جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تمایز پوزیتیویستى علم و فلسفه: تمایز فلسفه سیاسى و علم سیاست، بر اساس تعریف آگوست کنت از معرفت علمى که آن را معرفتى اثباتى و آزمون‌پذیر مى‌داند، تمایزى روش شناختى است. تعریفى پوزیتیویستى و اثباتى از علم خصوصآ نسبت به موضوعات اجتماعى و سیاسى، پدیده‌اى نوظهور است که در مقطعى خاصى از دوران مدرن یعنى قرن نوزدهم بروز مى‌یابد و پس از گذشت یک سده نیز گرفتار تزلزل و تردید مى‌شود.کنت براساس تعریفى که از علم ارائه مى‌دهد، تفاوت علم و فلسفه را مربوط به موضوعات آنان نمى‌داند، بلکه تفاوتى روشى قلمداد مى‌کند. از نظر او، علم و فلسفه به حسب موضوع، مى‌توانند قلمرو مشترکى داشته باشند؛ یعنى همه موضوعاتى که با روش علمى مورد تفحص قرار مى‌گیرند، با روش فلسفى نیز قابل بحث و گفت‌وگو هستند. از نظر او علم و فلسفه علاوه بر تفاوت در روش، به لحاظ تاریخى نیز در تقابل با یکدیگر هستند؛ به این معنا که فلسفه به لحاظ زمانى مقدم بر علم است. ترتیب زمانى فلسفه و علم نسبت به موضوعات مختلفى که محل بحث آنهاست موجب مى‌شود تا امورى که با روش علمى شناخته مى‌شوند، قبل از آن در محدوده موضوعات و مسائل فلسفى قرار گرفته باشند؛ البته این قاعده درباره موضوعات سیاسى نیز جارى خواهد بود؛ بنابراین آنچه اینک در حوزه علم سیاست قرار مى‌گیرد، بیش از آن که به صورت علمى شناخته شود، محل بحث فیلسوفان سیاسى بوده است.

هم چنان که عرب‌هاى جاهلى بر اساس اهداف ومنافع خویش تعریفى از امنیت ارائه مى‌کردند پیامبر اکرم 9 نیز بر اساس اهداف ومنافع دین اسلام که رهبر آن به شمار مى‌رفت تعریفى از امنیت داشته است که بر اساس آن تعریف در ظرف مدتى کوتاه امنیتى ایجاد کرد که همه مسلمانان در سایه آن از هر جهت در آرامش به سر مى‌بردند. پیامبر براى ایجاد امنیت برنامه‌هایى به اجرا درآورد که هم در کوتاه مدت وهم در دراز مدت توأم با موفقیت بوده است واین برنامه‌ها علاوه بر ایجاد امنیت در جامعه به گسترش روزافزون دین اسلام نیز کمک شایانى نموده است. در این مقاله با هدف بررسى گفتمان امنیتى پیامبر اکرم 9 ابتدا به صورت مقدمه مفهوم امنیت وگفتمان‌هاى موجود در آن را به اختصار مورد بررسى قرار داده، سپس در دو بخش به بررسى دیدگاه امنیتى آن حضرت پرداخته‌ایم. در بخش اول تلاش‌ها وزمینه‌هاى ایجاد امنیت توسط ایشان در مکه وقبل از هجرت ودر بخش دوم که بحث اصلى مقاله است برنامه‌هاى پیامبر در ایجاد امنیت در مدینه وپس از تشکیل حکومت را پى گرفته‌ایم.

عرفى شدن دین در دو گفتمان اسلام سیاسى وتجدد، داراى معانى متفاوتى است. تجدد در پى عرفى شدن دین است تا مفاهیم اساسى خود را در خارج از حوزه دین معنا دهى کند؛ اما اسلام‌گرایى در پى عرفى شدن است تا بر اساس تحولات وتغییرات ومقتضیات زمان ودر چارچوب اجتهاد، به مسائل ونیازها در دایره شریعت پاسخ دهد. در تاریخ معاصر ایران این دو گفتمان مبناى بسیارى از تحولات سیاسى ـ اجتماعى است وبراى تحلیل آنها باید با عصاى این دو گفتمان گام برداشت. براى تبیین مسئله عرفى شدن در ایران معاصر، به تحلیل دو گفتمان تجدد و اسلام‌گرایى و مفهوم عرفى شدن بر اساس نظریه گفتمان لاکلا و موف پرداختیم وبا مفصل‌بندى چندین دال مهم حول دال‌هاى مرکزى مدرنیته و اسلام‌گرایى، به تبیین این مفاهیم در نظام معنایى تجدد و اسلام‌گرایى با استفاده از شواهدى از ایران معاصر اقدام کردیم. در پایان نمودهایى از عرفى شدن را در ایران معاصر مورد بحث قرار داده‌ایم.

هر منظومه فکرى، ناچار از جهان بینى و انسان‌شناسى است که بر اساس آن احکام خود را در مورد جامعه و سیاست بیان مى‌کند؛ از این رو شناخت اندیشه سیاسى مسلمانان نیز منوط به فهم مبانى کیهان شناختى و انسان بینى آنان است. در این مقاله سعى شده برمحور انسان‌شناسى، پرتویى بر ساختمان اندیشه سیاسى قدیم مسلمانان افکنده شود. شناخت طبع انسان از لحاظ این که سمت و سوى آن به سوى خوبى‌ها یابدى‌هاست، اولین و در عین حال مهم‌ترین گام در این راه است. تبیین سلسله مراتب انسان‌ها در جامعه و تأکید بر طبع مدنى آنها، گام‌هاى بعدى است، و در نهایت بررسى کفایت یا عدم کفایت عقل براى کشف قوانین زندگى بشر در گفتمان سنتى، ما را به شناخت «انسانِ» مورد نظر فلاسفه سیاسى قدیم رهنمون مى‌شود.

این مقاله در صدد است با انجام مقایسه‌اى اجمالى میان نظریات ساختگرایى تعادلى (دورکیم)، ساختگرایى تضادى (دارِندورف) وگفت وگویى ـ توافقى (هابرماس)، به مسائلى چون مبناى نظم وهمبستگى اجتماعى، بحران‌هاى اجتماعى، عامل تحول، آهنگ دگرگونى اجتماعى، فرآیند تحول، راه خروج از بحران‌هاى اجتماعى ومبناى الزام واطاعت سیاسى بپردازد. در این خصوص، تحلیل نقش کنشگران خودى در ایجاد تغییر وتحول در ساخت‌هاى اجتماعىِ به ظاهر متصلب وانعطاف‌ناپذیر جوامع مدرن وشکل دادن به اخلاقیات جهان‌شمول، اهمیت به سزایى دارد. در پایان، نگاهى اجمالى وگذرا به اندیشه سیاسى اسلام (با تأکید بر دیدگاه امام خمینى‌ره) تحت عنوان مکتب تعالى‌گرایى انتخابى خواهد شد وعناصرى از آن که براى ورود در مباحث فوق ضرورى است، طرح خواهد گردید.

در این مقاله ضمن اشاره اجمالى به رویکردهاى همگرایانه و آشتى‌جویانه در اوایل قرن بیستم در جهان اسلام به تفصیل زمینه‌هاى شکل‌گیرى و تداوم جریان واگرایى و صلح ستیز بررسى شده و نویسنده نتیجه گرفته است که بحران پدید آمده در جهان اسلام ناشى از بحران در آگاهى اسلامى است و نه فرهنگ و نصوص اسلامى؛ و در نتیجه نمى‌توان اسلام را صلح ستیز دانست. مشکل واگرایى و عزلت گزینى از سویى مشکل نخبگان مسلمان است که با ذهنیتى منفى از واقعیات و روندهاى جهانى پیرامون خود به سراغ متون و نمادهاى مقدس مى‌روند و از سوى دیگر مشکل نظام سلطه است که مسلمانان را در نظم جهانى مشارکت نمى‌دهد و یا این که مسلمانان خود در آن فعالانه مشارکت نمى‌کنند و بلکه خود را هدف آن مى‌بینند.

«ولایت فقیه»، گفتمان، نظریه و نظامى سیاسى است. این نظریه و نظام سیاسى در راستاى گفتمان سیاسى «امامت» شیعى قراردارد و در گستره مکتب اسلام و سیاست و رهبرى در نظریه و نظام سیاسى اسلامى موضوعیت و مشروعیت مى یابد. ارتقاى کارآمدى سیاسى و ملى، مهم‌ترین چالش نظریه و نظام سیاسى ولایت فقیه در حال حاضر مى باشد و تبیین و تحقق توسعه مادى، اقتصادى و ابزارى مدرنیستى توامان با تعادل سیاسى و اجتماعى و در جهت تعالى فرهنگى، معنوى و اخلاقى انسانى و الهى چشم انداز آن را تشکیل مى دهد. بازکاوى خاستگاه، جایگاه و نقش فلسفى سیاسى ولایت فقیه، در بازیافت شالوده ها و شالوده شناسى‌آن، به‌ویژه در نظریه سیاسى فارابى، خواجه نصیرالدین طوسى و ملاصدرا تا علامه نایینى و حضرت امام خمینى(ره)، راهگشا خواهد بود.

تمایز اساسى دیدگاه‌ها و نظریاتى که درباره شرایط مشروعیت نظام سیاسى بحث کرده‌اند، مربوط به حوزه مبانى آنهاست. در مقاله حاضر سعى شده است تا مبانى نظریه حکومت دینى ـ اسلامى ـ شیعى، با تأکید بر نظریه ولایت فقیه، مورد بحث قرار گیرد. در این راستا، در مبانى هستى شناسى به نوع نگاه دین و دینداران به آغاز و انجام هستى و لزوم هدایت و راهبرى انسان در این سیر و مسیر پرداخته شده است؛ در مبانى انسان شناسى نیز سعى شده است تا نگاه فرازمانى قرآن به انسان، از طریق تشریح ویژگى‌هاى فرازمانى انسان تحلیل شود. در همین قسمت توضیح داده شده است که انسان‌ها، با توجه به ویژگى‌هاى ذاتى‌شان، مى‌توانند ویژگى‌هایى را نیز کسب کنند. همین قدرت انتخاب انسان باعث مى‌شود او سیاستى دینى یا غیردینى را در پیش بگیرد. در ادامه از پیش فرض‌هاى مربوط به نظام سیاسى در آموزه‌هاى اسلامى سخن گفته شده است.

سیاست حاکم بر جهان امروز چه نسبتى با اخلاق و معنویت دارد؟ سیاست حاکم بر جهان امروز چه نسبتى با عدالت و دیانت دارد؟ سیاست حاکم بر جهان امروز چه نسبتى با سعادت و امنیت دارد؟ و... پاسخ پرسش‌هاى فوق، با توجه به اوضاع و احوال سیاست جهانى پاسخى رضایت بخش نیست. این در حالى است که اکثریت جمعیت جهان خود را پیرو پیامبرى از پیامبران الهى مى‌دانند. در جهان اسلام، که مردم خود را پیرو حضرت ختمى مرتبت، محمد مصطفى 9 مى‌دانند نیز اوضاع چندان تفاوتى با دیگر مناطق جهان ندارد. این در حالى است که همه ما مى‌دانیم پیام مشترک تمام انبیاى الهى این بوده است که خدا را عبادت کنید و از طاغوت پرهیز نمایید. «ان اعبدوا الله و اجتنبوا الطّاغوت». ظلم، سلطه، استعمار، تبعیض، تجاوز، زورگویى، رفتارهاى دوگانه با کشورها، فقر، فساد و بسیارى از رفتارهاى ناشایست دیگر چیزهایى است که در سیاست جهانى امروز قابل مشاهده است. به نظر مى‌رسد یگانه راه خروج از این وضعیت، تلاش همه جانبه‌اى است که لازم است از سوى پیروان انبیاى الهى در جهت معنوى کردن سیاست صورت گیرد چرا که تا سیاست در خدمت اخلاق قرار نگیرد، جهان تغییر چهره نخواهد داد. گامى آغازین از این تغییر جهت در ایران توسط امام خمینى(ره) برداشته شد که نتیجه آن بسیار شگفت‌انگیز بود؛ در مدتى کوتاه ایران را از زیر سلطه امریکا بیرون آورد، بساط استبداد را برچید و به ایرانیانى که تا پیش از آن در مهندسى جهان عددى به حساب نمى‌آمدند، نقش ویژه و ممتازى بخشید. رسالت امروز ایرانیان و بلکه تمام پیروان امام(ره) این است که بر تلاششان، در جهت معنوى کردن سیاست جهانى، بیفزایند. این امر از رهگذر امور و مراحل مختلفى مى‌گذرد، یکى از این مراحل بازخوانى، و در برخى موارد حتى خوانش، جایگاه سیاست در قرآن و سنّت است. اعلام سال 1385 از سوى مقام معظم رهبرى، به عنوان سال پیامبر اعظم 9 زمینه‌اى را فراهم کرد تا سیره سیاسى آن حضرت را مورد تأمل و تدبّر قرار دهیم. امید است بتوانیم با کشف سیره نظرى و عملى سیاسى آن حضرت تحقق بخش فرمایش خداوند متعال، در الگو قرار دادن آن حضرت باشیم «ولقد کان لکم فى رسول الله اسوةٌ حسنة.»