جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله نشان داده می شود که ماده مجهول ساز –ya- که در ساختهای مجهولی ساختواژی در زبانهای ایرانی باستان به ریشه فعل افزوده می شود و ماده مجهول تشکیل می دهد به صورتهای –yâ- و –ya- در  گویشهای کردی سورانی، اردلانی، کلهری، ایلامی و هورامی باقیمانده است و وجود ساختهای مجهولی ساختواژی کردی به سبک و سیاق مجهول در زبانهای ایرانی باستان می تواند هم در زبانشناسی تاریخی و تحول زبان و هم در کمک به روشن شدن ماهیت مجهول در سایر زبانهای ایرانی نو مانند فارسی مورد استفاده محققین قرار گیرد.

در نوشتار حاضر، به واکاوی پیوند های موجود میان اندیشه عرفانی و جنبه های زیباشناسانه متون عرفانی پرداخته شده است. به عبارت دیگر، این مقاله در پی معرفی بسترهای فکری ای است که از متون عرفانی آثاری هنری ساخته اند. اهمیت این بسترها را باید در دخالت آگاهانه یا ناآگاهانه آنها در فرآیند آفرینش متون پیگیری کرد، چنانکه حتی متونی همچون مقالات، تذکره ها، نامه ها و متون تعلیمی صوفیه را نیز به آثاری شاعرانه تبدیل کرده اند.برای دست یابی به این هدف ابتدا به مرور اصطلاحات آشنایی زدایی و برجسته سازی به عنوان سنجه هایی برای شناسایی زبان ادبی در نظریات فرمالیست ها و ساختارگرایان پرداخته شده است. در ادامه، نقش مولفه هایی از اندیشه عرفانی چون تاویل و رمز، مکاشفه، عادت گریزی، آفرینش پیاپی، نسبی گرایی و حیرت در آفرینش هنری نشان داده شده است. این مولفه ها نگاهی چند لایه و باطنی در نویسندگان متون عرفانی بر می انگیزند که نتیجه چنین نگاهی را در زبان این متون می توان دید؛ زبانی که با برجسته کردن برخی عناصر زبانی، ادراکی هنری را در خواننده آنها پدید می آورند.

تشبیه در خیال آفرینی و آراستگی متن تاریخ وصاف نقش مهمی را ایفا می کند. وصاف الحضره، در این اثر سعی دارد تا با بهره گیری از عناصر بیانی؛ بخصوص تشبیه، منطق نثری این کتاب را به نثر شاعرانه نزدیک تر نماید. نبود نسخه ای منقح از تاریخ وصاف و نثر مصنوع و متکلف آن، همواره موجب گردیده تا این کتاب ارزشمند، کمتر مورد اقبال و بررسی قرار گیرد. این پژوهش برآن است تا ضمن آشنا ساختن مخاطبان با ساختار تشبیه در تاریخ وصاف، به بررسی جایگاه آن در آراستگی نثر این کتاب که در عین حال مهم ترین عنصر بیانی آن نیز است، بپردازد. مبنای این مقاله از جهت ساختاری بر اساس معرفی و تحلیل انواع تشبیهات فارسی تاریخ وصاف از جهت ارکان، طرفین و شکل استوار گردیده، روش کار نیز بر پایه توصیف و تحلیل داده ها، از دیدگاه اسلوب های بلاغت سنتی زبان فارسی است. ضمن این که در پایان، بر اساس نمونه های آماری، جایگاه انواع تشبیه در تاریخ وصاف نشان داده شده و با دیگر صورت های اساسی خیال در آن مقایسه شده است. نتیجه این تحقیق نشان می دهد که تشبیه در تاریخ وصاف، از عناصر مهم آراستگی و برجستگی کلام در آن است و در نزدیکی نثر این کتاب، به نثری شاعرانه تاثیر بسزایی دارد.

«ترکیب واژه یا ترکیب واژگانی» مانند جمله از واحدهای اصلی نحو است که در زبان فارسی نیز همانند زبان روسی، اهمیت ویژه ای در ساخت جمله دارد. ترکیب واژه ها در زبان روسی از لحاظ ساختار به سه دسته تقسیم می شوند: ترکیبهای فعلی، اسمی و قیدی. در این مقاله تلاش شده است نحوه بیان ترکیبهای فعلی زبان روسی در زبان فارسی مورد بررسی قرار گیرد. این مقاله بر اساس ترکیبهای فعلی زبان روسی و ترجمه های آنها در زبان فارسی نوشته شده است.

از قرن هشتم تا کنون بر مثنوی شرحهایی نوشته اند و هر کدام از شارحان بنا بر روشی خاص و پسند شخصی و زمانی خود، مثنوی را شرح کرده اند و کوشیده اند، پرده از اسرار این منظومه ارزشمند بردارند. برای آنکه بدانیم شارحان تا چه اندازه به متن مثنوی و حل مشکلات آن اهتمام داشته اند و تا چه میزان در این راه توفیق؛ چهار شرح نیکلسون، استعلامی، زمانی و شهیدی را که از معروفترین شرحها هستند، برگزیده ایم و برای نمونه، با آغاز دفتر سوم مثنوی تطبیق داده ایم. در این نوشتار، به متن مثنوی به دور از هر گونه تفسیر و تاویل نگریسته ایم و به کوشش شارحان برای ارایه معنای دقیق واژه ها، اصطلاحات و باز کردن مشکلات مصرع ها و بیت هایی توجه کرده ایم.

اصطلاح نقیضه یکی از فنون عمده طنز، در ادبیات فارسی معادل پارودی در ادبیات غرب قرار گرفته است؛ اما از بسیاری جهات با آن تفاوت دارد. در ادبیات فارسی همه مقوله های پارودی، بورلسک، تراوستی و ... زیر عنوان نقیضه جای می گیرند و نقیضه به تنهایی بار تمامی این اصطلاحات را به دوش می کشد. نوشتار حاضر ضمن بررسی انواع اصطلاحات مربوط به حوزه نقیضه، به مشخص کردن این تفاوت ها پرداخته و ضمن به کارگیری اصطلاح نقیضه در همان مفاهیم معمول و سابق آن، مناسب تر دانسته است که نقیضه معادل بورلسک به کار برده شود نه پارودی.

فارسی دری زبانی است که از اواخر دوره ساسانی تا امروز، زبان فرهیختگان ایرانی بوده و نه تنها درمداین و سواحل اروند رود؛ بلکه در دور دست ترین شهرهای خراسان و ماورا النهر بدان سخن می گفته اند. با وجود دلایل کافی برای اثبات این مدعا بیشتر پژوهشگران و نویسندگان تاریخ ادبیات برآنند که فارسی دری گویش یا لهجه ای بوده است محدود و منحصر به چند ناحیه در خراسان و ماورا النهر و به وسیله پادشاهان آن ولایات؛ بویژه سامانیان در سراسر ایران گسترش یافته و پس از تحول و تکامل تدریجی به زبان رسمی همه اقوام ایرانی در گفتار و نوشتار تبدیل شده است. عنوان دری نیز حاکی از نسبت آن به دربارهای نواحی شرقی ایران است. در حالی که فارسی دری زبان دربار ساسانی و نام آن صرفا از انتساب به دربار و شهر مداین است.

این مقاله در پی کندوکاو "نظریه ادب" به مفهوم امروزین آن و مفاهیم و اصول مرتبط با آن در متن تاریخ بیهقی برآمده است. با نگاهی گذرا بر "نظریه ادب"، که به قلم براون و لوینسون (1987) و بر اساس اندیشه های زبانشناس دیگری به نام گافمن (1967) تدوین شده است و ارایه تعریفی اجمالی از مفاهیم کلیدی نظریه یاد شده، مانند "حیثیت" و "تهدید حیثیت" و با عنایت بدانچه یک زبانشناس آمریکایی موسوم به بیمن (1986)، با استناد به مشاهدات چندساله خود از ایران، در مورد مفهوم "تعارف" و گفتمان مودبانه در میان فارسی زبانهای ایرانی نوشته و فرآیند تعارف را بر اساس دو راهکار "خوار - خویشتنی" و "بزرگداشت مخاطب" تبیین کرده است، نگارنده کوشیده است در طی پژوهش خود پرسشهای زیر را پاسخ گوید:- مفاهیم امروزین "نظریه ادب" تا چه حد در تاریخ بیهقی منعکس شده اند؟- آیا از "راهکارهای ادب" و زبان تعارف آمیز فارسی معاصر می توان ردیابی در اثر بیهقی یافت؟ - فرآیند تحول و تطور گفتمان مودبانه فارسی از سده پنجم تا کنون چگونه بوده است؟

کلیله و دمنه از جنبه های مختلف در تاریخ تمدن هند، ایران و جوامع اسلامی اهمیت داشته است. این کتاب بخوبی نگرش به انسان و اجتماع را در جامعه سنتی (پیش از عصر بیداری) منعکس می کند. این کتاب به علت امتزاج با فرهنگ های مختلف شرقی از لایه های متعدد برخوردار است. به طوری که حداقل نقش، سه تمدن بزرگ شرق؛ هند، ایران و عرب در آن قابل مشاهده و بررسی است.بیشتر داستان های کلیله و دمنه تمثیلی و به زبان حیوانات است. احتمالا دلیل عمده استفاده از شخصیت های حیوانی، محتوای سیاسی آن است. این شخصیت ها نویسنده را قادر ساخته، مسائلی را بیان کند که طرح آن در قالب شخصیت های انسانی، مشکلاتی را ایجاد می کرد. داستان های کلیله و دمنه غالبا انعکاس هرم قدرت در جامعه شرق (هند، ایران و جهان اسلام) است؛ بنابراین به بهترین وجهی ساز و کار فرهنگ سیاسی، منشا قدرت و چگونگی رفتار و تاثیر آن را بر طبقات دیگر نشان می دهد. با تجزیه و تحلیل متن می توان ساختار فرهنگ سیاسی و تاثیر آن را بر رفتارهای فردی و اجتماعی کشف و بررسی کرد.آرا و عقاید نظریه پردازان مدرن و پست مدرن، خصوصا میشل فوکو این واقعیت را آشکار می سازد که قدرت و فرهنگ سیاسی منشا بسیار پیچیده دارد و بر تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی تاثیر می گذارد. چگونگی به وجود آمدن قدرت و کنش و تعامل آن با جامعه و نهادهای اجتماعی، موجب بروز رفتارها و اندیشه هایی می شود که در تمایز رفتارهای مردم یک جامعه از دیگر جوامع تاثیرگذار است. به عبارت دیگر در پرتو این نظریه و نظریه های دیگر می توان ادعا کرد، فرهنگ سیاسی در یک جامعه رابطه معناداری با نوع روابط انسانی دارد. در اینجا با بررسی قدرت، فرهنگ سیاسی و پیامدهای آن در کلیله و دمنه، در حد امکان رفتارها و باورهای انسان شرقی را در این اثر که به تعبیری ملتقای فرهنگ هند، ایران و جهان اسلام است، بررسی خواهیم کرد.

عبادت، فطری و ذاتی انسان است. یکی از این عبادتها، دعا و نیایش است که هرکس ممکن است، نسبت بدان تلقی و برداشتی متفاوت از دیگران داشته باشد؛ به همین جهت، دعا ممکن است عابدانه، زاهدانه یا عارفانه باشد. دعای عابدانه معمولا با معامله گری و دعای زاهدانه با ترس و بیم همراه است؛ اما دعای عارفانه از آنجا که عاشقانه است، فی نفسه مطلوبیت دارد و داعی با چنین نگرشی، دیگر منتظر برآورده شدن حاجت های خود؛ بخصوص، نیازهای مادی خویش نیست، همین که معشوق به عاشق اذن گفتگو داده، لذتبخش است.در این مقاله سعی برآن است که ابتدا مباحثی چون: سر وجوب عبادتها، ذکر و یاد حق تعالی و درجه عبادتها مطرح شود، سپس اندیشه های عرفانی سنایی شامل: خواسته های سنایی به دعا، رابطه دعا و رضا، رد درخواست های مادی، شرایط برآورده شدن دعا و رازهای عدم اجابت آن ذکر گردد. بنابراین، اوج لذت و سرمستی سنایی را در مراحل مختلف دعاهای عرفانی وی (مرحله تجلی افعالی، مرحله تجلی صفاتی و مرحله تجلی ذاتی پروردگار) ملاحظه می نماییم.

حدیقه اولین منظومه مهم تعلیمی- عرفانی در زبان فارسی است. سنایی در این اثر ارزشمند، علاوه بر پرداختن به موضوعات عرفانی و بیان معارف اسلامی، از حکایت و داستان برای مستند و مستدل ساختن مطالبه و قابل فم ساختن آن ها برای عامه استفاده کرده است.در این مقاله، برای رسیدن به پاسخ این پرسش که حکایات حدیقه، چه نقشی در تحقق اهداف تعلیمی این منظومه عرفانی دارند؛ الگوی ارتباطی رومن یاکوبسن، ادیب و زبان شناس روسی، اساس کار قرار گرفته است. یاکوبسن در هر ارتباط کلامی، شش عنصر فرستنده، گیرنده، پیام، زمینه، رمز وتماس را دخیل می داند. از دیدگاه وی، در فرآیند ارتباط این عناصر، تعیین کننده کارکردهای زبان هستند و در هر ارتباط کلامی، همواره یکی از این کارکردها برجسته تر است.بررسی عناصر فرستنده، گیرنده و زمینه و کارکردهای این عناصر در حکایات حدیقه نشان می دهد که در حدیقه، کارکرد ارجاعی مهم ترین و پربسامدترین کارکرد است و در جهت توضیح وتبیین زمینه معنایی متن عمل کرده است.کارکردهای کنشی و عاطفی در مراتب بعدی قرار می گیرند و بر تاثیر و نفوذ کلام راوی می افزایند.