراق، به پرسش هاى مزبور پاسخ دهد. بدین منظور، نخست به تبیین روش شناسى حکمت اشراق پرداخته، سپس جایگاه عقل را در آن مشخص نموده است. از نظر مؤلف، شیوه کشف و رسیدن به واقع، عقل و شهود هردو است؛ اما در مقام تحلیل، تبیین و تبدیل آن داده ها به نظام فکرى، حاکمیت مطلق از آن عقل است. به دلیل آنکه التزام به تعقّل و استدلال، مشخصه بارز و جامع میان تمامى نحله هاى فلسفى است، باید حکمت اشراق را به لحاظ روشى، نوعى فلسفه دانست.بخش پایانى این نوشته به ارزیابى روش شیخ اشراق اختصاص دارد و بعد از بررسى مناسبات عقل و شهود، معلوم مىکند که شهود و عقل مى توانند در مواردى با یکدیگر همگام نباشند و به دنبال آن، همواره نمى توان منطق پذیرى و اعتبار شهود را از طریق عقل استنتاج کرد؛ همان گونه که عقل به تنهایى در تمامى حوزه ها کارایى ندارد و این امر بیانگر مزیّت روشى حکمت اشراق نسبت به فلسفه مشّاء و عرفان نیز است.

این مقاله درصدد است تا با تکیه بر آراء صاحبان اصلى سه مکتب مشّائى، اشراقى، و صدرایى، به بررسى روش هاى به کار رفته در فلسفه اسلامى بپردازد. در نخستین بخش روش برهانى، انواع مبادى برهان و معیار مبدأى برهان مورد بررسى است. امکان استفاده از مبدئى دیگر در برهان، نتیجه اى است که از تحلیل نظرات فیلسوفان و منطق دانان به دست مى آید. در پایان این بخش، برهان مورد استفاده در فلسفه بررسى مى گردد. دومین بخش به روش شهودى و چگونگى دیدگاه فیلسوفان نسبت به مقوله «کشف» و استفاده از آن در فلسفه، اختصاص دارد. نحوه نقش آفرینى روش شهودى در فلسفه اسلامى و تأثیرات آن بر فلسفه، دنباله مباحث این قسمت را تشکیل مى دهد. در سومین بخش، امکان به کار بستن روش نقلى و قالب استفاده از آن توسط فیلسوفان در فلسفه اسلامى مورد بررسى قرار مى گیرد و در نهایت، جمع بندى مطالب و چند پیشنهاد در جهت شکوفاتر شدن فلسفه اسلامى ارائه مى گردد.