جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مهم‌ترین‌ اثر باقی‌مانده ابن‌ عطیه‌ کتاب‌ تفسیر او با عنوان‌ المحرر الوجیز فی‌ تفسیر الکتاب‌ العزیز است‌ که‌ یکی‌ از مهم‌ترین‌ تفاسیر درایی‌ در سده ۶ق‌ محسوب‌ می‌شود. ابن‌ ‌ عطیه‌ این‌ تفسیر را پیش‌ از تصدی‌ قضای‌ المریه‌ در ۵۲۹ق‌ تألیف‌ کرده‌ بود. رقابت‌ نزدیک‌ بین‌ این‌ تفسیر در مغرب‌ با الکشاف‌ زمخشری‌ معتزلی‌ (د ۵۲۸ق‌) در مشرق‌، موجب‌ شده‌ تا از دیرباز اهل‌ تفسیر به‌ مقایسه آن‌ دو بپردازند. ابن‌ تیمیه‌ تفسیر ابن‌ عطیه‌ را بیش‌ از الکشاف‌ پیرو سنت‌ و دور از بدعت‌ شمرده‌ است‌. ابوحیان آن‌ را در جامعیت‌ و خالص‌ بودن‌ (اجمع‌ و اخلص‌) بر‌تر از الکشاف‌ دانسته‌ و الکشاف‌ را در اختصار و عمق‌ بر آن‌ ترجیح‌ داده‌ است‌. از وجوه‌ تمایز تفسیر ابن‌ عطیه‌ نسبت‌ به‌ الکشاف‌ می‌توان‌ به‌ عنایت‌ بیشتر آن‌ به‌ نقل‌ قرائات‌ و احادیث‌ اشاره‌ کرد. در تفسیر ابن‌ عطیه‌ توجه‌ خاصی‌ به‌ اختلاف‌ قرائات‌ معطوف‌ شده‌ و مؤلف‌ نه‌ تنها به‌ نقل‌ قرائات‌ مشهور و شاذ و اختلافات‌ راویان‌ پرداخته‌، بلکه‌ برخلاف‌ زمخشری‌ همواره‌ به‌ نام‌ قاریان‌ و راویان‌ نیز تصریح‌ کرده‌ است‌. در نقل‌ حدیث‌ نیز باید گفت‌ که‌ ابن‌ عطیه‌ بیشتر به‌ ذکر مصدر نقل‌ عنایت‌ داشته‌ است‌. وجه‌ امتیاز دیگر تفسیر ابن‌ عطیه‌ مقدمه آن‌ است‌ که‌ در نوع‌ خود از مهم‌ترین‌ آثار تألیف‌ شده‌ در علوم‌ قرآنی‌ به‌ شمار می‌آید. او در این‌ مقدمه‌ مسائلی‌ چون‌ تاریخ‌ جمع‌آوری‌ قرآن‌، اعجام‌ آن‌، لغات‌ عجمی‌ در قرآن‌ و اعجاز آن‌ را مورد بحث‌ قرار داده‌ و نظرات‌ حائز اهمیتی‌ در این‌ موارد ابراز کرده‌ است‌. بخشهای‌ فقهی‌ ابن‌ عطیه‌ در مناسبتهای‌ مختلف‌ در تفسیر خود نشان‌ از وسعت‌ اطلاع‌ او در آراء فقهی‌ مذاهب‌ مختلف‌ به‌ ویژه‌ اختلافات‌ موجود بین‌ آراء فقیهان‌ مالکی‌ دارد. ابن‌ عطیه‌ در این‌ تفسیر، جای‌ جای‌ به‌ نقد نظرات‌ محمد بن‌ جریر طبری‌ پرداخته‌ و همین‌ امر موجب‌ رنجش‌ کسانی‌ چون‌ ابن‌ تیمیه‌ شده‌ است‌. المحرر الوجیز همواره‌ در مغرب‌ مورد توجه‌ بوده‌ و از منابع‌ اساسی‌ تفاسیری‌ چون‌ «البحر المحیط» ابوحیان‌ و «الجامع‌ لاحکام‌ القرآن‌» قرطبی‌ بوده‌ است‌. ابن‌ خلدون‌ شیوه این‌ تفسیر را ستوده‌ است‌. عبدالعزیز بن‌ بزیزة تونسی‌ (د ۶۶۲ق‌) در تألیفی‌ تفسیر ابن‌ عطیه‌ و زمخشری‌ را تلفیق‌ کرده‌ و ابوعبدالرحمان‌ ثعالبی‌ (د ۸۷۵ق‌) نیز آن‌ را در دو جزء تلخیص‌ نموده‌ است‌. اجزاء مختلف‌ المحرر الوجیز در قاهره‌، قطر و بیروت‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ و کامل‌ترین‌ چاپ‌ آن‌ در فاس‌ پس‌ از ۱۹۷۵م‌ انجام‌ شده‌ است‌ که‌ دست‌ کم‌ ۸ جزء کتاب‌ را در بر می‌گیرد. آرتور جفری‌ نیز مقدمه این‌ تفسیر را در ضمن‌ مقدمتان‌ فی‌ علوم‌ القرآن‌ در ۱۹۵۴م‌ در مصر منتشر کرده‌ است‌. این تفسیر مقدمه‌ای دارد که در آن، از شؤون گوناگون قرآن بحث کرده است و در نوع خود از مهم‌ترین آثار تالیف شده در علوم قرآنی به شمار می‌آید. این مقدمه ده باب دارد: باب اول در بیان فضل قرآن از زبان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و صحابه و شایستگان امت، باب دوم در اهمیت تفسیر قرآن، باب سوم درباره پیش گرفتن روش احتیاط در تفسیر و مراتب مفسران که سرآمد آنان علی امیرالمؤمنان علیه‌السّلام است، باب چهارم در خصوص حدیث سبعة احرف، باب پنجم درباره جمع قرآن و تاریخچه قرآن، باب ششم در خصوص الفاظ بیگانه در قرآن و سخن کوتاهی در بیان اعجاز قرآن، باب هفتم در ایجاز و ایفاد قرآن، باب هشتم درباره نامهای قرآن و نام سوره‌ها و آیه‌های آن، باب نهم در خصوص استعاذه باب دهم در تفسیر بسم الله الرحمن الرحیم که آن را از سخن امام جعفر بن محمد صادق علیه‌السّلام و امام علی بن الحسین سجاد علیه‌السّلام آغاز می‌کند و سپس به گفتار جابر بن عبدالله انصاری و دیگران می‌پردازد. او در این مقدمه سخن خود را پس از تسمیه، با درود بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و آن آغاز می‌کند، شیوه‌ای که اهل آن دیار بر آن بوده‌اند. به جهت اهمیتی که این مقدمه دارد، به همت آرنر جفری مستشرق معروف جداگانه و همراه مقدمه کتاب «المبانی» نوشته احمد بن علی عاصمی (متوفای ۳۷۸ ق) چاپ و منتشر شده است. المحرر الوجیز جامع بین منقول و معقول است، در بخش منقول، روایات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، صحابه،تابعین را نقل می‌کند،اسانید و منبع مرویات را متذکر نمی‌شود، زیرا روایاتی را که به صحت آنها اعتقاد دارد، محتاج ذکر سند نمی‌داند، از این جهت سعی دارد روایات غیر صحیح یا منافی عقل را نقل ننماید. از ابن جریر طبری زیاد نقل می‌کند و گاهی به نقد آن می‌پردازد.

مهم‌ترین‌ اثر باقی‌مانده ابن‌ عطیه‌ کتاب‌ تفسیر او با عنوان‌ المحرر الوجیز فی‌ تفسیر الکتاب‌ العزیز است‌ که‌ یکی‌ از مهم‌ترین‌ تفاسیر درایی‌ در سده ۶ق‌ محسوب‌ می‌شود. ابن‌ ‌ عطیه‌ این‌ تفسیر را پیش‌ از تصدی‌ قضای‌ المریه‌ در ۵۲۹ق‌ تألیف‌ کرده‌ بود. رقابت‌ نزدیک‌ بین‌ این‌ تفسیر در مغرب‌ با الکشاف‌ زمخشری‌ معتزلی‌ (د ۵۲۸ق‌) در مشرق‌، موجب‌ شده‌ تا از دیرباز اهل‌ تفسیر به‌ مقایسه آن‌ دو بپردازند. ابن‌ تیمیه‌ تفسیر ابن‌ عطیه‌ را بیش‌ از الکشاف‌ پیرو سنت‌ و دور از بدعت‌ شمرده‌ است‌. ابوحیان آن‌ را در جامعیت‌ و خالص‌ بودن‌ (اجمع‌ و اخلص‌) بر‌تر از الکشاف‌ دانسته‌ و الکشاف‌ را در اختصار و عمق‌ بر آن‌ ترجیح‌ داده‌ است‌. از وجوه‌ تمایز تفسیر ابن‌ عطیه‌ نسبت‌ به‌ الکشاف‌ می‌توان‌ به‌ عنایت‌ بیشتر آن‌ به‌ نقل‌ قرائات‌ و احادیث‌ اشاره‌ کرد. در تفسیر ابن‌ عطیه‌ توجه‌ خاصی‌ به‌ اختلاف‌ قرائات‌ معطوف‌ شده‌ و مؤلف‌ نه‌ تنها به‌ نقل‌ قرائات‌ مشهور و شاذ و اختلافات‌ راویان‌ پرداخته‌، بلکه‌ برخلاف‌ زمخشری‌ همواره‌ به‌ نام‌ قاریان‌ و راویان‌ نیز تصریح‌ کرده‌ است‌. در نقل‌ حدیث‌ نیز باید گفت‌ که‌ ابن‌ عطیه‌ بیشتر به‌ ذکر مصدر نقل‌ عنایت‌ داشته‌ است‌. وجه‌ امتیاز دیگر تفسیر ابن‌ عطیه‌ مقدمه آن‌ است‌ که‌ در نوع‌ خود از مهم‌ترین‌ آثار تألیف‌ شده‌ در علوم‌ قرآنی‌ به‌ شمار می‌آید. او در این‌ مقدمه‌ مسائلی‌ چون‌ تاریخ‌ جمع‌آوری‌ قرآن‌، اعجام‌ آن‌، لغات‌ عجمی‌ در قرآن‌ و اعجاز آن‌ را مورد بحث‌ قرار داده‌ و نظرات‌ حائز اهمیتی‌ در این‌ موارد ابراز کرده‌ است‌. بخشهای‌ فقهی‌ ابن‌ عطیه‌ در مناسبتهای‌ مختلف‌ در تفسیر خود نشان‌ از وسعت‌ اطلاع‌ او در آراء فقهی‌ مذاهب‌ مختلف‌ به‌ ویژه‌ اختلافات‌ موجود بین‌ آراء فقیهان‌ مالکی‌ دارد. ابن‌ عطیه‌ در این‌ تفسیر، جای‌ جای‌ به‌ نقد نظرات‌ محمد بن‌ جریر طبری‌ پرداخته‌ و همین‌ امر موجب‌ رنجش‌ کسانی‌ چون‌ ابن‌ تیمیه‌ شده‌ است‌. المحرر الوجیز همواره‌ در مغرب‌ مورد توجه‌ بوده‌ و از منابع‌ اساسی‌ تفاسیری‌ چون‌ «البحر المحیط» ابوحیان‌ و «الجامع‌ لاحکام‌ القرآن‌» قرطبی‌ بوده‌ است‌. ابن‌ خلدون‌ شیوه این‌ تفسیر را ستوده‌ است‌. عبدالعزیز بن‌ بزیزة تونسی‌ (د ۶۶۲ق‌) در تألیفی‌ تفسیر ابن‌ عطیه‌ و زمخشری‌ را تلفیق‌ کرده‌ و ابوعبدالرحمان‌ ثعالبی‌ (د ۸۷۵ق‌) نیز آن‌ را در دو جزء تلخیص‌ نموده‌ است‌. اجزاء مختلف‌ المحرر الوجیز در قاهره‌، قطر و بیروت‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ و کامل‌ترین‌ چاپ‌ آن‌ در فاس‌ پس‌ از ۱۹۷۵م‌ انجام‌ شده‌ است‌ که‌ دست‌ کم‌ ۸ جزء کتاب‌ را در بر می‌گیرد. آرتور جفری‌ نیز مقدمه این‌ تفسیر را در ضمن‌ مقدمتان‌ فی‌ علوم‌ القرآن‌ در ۱۹۵۴م‌ در مصر منتشر کرده‌ است‌. این تفسیر مقدمه‌ای دارد که در آن، از شؤون گوناگون قرآن بحث کرده است و در نوع خود از مهم‌ترین آثار تالیف شده در علوم قرآنی به شمار می‌آید. این مقدمه ده باب دارد: باب اول در بیان فضل قرآن از زبان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و صحابه و شایستگان امت، باب دوم در اهمیت تفسیر قرآن، باب سوم درباره پیش گرفتن روش احتیاط در تفسیر و مراتب مفسران که سرآمد آنان علی امیرالمؤمنان علیه‌السّلام است، باب چهارم در خصوص حدیث سبعة احرف، باب پنجم درباره جمع قرآن و تاریخچه قرآن، باب ششم در خصوص الفاظ بیگانه در قرآن و سخن کوتاهی در بیان اعجاز قرآن، باب هفتم در ایجاز و ایفاد قرآن، باب هشتم درباره نامهای قرآن و نام سوره‌ها و آیه‌های آن، باب نهم در خصوص استعاذه باب دهم در تفسیر بسم الله الرحمن الرحیم که آن را از سخن امام جعفر بن محمد صادق علیه‌السّلام و امام علی بن الحسین سجاد علیه‌السّلام آغاز می‌کند و سپس به گفتار جابر بن عبدالله انصاری و دیگران می‌پردازد. او در این مقدمه سخن خود را پس از تسمیه، با درود بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و آن آغاز می‌کند، شیوه‌ای که اهل آن دیار بر آن بوده‌اند. به جهت اهمیتی که این مقدمه دارد، به همت آرنر جفری مستشرق معروف جداگانه و همراه مقدمه کتاب «المبانی» نوشته احمد بن علی عاصمی (متوفای ۳۷۸ ق) چاپ و منتشر شده است. المحرر الوجیز جامع بین منقول و معقول است، در بخش منقول، روایات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، صحابه،تابعین را نقل می‌کند،اسانید و منبع مرویات را متذکر نمی‌شود، زیرا روایاتی را که به صحت آنها اعتقاد دارد، محتاج ذکر سند نمی‌داند، از این جهت سعی دارد روایات غیر صحیح یا منافی عقل را نقل ننماید. از ابن جریر طبری زیاد نقل می‌کند و گاهی به نقد آن می‌پردازد.

تأویلات أهل السنة یا تفسیر ماتریدی کتابی در تفسیر قرآن اثر ابومنصور ماتریدی (۲۳۵ - ۳۳۳ هجری) بنیان‌گذار مکتب ماتریدیه است. این اثر از امّهات تفاسیر اهل سنت به‌ویژه در نزد حنفیان است، چراکه عقاید مذهبی آنان بر این کتاب استوار است.///

تأویلات أهل السنة یا تفسیر ماتریدی کتابی در تفسیر قرآن اثر ابومنصور ماتریدی (۲۳۵ - ۳۳۳ هجری) بنیان‌گذار مکتب ماتریدیه است. این اثر از امّهات تفاسیر اهل سنت به‌ویژه در نزد حنفیان است، چراکه عقاید مذهبی آنان بر این کتاب استوار است.///

عبادت در کنار قبور یکی از مسائل مهم توحید عبادی است که ابن تیمیه چنین کاری را حرام می داند. مقالة حاضر با روش تطبیقی به بررسی اصالت فتوای ابن تیمیه پرداخته است. در این زمینه به تبیین معنای عبادت و دیدگاه ابن تیمیه و ادلة او در مقایسه با مذاهب اربعه پرداختیم. در این بررسی مشخص شد که اصولاً عبادت در جایی محقق می شود که مسئله الوهیت مطرح باشد و کسانی که در کنار قبور عبادت می کنند، چنین شأنی برای صاحب قبر قایل نیستند. این مقاله نشان می دهد که اولاً مبنای این دیدگاه ابن تیمیه برداشت نادرست از آیات، و استناد به احادیث ضعیف است؛ ثانیاً فتاوای او در مقابل جمهور مسلمانان قرار دارد؛ چراکه عموم فقهای اهل سنت قایل به جواز و صحت نماز و عبادت در مقابرند، مگر اینکه مانع خارجی مانند نجاست در کار باشد.

این نوشتار، کتاب کشف شبهات التوحید تألیف محمّد بن عبدالوّهاب را نقّادی می‌کند، که در آن اموری همچون: نذر، شفاعت، توّسل، زیارت، و استغاثه به اولیای الهی و پیامبر اسلام شرک خوانده شده و هر کدام که برای غیر خدا صورت گیرد، کفر به خداوند دانسته شده و در شمار عبادات و اعتقادات صحیح یک مسلمان محسوب نمی‌شود. نویسنده می‌کوشد با ارائه معنای دقیق توحید، شرک و عبادت، شبهه های محمّدبن عبدالوّهاب به عقاید شیعیان در زمینه شفاعت، توّسل، زیارت، نذر و قربانی را پاسخ گوید. این پژوهش در سه فصل سامان یافته است. در فصل اوّل نگارنده ابتدا خلاصه‌ای از زندگانی و افکار محمّد بن عبدالوّهاب و مبانی فکری وی - برگرفته از افکار ابن تیمیه - می‌پردازد و سپس به بررسی معنای واژگان شرک، توحید، توّسل، شفاعت و عبادت پرداخته و توحید و شرک و عبادت و مصادیق آن را در کتاب مذکور تفسیر و معنا می‌کند. در همین زمینه نویسنده، واسطه قرار دادن فرد یا افرادی بین خدا و حاجات انسان‌ها که محمّد بن عبدالوّهاب آن را شرک می‌خواند، نقّادی کرده و به تبیین اقسام توحید و شرک و مصادیق واقعی آن می‌پردازد. نویسنده با بر شمردن اقسام شرک و کفر، هیچ منافاتی بین مقوله‌هایی همچون: شفاعت، توّسل و... با مسأله توحید نمی‌بیند. اقسام شرک که وی به آن ها اشاره می‌کند، شرک در اعتقاد، افعال، صفات و نیز شرک خفی و جلی است و طلب شفاعت از پیامبر اسلام، ائمّه و پیامبران دیگر و توّسل به آنان را جزو هیچ یک از مصادیق شرک تشخیص نداده است. وی آن گاه به بررسی معنای حقیقی شفاعت پرداخته و ادلّه قرآنی و روایی آن را ذکر می‌کند. او مرده دانستن پیامبر اسلام و سایر پیامبران الهی و بیهوده بودن درخواست کمک از آنان را نیز نقد کرده و دلیل های قرآنی و روایی بودن حیات داشتن ارواح پس از مرگ طبیعی را توضیح می‌دهد. بیان مشروعیت توّسل و شرک نبودن آن از دیدگاه قرآن، روایات، بزرگان و عالمان از مباحث پایانی این نوشتار محسوب می‌شود.

«کنز العمال فى سنن الاقوال و الافعال» از مهم ترین منابع و مصادر حدیثى اهل سنت است که توسط علاء الدین على بن عبد الملک ابن قاضى خان قادرى شاذلى هندى معروف به متقى هندى (888 8ـ975ق) نوشته شده است. او این کتاب را در مقام ترتیب و بازنویسى کتابهاى مهم جلال الدین سیوطى مثل جوامع الجامع، الجامع الصغیر، و زواید الجامع الصغیر تدوین کرده است و در مقدمه کتاب آن را اینگونه توضیح داده است: «هنگامى که کتاب جامع صغیر و زواید آن را دیدم، این دو کتاب به گونه اى بود که احادیث را آن باید از ابتدا تا انتها مورد بررسى قرار مى دادیم تا به حدیثى دست پیدا کنیم. از این رو من به ترتیب و تنسیق آن دست زدم و کتاب منهج العمال فى سنن الاقوال را تدوین کرده و احادیث فقهى را در قالب بابهاى مرسوم فقهى مرتب کردم; سپس به ذهنم خطور کرد که قسم اقوال احادیث را نیز مرتب کنم که براساس آن کتاب الاکمال لمنهج العمال را نوشتم. آنگاه این دو کتاب را تلفیق کرده و کتاب غایه العمال فى سنن الاقوال را تدوین کردم. پس با دقت و ذوق ویژه اى به مرتب کردن و باز نویسى احادیث این کتاب پرداختم تا احادیث آن قابل دسترس تر باشد و نامش را «کنز العمال فى سنن الاقوال و الافعال» نهادم. در این کتاب علاوه بر تنظیم اصل کتابهاى سیوطى، احادیثى را هم به آنها افزوده ام که در منابع معتبر دیگر وجود داشت ولى سیوطى در کتابهاى خود نیاورده بود». متقى هندى در ابتداى کتابش مقدمه سیوطى بر الجامع الصغیر و و زواید الجامع الصغیر را آورده که در آن مهم ترین منابع و مآخذ کتابش را ذکر کرده است و پس از آن، فهرست کامل منابع سیوطى براى تالیف کتاب جمع الجوامع را نقل نموده که در واقع منابع کتاب خودش نیز به شمار مى رود. او کتابش را به ترتیب حروف الفبا تنظیم کرده است و در ذیل هر حرفى چند کتاب مثل کتاب الایمان و کتاب الاذکار آورده و در هر یک از کتابها بابهایى با عناوین متعددى آورده است و در ذیل هر باب نیز چند فصل در شرح جزئیات هر باب تنظیم نموده است. البته با این عنوان یعنى کنزالعمال کتابى توسط یکى از علماى شیعه نیز نوشته شده است که کتابى فقهى است و در شرح مختصر النافع مى باشد و نام آن کنز العمال فى شرح مختصر النافع است و توسط استاد علامه مجلسى یعنى شرف الدین على بن حجه الله شولستانى نوشته شده است. کتاب متقى هندى در نزد علماى اسلام اعم از شیعه و سنى داراى منزلت والایى است و همه علماى بزرگ به آن توجه کرده و از آن بهره برده اند. با توجه به اهمیت کتاب هندى، کتابهاى متعددى بر اساس روایات آن تدوین و تالیف شده است که برخى از آنها عبارتند از: 1ـ الفتن و اخبار آخر الزمان من کتب الجمهور، تالیف شده توسط میرزا نجم الدین طهرانى عسکرى. 2ـ فاطمه(علیها السلام) عند الجمهور، که همچنین توسط میرزا نجم الدین طهرانى عسکرى تدوین شده است. 3ـ منتخب کنزالعمال که توسط میرزا محمد کشمیرى دهلوى نوشته شده است. او براى بسیارى از کتابهاى مهم اهل سنت مثل صحاح سته، و انواع سنن، طبقات، جوامع، و مسندها منتخب و مختصر نوشته است. 4ـ منتخب کنز العمال که مناوى نوشته است. 5ـ منتخب کنز العمال که محمد بن ابراهیم ابوطاهر کورانى شافعى تدوین و تنظیم کرده است. کتاب کنزل العمال منبع بسیار غنى و جامع براى علماى شیعه است که معتبرترین روایات مربوط به عقاید، تاریخ و فقه خود بر اساس منابع مورد قبول اهل سنت را در آن مى یابند و در احتجاجات خود به آن استناد و استشهاد مى کنند. این کتاب بارها در کشورهاى اسلامى مثل هند ایران، عراق، مصر و لبنان چاپ شده است.

«کنز العمال فى سنن الاقوال و الافعال» از مهم ترین منابع و مصادر حدیثى اهل سنت است که توسط علاء الدین على بن عبد الملک ابن قاضى خان قادرى شاذلى هندى معروف به متقى هندى (888 8 8ـ975ق) نوشته شده است. او این کتاب را در مقام ترتیب و بازنویسى کتابهاى مهم جلال الدین سیوطى مثل جوامع الجامع، الجامع الصغیر، و زواید الجامع الصغیر تدوین کرده است و در مقدمه کتاب آن را اینگونه توضیح داده است: «هنگامى که کتاب جامع صغیر و زواید آن را دیدم، این دو کتاب به گونه اى بود که احادیث را آن باید از ابتدا تا انتها مورد بررسى قرار مى دادیم تا به حدیثى دست پیدا کنیم. از این رو من به ترتیب و تنسیق آن دست زدم و کتاب منهج العمال فى سنن الاقوال را تدوین کرده و احادیث فقهى را در قالب بابهاى مرسوم فقهى مرتب کردم; سپس به ذهنم خطور کرد که قسم اقوال احادیث را نیز مرتب کنم که براساس آن کتاب الاکمال لمنهج العمال را نوشتم. آنگاه این دو کتاب را تلفیق کرده و کتاب غایه العمال فى سنن الاقوال را تدوین کردم. پس با دقت و ذوق ویژه اى به مرتب کردن و باز نویسى احادیث این کتاب پرداختم تا احادیث آن قابل دسترس تر باشد و نامش را «کنز العمال فى سنن الاقوال و الافعال» نهادم. در این کتاب علاوه بر تنظیم اصل کتابهاى سیوطى، احادیثى را هم به آنها افزوده ام که در منابع معتبر دیگر وجود داشت ولى سیوطى در کتابهاى خود نیاورده بود». متقى هندى در ابتداى کتابش مقدمه سیوطى بر الجامع الصغیر و و زواید الجامع الصغیر را آورده که در آن مهم ترین منابع و مآخذ کتابش را ذکر کرده است و پس از آن، فهرست کامل منابع سیوطى براى تالیف کتاب جمع الجوامع را نقل نموده که در واقع منابع کتاب خودش نیز به شمار مى رود. او کتابش را به ترتیب حروف الفبا تنظیم کرده است و در ذیل هر حرفى چند کتاب مثل کتاب الایمان و کتاب الاذکار آورده و در هر یک از کتابها بابهایى با عناوین متعددى آورده است و در ذیل هر باب نیز چند فصل در شرح جزئیات هر باب تنظیم نموده است. البته با این عنوان یعنى کنزالعمال کتابى توسط یکى از علماى شیعه نیز نوشته شده است که کتابى فقهى است و در شرح مختصر النافع مى باشد و نام آن کنز العمال فى شرح مختصر النافع است و توسط استاد علامه مجلسى یعنى شرف الدین على بن حجه الله شولستانى نوشته شده است. کتاب متقى هندى در نزد علماى اسلام اعم از شیعه و سنى داراى منزلت والایى است و همه علماى بزرگ به آن توجه کرده و از آن بهره برده اند. با توجه به اهمیت کتاب هندى، کتابهاى متعددى بر اساس روایات آن تدوین و تالیف شده است که برخى از آنها عبارتند از: 1ـ الفتن و اخبار آخر الزمان من کتب الجمهور، تالیف شده توسط میرزا نجم الدین طهرانى عسکرى. 2ـ فاطمه(علیها السلام) عند الجمهور، که همچنین توسط میرزا نجم الدین طهرانى عسکرى تدوین شده است. 3ـ منتخب کنزالعمال که توسط میرزا محمد کشمیرى دهلوى نوشته شده است. او براى بسیارى از کتابهاى مهم اهل سنت مثل صحاح سته، و انواع سنن، طبقات، جوامع، و مسندها منتخب و مختصر نوشته است. 4ـ منتخب کنز العمال که مناوى نوشته است. 5ـ منتخب کنز العمال که محمد بن ابراهیم ابوطاهر کورانى شافعى تدوین و تنظیم کرده است. کتاب کنزل العمال منبع بسیار غنى و جامع براى علماى شیعه است که معتبرترین روایات مربوط به عقاید، تاریخ و فقه خود بر اساس منابع مورد قبول اهل سنت را در آن مى یابند و در احتجاجات خود به آن استناد و استشهاد مى کنند. این کتاب بارها در کشورهاى اسلامى مثل هند ایران، عراق، مصر و لبنان چاپ شده است.

«کنز العمال فى سنن الاقوال و الافعال» از مهم ترین منابع و مصادر حدیثى اهل سنت است که توسط علاء الدین على بن عبد الملک ابن قاضى خان قادرى شاذلى هندى معروف به متقى هندى (888 8ـ975ق) نوشته شده است. او این کتاب را در مقام ترتیب و بازنویسى کتابهاى مهم جلال الدین سیوطى مثل جوامع الجامع، الجامع الصغیر، و زواید الجامع الصغیر تدوین کرده است و در مقدمه کتاب آن را اینگونه توضیح داده است: «هنگامى که کتاب جامع صغیر و زواید آن را دیدم، این دو کتاب به گونه اى بود که احادیث را آن باید از ابتدا تا انتها مورد بررسى قرار مى دادیم تا به حدیثى دست پیدا کنیم. از این رو من به ترتیب و تنسیق آن دست زدم و کتاب منهج العمال فى سنن الاقوال را تدوین کرده و احادیث فقهى را در قالب بابهاى مرسوم فقهى مرتب کردم; سپس به ذهنم خطور کرد که قسم اقوال احادیث را نیز مرتب کنم که براساس آن کتاب الاکمال لمنهج العمال را نوشتم. آنگاه این دو کتاب را تلفیق کرده و کتاب غایه العمال فى سنن الاقوال را تدوین کردم. پس با دقت و ذوق ویژه اى به مرتب کردن و باز نویسى احادیث این کتاب پرداختم تا احادیث آن قابل دسترس تر باشد و نامش را «کنز العمال فى سنن الاقوال و الافعال» نهادم. در این کتاب علاوه بر تنظیم اصل کتابهاى سیوطى، احادیثى را هم به آنها افزوده ام که در منابع معتبر دیگر وجود داشت ولى سیوطى در کتابهاى خود نیاورده بود». متقى هندى در ابتداى کتابش مقدمه سیوطى بر الجامع الصغیر و و زواید الجامع الصغیر را آورده که در آن مهم ترین منابع و مآخذ کتابش را ذکر کرده است و پس از آن، فهرست کامل منابع سیوطى براى تالیف کتاب جمع الجوامع را نقل نموده که در واقع منابع کتاب خودش نیز به شمار مى رود. او کتابش را به ترتیب حروف الفبا تنظیم کرده است و در ذیل هر حرفى چند کتاب مثل کتاب الایمان و کتاب الاذکار آورده و در هر یک از کتابها بابهایى با عناوین متعددى آورده است و در ذیل هر باب نیز چند فصل در شرح جزئیات هر باب تنظیم نموده است. البته با این عنوان یعنى کنزالعمال کتابى توسط یکى از علماى شیعه نیز نوشته شده است که کتابى فقهى است و در شرح مختصر النافع مى باشد و نام آن کنز العمال فى شرح مختصر النافع است و توسط استاد علامه مجلسى یعنى شرف الدین على بن حجه الله شولستانى نوشته شده است. کتاب متقى هندى در نزد علماى اسلام اعم از شیعه و سنى داراى منزلت والایى است و همه علماى بزرگ به آن توجه کرده و از آن بهره برده اند. با توجه به اهمیت کتاب هندى، کتابهاى متعددى بر اساس روایات آن تدوین و تالیف شده است که برخى از آنها عبارتند از: 1ـ الفتن و اخبار آخر الزمان من کتب الجمهور، تالیف شده توسط میرزا نجم الدین طهرانى عسکرى. 2ـ فاطمه(علیها السلام) عند الجمهور، که همچنین توسط میرزا نجم الدین طهرانى عسکرى تدوین شده است. 3ـ منتخب کنزالعمال که توسط میرزا محمد کشمیرى دهلوى نوشته شده است. او براى بسیارى از کتابهاى مهم اهل سنت مثل صحاح سته، و انواع سنن، طبقات، جوامع، و مسندها منتخب و مختصر نوشته است. 4ـ منتخب کنز العمال که مناوى نوشته است. 5ـ منتخب کنز العمال که محمد بن ابراهیم ابوطاهر کورانى شافعى تدوین و تنظیم کرده است. کتاب کنزل العمال منبع بسیار غنى و جامع براى علماى شیعه است که معتبرترین روایات مربوط به عقاید، تاریخ و فقه خود بر اساس منابع مورد قبول اهل سنت را در آن مى یابند و در احتجاجات خود به آن استناد و استشهاد مى کنند. این کتاب بارها در کشورهاى اسلامى مثل هند ایران، عراق، مصر و لبنان چاپ شده است.