جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (336–413ق) معروف به شیخ مفید، از علمایی است که دارای تألیفات بسیار در موضوعات متنوع است. از آن تألیفات بسیار می‌توان به سه کتاب در حدیث، چهار کتاب در تاریخ، پنج کتاب در اصول فقه، دوازده کتاب در علوم قرآن، 41 کتاب در فقه و بیش از هفتاد کتاب در علم کلام اشاره کرد. حدود نصف آثار شیخ مفید در موضوع کلام و از این تعداد کتاب، نصف آن در مبحث امامت می‌باشد. برخی از آثار ایشان از قبیل «التمهيد»، «الانتصار»، «الافتخار»، «الرسالة العلوية» و... که قریب به چهل اثر می‌باشد متأسفانه مفقود شده و موضوع آن مشخص نمی‌باشد. این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد چهاردهم: المقنعة. این كتاب فتوایی در دو بخش تدوین شده است: بخش نخست مربوط به اصول اعتقادی است. در این قسمت مؤلف راجع به توحید و صفات حق تعالی، وجوب اعتقاد به انبیا و رسل، وجوب اعتقاد به امامت، ولایت اولیاء الله، وجوب اعتقاد به معاد، وجوب معرفت و عمل به شریعت اسلام و وجوب نماز بحث می كند. بخش دوم مربوط به فروع فقهی است كه از باب طهارت شروع شده و به باب وکالت خاتمه می یابد. اين كتاب مهمترين اثر شيخ مفيد در فقه مى‌باشد. شيخ مفيد در مقدمۀ كتاب المقنعه مى‌فرمايد: « اين كتاب، مختصرى از احکام شرع مقدس اسلام مى‌باشد و در آن به بيان واجبات و محرمات پرداخته‌ام تا هر كس مى‌خواهد به دين خود عمل نمايد، به آن اعتماد كند و كسى كه راه حق را يافته است با مطالعۀ اين كتاب بر معرفت و يقين او افزوده شود. همچنين كتاب حاضر« رهنمايى» باشد براى كسانى كه مى‌خواهند راه رشد و كمال را پيدا كنند و دليلى باشد براى جويندگان حق و حقيقت و مرجع معتبر و امينى باشد براى كسانى كه مى‌خواهند بر آن اعتماد كنند و به عبادت خداوند متعال بپردازند و در حوادث ناگوار روزگار به آن پناه برند و در جار و جنجال گروه‌ها و احزاب سخن حق را پيروز گردانند. من اين كتاب را با مباحثى آغاز مى‌كنم كه دانستن آن بر همگان لازم است و هيچكس مجاز نيست در آنها اهمال و سستى نمايد، يعنى اعتقاد به خداوند متعال و شناخت او; زيرا شناخت خدا اصل و اساس ايمان و پايه و ستون تمام اديان الهى است و قبول اعمال ما و يافتن راه هدايت از راه گمراهى، با شناخت خداوند متعال امكان پذير است.»

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (336–413ق) معروف به شیخ مفید، از علمایی است که دارای تألیفات بسیار در موضوعات متنوع است. از آن تألیفات بسیار می‌توان به سه کتاب در حدیث، چهار کتاب در تاریخ، پنج کتاب در اصول فقه، دوازده کتاب در علوم قرآن، 41 کتاب در فقه و بیش از هفتاد کتاب در علم کلام اشاره کرد. حدود نصف آثار شیخ مفید در موضوع کلام و از این تعداد کتاب، نصف آن در مبحث امامت می‌باشد. برخی از آثار ایشان از قبیل «التمهيد»، «الانتصار»، «الافتخار»، «الرسالة العلوية» و... که قریب به چهل اثر می‌باشد متأسفانه مفقود شده و موضوع آن مشخص نمی‌باشد. این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد یازدهم (بخش اول): الإرشاد في معرفة حجج‌ الله علی العباد؛ جلد یازدهم (بخش دوم): ادامه الإرشاد في معرفة حجج‌ الله علی العباد؛ اَلْإرْشاد فی مَعْرفة حُجَجِ الله عَلَی الْعِباد (تألیف: ۴۱۱ق) معروف به «الارشاد» کتابی کلامی و تاریخی به زبان عربی درباره تاریخ اهل بیت(ع)، نوشته شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ق) از متکلمان و فقهای برجسته شیعه است. این کتاب در دو بخش تشکیل شده که بخش اعظم آن به شرح حال و ذکر فضایل امام علی(ع) و شرح زندگانی امام حسین(ع) و واقعه کربلا اختصاص دارد. به دلیل اهمیت و جایگاه این کتاب و نویسنده آن، پژوهش‌های فراوانی درباره آن صورت گرفته است. کتاب «الإرشاد» تاریخ زندگانی ائمه اطهار(ع) است که شیخ مفید با توجه به روایاتی که در اختیار داشته جمع آوری نموده است. شیخ مفید در این کتاب به فضایل اهل بیت(ع) و یاران آنان نیز اشاره دارد. کتاب الإرشاد از معتبرترین منابع روایی شیعه درباره تاریخ ائمه(ع) به شمار می‌آید و بسیاری از منابع مهم شیعه که به زندگانی ائمه پرداخته‌اند، این کتاب را مستند خود قرار داده‌اند. این کتاب از مصادر بحارالانوار بوده و بهترین کتاب برای دستیابی به منابع اولیه شیعه درباره زندگانی و فضایل ائمه(ع) است. شیخ مفید در کتاب الإرشاد همانند یک کتاب تاریخی عمل نموده و به بیان حوادث تاریخی پرداخته است. علاوه بر آن، این کتاب، یک کتاب عقیدتی نیز به شمار میآید زیرا در آن به بسیاری از عقائد شیعه اشاره شده است. همچنین مؤلف در این کتاب مانند کتابهای روایی، مطالب را با ذکر سند آورده و این کار ارزش و اعتبار آن را بالا برده است. مفید، کتابش را در یک مقدمه و دوازده باب به تعداد ائمه شیعه(ع) تنظیم کرده است بخش عمده و بیشترین حجم کتاب پیرامون امیر مومنان(ع) است و پس از آن زندگانی دیگر امامان معصوم(ع) نقل می‌گردد. در ذیل هر باب از سه تا سیزده فصل را با عناوین مختلف مربوط به مسائل تاریخی عام (حوادث مسلمانان)، مسائل تاریخی هر امام (ولادت، سرگذشت و شهادت)، فضائل، اصحاب، کلمات و خطبه ‌‌ها، اولاد، فضیلت زیارت، کرامات و معجزات، و مناظرات و احتجاج‌‌‌های آن بزرگواران منعقد ساخته است. •

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (336–413ق) معروف به شیخ مفید، از علمایی است که دارای تألیفات بسیار در موضوعات متنوع است. از آن تألیفات بسیار می‌توان به سه کتاب در حدیث، چهار کتاب در تاریخ، پنج کتاب در اصول فقه، دوازده کتاب در علوم قرآن، 41 کتاب در فقه و بیش از هفتاد کتاب در علم کلام اشاره کرد. حدود نصف آثار شیخ مفید در موضوع کلام و از این تعداد کتاب، نصف آن در مبحث امامت می‌باشد. برخی از آثار ایشان از قبیل «التمهيد»، «الانتصار»، «الافتخار»، «الرسالة العلوية» و... که قریب به چهل اثر می‌باشد متأسفانه مفقود شده و موضوع آن مشخص نمی‌باشد. این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد یکم: الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة؛

مصنفات الشيخ المفيد در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد هشتم: الإفصاح في الإمامة، أقسام المولی في اللسان، رسالة في المعنی المولی، شرح المنام؛ می باشد که توضیح هر کدام در ادامه آورده شده است: الإفْصاحُ فی الإمامَة کتابی به زبان عربی در اثبات عقاید شیعه درباره امامت و جانشینی پیامبر اکرم(ص) اثر شیخ مفید است. بنا بر اشاره مؤلف در ابتدای کتاب، هرآنچه در موضوع امامت ذکر آن لازم بوده در این کتاب آمده است. این موضوع در کتا‌ب‎های پیشین با این گستردگی بررسی نشده است. مؤلف با استفاده از استدلال‎های کلامی به اشکالات پیرامونی موضوع امامت و آراء مختلف فرقه‌های اسلامی مانند معتزلی ها، حشویه‌ها و خوارج جواب داده است. مولف در مقدمه غرض از تالیف کتاب را که همان توضیح و تحریر مسئله امامت است بیان می‌کند و در بخش‌های متنوع، از موضوعات مربوط به قضیه امامت بحث می‌کند از قبیل: تعریف امامت، شناخت امام، دلیل بر وجوب معرفت امام، اجماع مسلمین بر امامت علی(ع) اجماع بر وجود امام بعد از نبی(ص)، افضلیت علی(ع) نزد خدا و رسول(ص) او، فساد امامت مفضول بر فاضل، اجماع بر فضایل علی(ع)، علت ندادن حق علی(ع)، عدم اقرار مهاجرین و انصار بر تقدم ابوبکر، علت سکوت امیر المومنین(ع) بر خلفاء قبل از خودش، عدم اجماع امت بر امامت ابوبکر و... کتاب (اقسام المولی فی اللسان) نوشته شیخ مفید، درباره عقاید و مباحث امامت می باشد. شیخ مفید در این کتاب، با استدلال به حدیث شریف پیامبر اسلام حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم که می‌فرماید: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه»، یعنی: «هر کس من امام و مولای او هستم علی هم امام و مولای اوست»، امامت آن حضرت را ثابت می‌کند. شیخ مفید در این کتاب با بیانی رسا و با دقتی فراوان به بررسی معانی کلمه «مولی» پرداخته و گستردگی اطلاعات ادبی و قدرت لغوی برتر خود را به نمایش گذارده است. وی در آغاز ده معنا برای کلمه «مولی» ذکر کرده و می‌فرماید: معنای حقیقی آن، معنای اول است و معانی دیگر مجازی و با توجه به معنای نخست آن گفته شده است و کسانی که معنای دیگری غیر از معنای اصلی آن برای کلمه «مولی» گفته‌اند تنها بخاطر دشمنی با اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السّلام بوده است. شیخ مفید می‌فرماید: این حدیث متواتر است و معنای حقیقی کلمه «مولی» در آن لحاظ شده است. وی اشعار فراوانی نیز در تایید مدعای خود می‌آورد، مانند: اشعار حسان بن ثابت، قیس بن سعد بن عبادة، اخطل، کمیت بن زید اسدی و بسیاری دیگر از شعرای بلند آوازه عرب. رسالة في معنی المولی، به زبان عربى، اثر شيخ مفيد، محمد بن محمد بن نعمان بغدادى(336 - 413ق) و در مورد معناى كلمه مولى در حديث شريف غدير است. كتاب حاضر، مانند ديگر تأليفات شيخ مفيد، از ارزش و اعتبار خاصى در ميان علما و فقهاى شيعه برخوردار است و همواره مورد توجه و علاقه دانشمندان اسلامى قرار داشته است. يكى از ابتكارات شيخ مفيد اين است كه مناظرات و مباحثات خود را با علماى مذاهب مختلف اسلامى به رشته تحرير درآورده تا هم مورد استفاده آيندگان قرار گيرد و هم از دستبُرد حوادث و تحريف مخالفان در امان بماند. وى، در اين كتاب، يكى از مباحثات خود را با علماى اهل تسنن درباره حديث شريف رسول اكرم كه مى‌فرمايد: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاٰهُ فَهٰذٰا عَلِيٌّ مَولاٰهُ»، به نگارش درآورده است. مناظره وى، با عالمى از متكلمان معتزله و از جماعت «بهشميه»(منسوب به ابوهاشم جبايى) كه ادعا مى‌كرده كه كلمه «مولى» در حديث پيامبر(ص) به معناى امامت و رهبرى نيست، واقع شده است. شيخ مفيد در اين مباحثه، در صدد اثبات امامت حضرت على(ع)، از طريق اين حديث متواتر و مورد تأييد اكثر دانشمندان اسلامى، است. وى، با استناد به كلام اهل لغت و اشعار شعراى بزرگ عرب از زمان حضرت رسول خدا(ص) تا آن زمان، ثابت كرده كه لفظ مولى در معناى امامت بسيار به كار رفته است. شيخ مفيد، به فهم لغوى معاصر خود نيز استدلال مى‌كند و مى‌فرمايد: اين استدلال، مستند به اتصال اين فهم به زمان حضرت رسول خدا(ص) مى‌باشد. نكته ديگرى كه شيخ به آن استدلال كرده، سخن اهل بيت رسول خدا(ع) است. روايات فراوان و متواتر اين نكته را تأييد كرده‌اند كه مراد از مولى، امامت و رهبرى است و علماى اهل تسنن نيز اهل بيت(ع) را به صداقت و راست‌گويى قبول دارند. کتاب (شرح المنام) نوشته شیخ مفید، درباره نقل رؤیای صادقه‌ای که شیخ مفید دیده است. در این رؤیا، مناظره‌ای میان شیخ مفید و خلیفه دوم پیرامون عدم دلالت آیه شریفه «ثانی اثنین اذ هما فی الغار» بر فضیلت خلیفه اول صورت گرفته است. این کتاب کوچک و در ۸ صفحه است و درباره عدم دلالت «آیه غار» بر فضیلت خلیفه اول می‌باشد. شیخ مفید تمام راههای استدلال به آیه را نقل کرده، سپس به پاسخ آنها می‌پردازد. وی با قدرتی خوب در استدلال، با جواب‌های نقضی و ایجابی و شواهد قرآنی و حدیثی و حتی استشهاد به اشعار برای اثبات معانی لغوی، مناظره‌ای شگفت انگیز و جالب برگزار نموده که با قطع نظر از رؤیا بودن آن، استدلال‌های منطقیش هر عالم اندیشمندی را قانع می‌سازد.

مصنفات الشيخ المفيد در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد نهم: التذكرة بأصول الفقه، الإشراف، أحكام النساء، ذبائح أهل الكتاب، المسح علی الرجلين، رسالة في المهر، جوابات أهل الموصل و الأعلام؛ می باشد که توضیح هر یک در ادامه می آید: التذكرة بأصول الفقه؛ اثر شيخ مفيد مى‌باشد. مولّف در اين كتاب مسائل علم اصول را به نحو ايجاز بيان كرده و نظريات خود را ارائه مى‌دهد: -

چکیده مقاله: بررسی مسئله اختیار انسان و کیفیت فاعلیت واجب‌تعالی در حوزه افعال اختیاری او، از مسائل مهم هستی‌شناسی و مورد بحث در علوم عقلی است. با بررسی تقریرات کلامی صورت گرفته در تبیین این اندیشه، خصوصاً اگر این تقریرات با مبانی حکما و عرفا در نظر گرفته شود، نقدهایی بر آنها یافت می‌شود. از این جمله، تقریراتی نظیر اعطای قدرت از سوی خداوند به انسان و تعیین حدود برای وی(دیدگاه شیخ مفید) و یا فاعلیّت طولی در انجام فعل(دیدگاه خواجه طوسی) است که در مواردی مبین تفویض و یا جبر هستند. اگر چه افعال هم به واجب تعالی مستند است و هم به صاحبان آن افعال، ولی با عنایت به صرف الوجود بودن واجب و نفی هر گونه توهم ترکیب، نیکی‌های افعال ذاتاً از آن واجب‌تعالی و به گونه عرضی به ممکنات منسوب است و نقص‌ها و بدی‌های افعال نیز ذاتاً از آن ممکنات و به نحو عرضی به واجب منتسب است؛ با وجود این، باز هم در حقیقت امر «کلٌ من عند الله» است، چرا که اگر افاضه و ایجاد نیکی افعال نبود، ممکن از وجود و حد وجودی بی‌بهره بود و این تقریر معنای امر بین الامرین است.

این نوشتار، نخست نگاهی گذرا دارد بر روش های کلامی اشعری، معتزلی و شیعی. آنگاه با توجه به این که ابن میثم یکی از چهره های درخشان و ماندگار در حوزه کلام شیعی است، به بررسی روش کلامی او پرداخته و با مروری بر برخی از مهم ترین آثار و ارایه شواهد متعددی از آرا وی ثابت کرده است که روش کلامی او عقلی است. از ویژگی های این نوشتار این است که علاوه بر تبیین روش کلامی ابن میثم، خواننده را با مواردی که وی در برابر فیلسوفان و متکلمان- به حکم عقلانیت روش- موضع گیری کرده، آشنا می سازد و از این رهگذر، معلوم می دارد که او همواره پیرو استدلال است و همین که به دلیلی عقل پسند دست یابد، از مخالفت با آرا دیگران باک ندارد. بدیهی است که این نوشتار در پی نقد آرا وی نیست.

مکتب تشیع یکی از مهم ترین مکاتب اسلامی است که یکی از ارکان مهم آن، نظریه امامت است. در طول تاریخ، اندیشمندان شیعه برای اثبات این نظریه استدلال های مختلفی از جمله استدلال های عقلی ارائه کرده اند. هدف این نوشتار، بررسی استدلال های عقلانی متکلمان بغداد(شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی) است؛ دانشمندانی که از مشهورترین متکلمان و فقیهان شیعه مذهب به شمار می روند. بدین منظور ضمن روشن کردن معنای امامت در اندیشه تشیع، به بررسی تطبیقی تعریف های متکلمان مورد بحث پرداخته، با تعیین ارکان امامت، توانایی هر استدلال در این خصوص مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.