جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه در بیان نقش فرشتگان در نظام هستی و اوصاف و اصناف فرشتگان است. سر فصل های مهم آن عبارت اند از: آفرینش فرشتگان با سابقه اعتقاد به وجود فرشتگان الهی، اصناف مختلف فرشتگان، صفات و افعال فرشتگان، نقش ملائکه در قبض روح انسان ها و در عوالم پس از مرگ.

. پرسش های اصلی این پژوهش عبارتند از : ‎1-آیا اساسا بررسی رجالی احادیث غیرفقهی، لازم است؟ ‎2-به طورکلی حدود تاثیرگذاری دانش رجال در برداشت ها و موضع گیری های علوم قرآنی چقدر است؟ ‎3-در یک ارزیابی فراگیر، کدام بخش از علوم قرآنی، انس و پیوند بیشتری با دانش رجال دارد و کدام بخش از آن پیوند چندانی یا هیچگونه ارتباطی با این دانش ندارد؟ .

قرائت قرآن سابقه ای هم زمان با نزول اولین آیات این کتاب الهی دارد و در دست یازیدن به نص واقعی قرآن، نقشی مهم ایفا می کند. این موضوع کهن در بررسی قرائت های قرآن و منشأ پیدایش آن ها در این پایان نامه به بحث گذاشته شده و در پنج فصل، جایگاه قرائت در علوم قرآنی و معنای لغوی و اصطلاحی آن و نیز واژه های مشابه، فضیلت قرائت قرآن از نگاه آیات و روایات، پیشینه و تاریخ پیدایش علم قرائت و تطوّر آن در دوران های پیشین، طبقات قاریان و زندگی آنان ذکر شده و در پایان، عوامل پیدایش قرائت های گوناگون نظیر عوامل طبیعی، دینی و انسانی بیان گردیده است.

قرآن کریم کتاب جاویدان حضرت محمد(ص) است که از جهات مختلفی معجزه است و یکی از آنها اعجاز علمی قرآن است. مفسران و صاحب نظران در مورد اعجاز علمی قرآن بیش از 300 آیه را شاهد گرفته اند و با انطباق قرآن با علوم تجربی کوشش کرده اند، اعجاز این کتاب مقدس را اثبات کنند. در این نوشتار این موارد نقد و بررسی شده و اشکالات علمی و تفسیری آنها بیان شده است و در نهایت 6 مورد به عنوان اعجاز علمی قرآن پذیرفته شده است که عبارتند از: حرکت خورشید، نیروی جاذبه، لقاح ابرها، زوجیت، ترتیب مراحل خلقت، ممنوعیت شرابخواری. مطالب عمده ای که در این رساله آمده است، عبارت است از: بخش اول، کلیات: تاریخچه، معیارهای انطباق قرآن با علوم تجربی، اعجاز قرآن; بخش دوم، قرآن و علوم کیهان شناسی: آغاز و پایان و گسترش جهان، نیروی جاذبه، حرکت خورشید و زمین; بخش سوم، قرآن و علوم زیست شناسی: پیدایش حیات، لقاح، زوجیت; بخش چهارم، قرآن و علوم پزشکی: بهداشت، درمان بیماری ها، اسرار خلقت; بخش پنجم، اعجاز عددی قرآن.

نقد و بررسی روش ها و گرایش های تفسیری قرآن کریم می باشد. نویسنده در ضمن سه فصل به تاریخچه روش ها و گرایش های تفسیری از زمان نزول وحی و توسّط پیامبر(ص) و سپس صحابه و تابعین اشاره می نماید. وی اقتضائات قرآن و اختلافات مسلمانان در مکاتب کلامی، مذاهب فقهی و دیدگاه های ادبی و بلاغی و... را بی تأثیر در این روش ها و گرایش ها نمی داند. وی به روش های تفسیری از جمله تفسیر قرآن به قرآن، روایی، عقلی، علمی، اشاری و تفسیر به رأی اشاره می نماید و ضمن بیان تاریخچه و دیدگاه های موافقان و مخالفان و ارایه نمونه هایی از هر یک به جمع بندی اقوال و نتیجه گیری از آن ها می پردازد. نویسنده در فصل پایانی به گرایش های تفسیری از جمله گرایش فقهی، کلامی، فلسفی، اجتماعی، ادبی و بیانی اشاره می کند و نتیجه می گیرد که هرگونه افراط و تفریط و یکجانبه گرایی در فهم این کتاب آسمانی غلط است، و بهترین روش در تفسیر قرآن، جامع ترین روش و استفاده از گرایش های مختلف می باشد.

قرنها است که بسیاری از شرق شناسان و اسلام شناسان غیر مسلمان اعم از غربیان و غیرغربیان به پژوهش پیرامون قرآن پرداخته و راجع به مصدر قرآن، تاریخ جمع و تدوین آیات، ادبیات و ساختار آن و معارف و محتوای قرآن کریم نظریات گوناگونی ابراز کرده و هزاران کتاب و مقاله منتشر کرده اند. آنان گاه به تجلیل از قرآن و تبیین زیبائیها و معارف و تعالیم و الای آن پرداخته و گاه به دلیل عدم دسترسی مستقیم به منابع اسلامی دچار برداشتهای ناصحیح شده اند، چنانکه احیانا برخی از آنان به تحریف و اتهامات دروغین و تهاجم غیر منطقی دست یازیده اند. حجم انبوه این آثار قرآن پژوهی قرآن شناسان غربی در سطح جهان و تأثیرگذاری منفی آن بر اذهان تشنه جامعه بشری و اسلامی نقدی علمی را می طلبد تا سره را از ناسره تفکیک کرده و پاسخی منطقی را به اشکالات مستشرقان ارائه کند. رساله حاضر گامی در این راستا است تا سهمی در تبدیل فضای تاریک اتهامات به فضای روشن واقع نگری جامعه بشری به این کتاب آسمانی دومین دین بزرگ جهان داشته باشد.

این رساله با موضوع «نقد شبهات پیرامون عصمت انبیا(علیه السلام) در قرآن» در چهار فصل تنظیم شده است: در فصل اول به ضرورت و تاریخچه بحث، کلید واژه ها و پرسش اصلی تحقیق پرداخته شده است. فصل دوم در مورد نقد شبهات پیرامون عصمت پیغمبر| است. فصل سوم به آیات پیامبران اولوالعزم غیر از پیغمبر اکرم| اختصاص دارد. فصل چهارم در مورد پیامبران غیر اولوالعزم است.

این رساله که به زبان عربی نوشته شده، در نقد بخشی از کتابی به نام« اصول مذهب الشیعة الامامیة الاثنی عشریة» تألیف دکتر ناصر علی قفاری یکی دانشمندان وهابی مذهب است و شامل پنج فصل با این عنوان هاست: ادله امامی مذهبان بر مصونیت قرآن از تحریف؛ روایات تحریف در ترازوی نقد؛ احادیث تحریف در کتب اهل سنت؛ نگاهی به پاسخ های اهل سنت به اشکالات این روایات؛ نظری گذرا به پاسخ های امامی مذهبان به روایت اهل سنت.

یکی از جریانهای فکری فعال و پر نفوذ در قرنهای دوم و سوم هجری که تأثیرات ماندگار و ژرفی را در اندیشه های فقهی، کلامی، تفسیری مسلمانان بر جای نهاد جریان ظاهر گرایی ص اهل حدیث است. جریانی که از سویی شالودة تفکرات دینی بخش عظیمی از اهل سنت را پی ریزی کرد و به صورت خاص در شکل گیری حرکتهای سلفی گرای قرنهای بعد ایفای نقش نمود و از سوی دیگر مخالفت جریانهای عقل گرای شیعی و معتزلی را برانگیخت. بارزترین نمودهای تفکر اصحاب حدیث را می توان در تفسیر ایشان از قرآن کریم به ویژه آیات اعتقادی شاهد بود. معاصر بودن این جریان با دوران حضور امامان شیعه موجب شد که اهل بیت علیهم السلام در تفسیر آیات با توجه به دیدگاههای اهل حدیث ضمن بیان تفسیر صحیح آیات مستقیم یا غیر مستقیم با انحرافات تفسیری آنان مقابله نمایند. در این نوشتار با عنوان ص مواجهة اهل بیت علیهم السلام با اهل حدیث در برداشت از قرآن پس از بیان کلیات، در بخش دوم کاربرد اصطلاح اهل حدیث را در حوزه های فقهی و کلامی شیعه و اهل سنت بررسی کرده و معنای مورد نظر خود در این تحقیق را مشخص کرده ایم. سپس در بخش سوم ضمن نگاهی به فعالیتهای تفسیری اصحاب حدیث اهل سنت به بررسی مهمترین نمودهای شیوة تفسیری ایشان، همچون مخالفت شدید با تأویل آیات، حدیث زدگی و کمرنگ ساختن نقش عقل در تفسیر پرداخته ایم. همچنین با تقسیم اهل حدیث به دو گروه مشبه و مفوضه دیدگاه هر یک را در باب تفسیر آیات به ویژه آیات صفات خبری بررسی گردیده است؛ نیز بیان شده است که تأویل ظواهر بدون (تصوری) آیاتی که در آنها صوری همچون وجه، ساق، ید، نسیان، اتیان، نزول و ... به خداوند نسبت داده شده است نه تنها جایز که امری ضروری و مطابق با لغت عرب و حکم عقل است تا آنجا که برخی از بزرگان اصحاب حدیث که خود به شدت تأویل را انکار کرده اند در مواردی ناگزیر به تأویل آیات دست زده اند. در بخش چهارم که به بررسی موضع اهل بیت علیهم السلام در مقابل اصحاب حدیث و تفاوتهای تفسیری این دو اختصاص یافته است پس از معرفی بزرگان اصحاب حدیث معاصر هر یک از امام شیعه علیهم السلام تفاوتهای موجود در منابع و روشهای تفسیری این دو جریان بررسی و مباحث اعتقادی محورهای اصلی اختلافات تفسیری معرفی شده است. در این مواجهه امام شیعه علیهم السلام با محور قرار دادن قرآن کریم در مباحث اعتقادی خود بسیاری از ظواهر بدوی آیات را با توجه به علم گستردة خویش با استناد به دیگر آیات، سنت نبوی، لغت عرب و ادلة عقلی و با ملاحظة قراین متصل و منفصل تأویل برده و از پذیرش معانی ای که به نحوی به تجسیم، تشبیه، جبر، عدم عصمت انبیا و ... منجر شود اجتناب کرده اند. نمونه های متعددی از مواجهة مستقیم یا غیر مستقیم اهل بیت علیهم السلام با اهل حدیث در حوزة تفسیر آیات در این بخش گرد آوری شده است. از آنجا که احادیث و آثار از مهمترین منابع اهل حدیث در تفسیر آیات به شمار می رود اهل بیت علیهم السلام در این زمینه نیز به دو اقدام اصلی دست زدند: یکی انکار اسرائیلیات و روایات مجعولی که مستند برداشتهای نادرست اصحاب حدیث از آیات معارف دینی بود؛ دوم تصحیح روایات نبوی که در بین اصحاب حدیث به تحریفات لفظی و معنوی دچار گردیده بود.

مهمترین مباحث مطرح شده در رساله حاضر به قرار ذیل می باشد: 1- در بررسی تفاسیر مأثور در می یابیم که بین مفسران خواه صحابه یا تابعین و یا مفسرانی که پس از ایشان آمده اند اختلافات زیاد وجود دارد که از جمله عوامل آن می توان از دلایل شخصی نام برد که به حوزة فهم و نقل مفسر باز می گردد. و دیگر عامل اختلاف، در قرائت نص قرآنی و دلالت آن است. 2- از دیگر مواردی که بر لزوم نقد تفسیر می افزاید، نفوذ اسرائیلیات در حوزة حدیث و روایات است که مشهورترین تفاسیر، مانند تفسیر طبری و امثال آن نیز از آن مبرّا نیستند. 3- نقد از ابتدای به وجود آمدن تفسیر همراه آن بوده، چرا که رسول خدا(ص) در مواردی که اصحابشان در فهم و درک آیات قرآنی دچار اشتباه می شدند، تصحیح می نمودند و اشتباهات و قصور درک مسلمانان صدر اسلام را بر طرف می ساختند. 4- برای اینکه نقد منطقی باشد باید بر پایة ارکان علمی و قواعدی استوار باشد که دلیل و برهان آن را یاری نماید. از این رو بایستی این قواعد و ارکان از میان علوم مرتبط و دخیل در حوزة تفسیر استخراج گردد، که مهمترین آنها علم ادبیات عرب و نیز قوانین و قواعد حاکم بر نص قرآن و سنت است. ما در این تحقیق در حد توان کوشیده ایم با جستجو، این قواعد را از نص قرآن کریم و اصول لغوی و عقلی که نص قرآنی اقتضا می نمود و یا از بیانات رسول اکرم(ص)، و نیز از اقوال پراکنده علما و مفسرین که در زوایای آثار و تفاسیرشان نهفته بود، استخراج نماییم. 5- قرآن کریم با زبان عرب و به اسلوب کلام ایشان نازل شده است، و روشن است که این زبان قواعد و ضوابطی در نحو و صرف و معانی و بیان داراست که در آیات قرآن جاری است و بایستی در تفسیر آن مطمح نظر بوده و اعمال گردد و به گونه ای مدوّن در اختیار باشد، علیرغم اینها مفسرین در برخی مواضع در فهم لغوی آیات اختلاف دارند و در آن موارد نظریات شخصی با روایات درآمیخته که گاه قواعد لغوی حکمفرماست و زمانی آراء کلامی و نظریات فقهی و هر کدام در این اختلاف نظرها از دیدگاه خویش صاحب حجت و دلیلی محکم است که در اینجا مراجعه به قواعد اساسی و التزام به ضوابط آن و اطمینان از منطبق بودن با آن قواعد در همة مراحل تفسیر ضروری است، به همین منظور در این رساله مبانی تفسیر لغوی و منابع لغت در تفسیر به تفصیل مورد ترجمه و بررسی قرار گرفت. 6- قرائتهای مشهور در میان قرّاء در حوزة تفسیر و به تبع آن احکام، تأثیر ویژه ای داشته چرا که معنا تابع لفظ است و بررسی تاریخ و علل ظهور قرائتها، در زمینه قبول یا رد و ترجیح قرائتهای مختلف در این خصوص، نقش اساسی دارد. 7- بهترین شیوة تفسیر، تفسیر قرآن به قرآن و استعانت از بیان آن برای رفع اشکال و ابهام و یا تفصیل اجمال در برخی آیات است و قرآن اولین معیار و ملاک در نقد و ترجیح آراء و آثار رسیده به ما در حوزة تفسیر می باشد و هر آن چه که در تفسیر آمده باید به قرآن عرضه گردد. 8- سنت شریف نبوی جایگاه شایسته ای در تبیین و تشریح کلام الهی و تفسیر آیات قرآن مجید دارد و آنچه از ایشان روایت شده به شرطی که بر صدور آن از پیامبر اکرم(ص) وثوق و اطمینان باشد بر دیگر گفته ها و روایات مقدم است. اما در عین حال بیان تابع مبیّن بوده و نباید با قرآن در تعارض باشد، بلکه سنت و قرآن با هم هماهنگ و موافقند و هر روایتی که با ظاهر آیات قرآن تعارض آشکار داشته باشد، متروک و مُهمَل است. از آنجا که قسمت نه چندان اندکی از روایات تفسیری از صحابه نقل و روایت شده است، در این تحقیق ضرورت تمییز و تشخیص درست و نادرست روایات منقول از ایشان آشکار می شود، به ویژه که با اسرائیلیات هم، آمیخته و در هم است و روایات جعلی بسیاری نیز در میان آنها وجود دارد، همچنانکه این امر را علما و پژوهشگران مورد بررسی و تدقیق قرار داده اند. از آنجا که بیشتر روایات صحابه از پیامبر(ص) نقل نشده اند، بلکه تفسیر به رأی و اجتهاد شخصی می باشند، و گاهی در مورد آنها اختلافات زیادی وجود دارد که نمی توان میانشان جمع نمود و برخی صحابه بعضی دیگر را نقد کرده کما اینکه خود صحابه نیز ادعای حجیت قطعی در تفاسیر خویش را نداشته اند، به همین جهت تفسیر صحابه حجیت ندارد، هرچند به خاطر معاصر بودن صحابه با نزول قرآن و آگاهی شان نسبت به زبان وحی و مصاحبت با پیامبر گرامی، تفسیرشان از اولویت و اهمیت ویژه ای برخوردار است. 9- هر دینی را مبادی و اصول و معتقداتی است که در مجالات گوناگون بدان پایبند است و در مقام تقنین و تشریع هیچگاه از آن عدول نکرده و در سایة آن سایر امور از جمله افکار و مفاهیم و احکام آن درک می گردد، چرا که ممکن نیست هیچ دینی اصول ثابت خود را نقض نماید. بنابراین طبیعی است که به متون دینی اسلام اعم از آیات و روایات در سایة ارکان اعتقادی و مبادی تشریعی آن پرداخته و به دلالتهای آن در دین گردن نهیم چرا که این ارکان و قواعد از سنخ همین نصوص و همة آنها موافق و مطابق با کتاب خدا و سنت نبوی است. نقد کلامی در تفسیر بر همین اساس بنا می شود تا با هر آنچه که با عقاید و اصول اساسی اسلام تعارض دارد، به مخالفت برخیزد. و از این رو علمای تفسیر تعارض داشتن کلام با اصول و ارکان اسلام را یکی از علامتهای جعل در روایات دانسته اند که خود یکی از مستندات رد نظریات و آراء است و مباحث کلامی قسمت عمده ای از تفاسیر را چه از جهت مبحث و چه از جهت نقد، تشکیل داده است.