جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر به شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر و نحوه اجرای آن در جامعه اسلامی با استفاده از ادلّه قرآنی، روایی و عقلی و همچنین با استناد به اقوال فقهای شیعه امامیه اختصاص دارد. تحقیق حاضر در چهار فصل سامان یافته است. در فصل اوّل با کلّیاتی از مفاهیم لفظی و اصطلاحی واژه‌های امر، نهی، معروف، منکر، وجوب و اختلاف نظر فقها و اهل لغت در معنای امر به معروف و نهی از منکر و مفهوم امر مولوی و ارشادی و اثبات وجوب امر به معروف و نهی از منکر با استفاده از ادلّه کتاب، سنّت، عقل و اجماع، روبه رو هستیم. نویسنده در فصل دوم به بررسی اجمالی شرایط عمومی و خصوصی امر به معروف و نهی از منکر پرداخته، شرایط عمومی و خصوصی تکالیف و تکلیف این فریضه مهم را بنا بر اقوال مشهور و غیر مشهور فقهای شیعه امامیه بیان می‌کند. به همین منظور وی به دیدگاه‌های شیخ بهایی، شیخ محمّدحسین کاشف‌الغطا و آیت الله سیدابوالقاسم خویی در شرایط عمومی و خصوصی امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرده و نظرگاه‌های اشتراکی فقهای شیعه امامیه و علمای اهل سنّت را درباره شرایط و ارکان چهارگانه اجرای آن، یعنی شرایط وجوب محتسب و یا آمر و ناهی، مأمور به محتسب علیه، محتسب فیه یا مأمور به و نقش امر و نهی یا احتساب و همچنین مراتب امر به معروف و نهی از منکر بیان کرده است. نگارنده در فصل سوم با اشاره به بررسی تفصیلی شرایط مشهور به وجوب امر به معروف و نهی از منکر، راه های شناخت معروف‌ها و منکرها از طریق فطرت عقل و دین، تبیین ریشه‌های اصلی مصادیق معروف‌ها و منکرات توسّط آیات و روایات و نظر و ادلّه برخی فقیهان که علم به معروف و منکر را شرط وجوب آن می‌دانند، بیان کرده و نظریات و ادلّه این دسته و فقهایی که علم به معروف و منکر را شرط وجوب آن نمی‌دانند، منعکس می‌سازد. شرط دوم وجوب امر به معروف و نهی از منکر، یعنی: احتمال تأثیر، شرط سوم: قصد استمرار گناه، شرط چهارم آن، یعنی: عدم وجود مفسده و خطر جدّی و نقد و بررسی اعتبار یا عدم اعتبار شرایط مزبور، از قرآن، سنّت، عقل و اجماع و حکم سکوت در قبال جرایم شخصی و اجتماعی، از دیگر مندرجات این فصل محسوب می‌شود. در فصل چهارم لزوم رعایت شرایط چهارگانه پیش گفته و مراتب امر به معروف و نهی از منکر بیان گردیده است.

چکیدهعبادت و بندگی حضرت باری تعالی مهمترین هدف خلقت انسان در قرآن معرفی شده است، ازاین رو این نوشتار برآن است تا به بررسی چگونگی ایجاد و نهادینه کردن اخلاق بندگی در قرآن به تفکیک سور مکی ومدنی پرداخته و با استخراج تفاوت ها وشباهت های موجود درشیوه تربیتی قرآن در دو دوره نزول آیات در مکه و مدینه به روشی شایسته دست یافته تا بر اساس آن شیوه ای مناسب، برای تربیت و ایجاد اخلاق بندگی در انسان اتخاذ نماید.عبادت در آیات مکی و مدنی،عبارت است از خضوع وخشوع دربرابرخداوند که الزاما با اطاعت او همراه است و اطاعت از پیامبر(ص)، نیزدرمسیربندگی خداوند، بسیارتأکید شده است؛ دعا ازمهمترین مظاهرودستاوردهای بندگی خداوندو همان تذلل وخضوع در برابرخداوند است، رکن بنیادین دعا، اعتقاد و باور قلبى به ربوبیت‏حق است؛ تقوی در آیات مکی ومدنی به معنای حفظ نفس و خودنگهداری است به خاطر ترس از عقاب و عذاب خداوند متعالودور شدن از رحمت و رضوان او بواسطه عمل کردن بر طبق ضوابط الهی و فرمانبردار حق بودن در جمیع رفتارها و کردارها ، به گونه‌ای که هیچ اراده و خواسته‌ای برخلاف اراده و خواسته الهی نباشد؛ توکل، همان گزینش و پذیرش وکیل است، اولین ومهمترین عامل ایجاد روحیه توکل در انسان معرفت وشناخت به اوصاف وافعال موجودی است که می توان براو توکل نمود، انحصار و وجوب توکل بر خداوند در آیات مکی ومدنی به خوبی آشکار است وهمه این خصایص با اختیار وآگاهی انسان انجام می شود.در آیات مکی و مدنی برزمینه سازی و تعمیق عقیده وایجاد تصورات صحیح در ذهن و ضمیر پیروان و فردسازی وخودسازی و تشریع و قانون گذاری و قاعده سازی برای تشکیل جامعه ای اسلامی تأکید شده است، با این تفاوت اندک که درآیات مدنی به شکل گسترده تر و دقیق تر وبا جزئیات بیشتری انجام گرفته است، بنابراین توجیهات، قوانین، معارف، مفاهیم و ارزشهای ارائه شده درآیات مکی ومدنی ازهم جدا نیست، و بهم پیوستگی خاصی با یکدیگر دارند و در تمام این مراحل قرآن بر انگیزش بر پایه آگاهی وانتخاب وهمینطوراطاعت از رسول اکرم(ص) تأکید فراوان دارد. نوشتار حاضر، با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مفاهیم، عبادت، تقوا و توکل که از مصادیق اخلاق بندگی هستند پرداخته است، مفاهیم طاعت ودعا نیزبه جهت پیوستگی بسیار با مفهوم عبادت ذیل مفهوم عبادت بررسی شده است؛کلمات کلیدی:اخلاق بندگی، سورمکی ومدنی، عبادت، طاعت، دعا، تقوا، توکل.

هدف کلی پژوهش حاضر، بررسی سبک زندگی از منظر امام علی(ع) در زمینه سلامت روان بوده است. اهمیت این موضوع از آنجا آشکار می شود که با وجود پیشرفت علم و تکنولوژی دانشمندان هنوز نتوانسته‌اند راه حل مناسبی را جهت بهبود و حفظ سلامت روانی انسانها ارائه دهند و تعداد مشکلات اجتماعی چون اضطراب، افسردگی، به پوچی رسیدن و خودکشی و... ، همچنین بیماری‌هایی چون کبر وغرور، ریا، خود بزرگ بینی، ترس‌های واهی و ... ، رو به افزایش است. و حتی آنهایی که در رفاه کامل به سر می برند، به دنبال گمشده ای به نام خوشبختی و سعادت می‌گردند. و حتی آنهایی که در رفاه کامل به سر می‌برند، به دنبال گمشده ای به نام خوشبختی و سعادت می گردند. در مقاله حاضر تلاش شده است و با بهره گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی، دیدگاه اسلام پیرامون موضوعاتی چون سلامت روان، بیماری‌های روانی و سبک زندگی مبتنی بر سلامت روان، با استناد به آیات قرآن و روایات شیعی، روشن گردد و سپس تحلیل و طبقه بندی شده است و در بخش پایانی نگاه امام را در مورد راه‌های بهبود سلامت روانی و رفع بیماری‌های روان بیان کند. از نظر امام، خوشبختی واقعی در گرو ایمان به خدا و دست‌یابی به رضای اوست و با توجه به سنت و روایات امام علی(ع) در زمینه سلامت روان، می‌توان گفت که انسان سالم از نظر این بزرگوار، کسی است که در رابطه با خدا، رابطه با خود و رابطه با مردم تعادل مناسبی را برقرار کند و عوامل آسیب‌زا روانی از نظر امام، شامل این موارد است: کفر، نفاق، شرک، شک، قساوت قلب، ریا، عجب و خودپسندی، کبر و غرور، سوءظن، حقد و کینه، حسد، دنیادوستی، خشم و غضب، غفلت و بی‌خبری، وسوسه و اندیشه انحرافی، ناامیدی، طمع، ترس، اندوه، گناه و خیانت، امام علی(ع) برای درمان بیماری‌های روانی، راه‌هایی را معرفی می‌کند از جمله: ایمان، صبر، عبادت، دعا، قرآن و بهره گرفتن از آن، تقوا، توکل به خدا، توبه، تفکر و اندیشیدن در چگونگی خلقت خود و آفرینش و قدرت خدا و دوری از گناه.

این تحقیق در پی پژوهش کارکردهای دین در حیطه یکی از مسایل بنیادین در زندگی انسان است. مساله ای که هم پایه اصیل حکمت است و هم رکن اساسی معیشت. نقش دین در عرصه حقایق و مفاهیم اخلاقی به صورت های متفاوتی مطرح شده است. هستی بخشی اخلاقی بر مبنای نظریه اراده گروی الهی بر این باور استوار است که حقایق اخلاقی وجودی غیر از اراده و یا تصویب و تقبیح الهی ندارد این دیدگاه علی رغم نسبیت اخلاق و توجیه ناپذیری رفتار متدینان بر مبنای آن با ادبیات دینی سازگار نیست زیرا در ادبیات دینی مفاهیم اخلاقی واقعی (غیراعتباری) و پیشینی شمرده شده است. از سویی اراده گروی میان گزاره های دینی نیز ناهمخوانی ایجاد می کند. دومین نقش دین در حوزه مفاهیم اخلاقی تعریف دینی مفاهیم اخلاقی است با وسعت نظر در تعریف. تعریف توسعه قلمرو آن به گونه ای که تعریف به لوازم ذات را نیز شامل شود. می توان مدعی شد که با توجه به کاربرد مفاهیم اخلاقی به کار رفته در منابع دینی تعریف مفاهیم اخلاقی کاملا در وسع دین است بر طبق کاربرد مفاهیم اخلاقی در منابع دینی خیر و خوبی چیزهای اند که رضایت خداوند را فراهم سازد. نقش جزئی دین در باب معرفت اخلاقی قابلطرح است. نقش های معرفتی دین در اخلاق به چند صورت قابل اثبات است اول این که وقتی خوبی و بدی بر محور تناسب افعال اختیازی انسان با اهداف شکل می گیرد بیان احکام حاکی از خوبی و بدی در صورتی برای انسان میسر است که عقل انسان بتواند هم ساز و کار رفتار انسان و هم اهداف را درک نماید. لیکن چنین کاری در توان عقل انسان نیست. یکی دیگر از نقش های دین در اخلاق توجیه و ارایه معیار و همچنین جاودانگی اخلاق است. دین مقدمات قیاس توجیهی اخلاق را ارایه نموده و با آموزه های خود رفتار اخلاقی را توجیه پذیر می سازد. خدای ادیان به عنوان ناظر آرمانی در اخلاق نیز نقش توجیهی دین را محرز می سازد. همچنین دین رضایت و قرب خداوند را معیار دینی اخلاق ذکر نموده و جاودانگی اخلاق را با بیانهای ماندگار خود و آثار و نتایج اخروی رفتار قابل دفاع می سازد. انگیزش و ضمانت اجرای دینی یکی دیگر از عرصه های نقش دین در اخلاق است. اعتقاد به خداوند و قیامت و حسابرسی هم در ایجاد انگیزه و هم در بقا و تقویت آن موثر است. همچنین با توجه به اجتناب ناپذیری غرایز مختلف در انسان و با توجه به تاثیرپذیری بیشتر انسانها از بازدارنده های غیررسمی اعتقاد به موجود آگاه عالم و قادر مطلق یعنی خداوند بهترین ضمانت اجرایی ممکن در اخلاق خواهد بود.

براساس آیات قرآن، جهان هدفمند و برای انسان آفریده شده است. خلافت و آزمون الهی، رسیدن به رحمت خداوند، عبادت و معرفت، تفکّر، تعقّل، تقوا، تذکّر، هدایت، رستگاری و نجات و رسیدن به مقام عبودیّت از مهمترین اهداف آفرینش انسان است.درجات عبودیّت تابع درجات معرفت عبادت کننده و میزان توجه او به خداوند است. این پژوهش به تبیین و تحلیل ماهیّت بندگی و مراتب آن از دیدگاه دو اندیشمند و مفسّر قرآن کریم، براساس دو کتاب مثنوی معنوی و تفسیر کبیر می‌پردازد. با تأمّل در سخنان مولوی و فخر رازی در می‌یابیم که آن دو به طور کلی عبودیّت را دارای سه مرتبه می‌دانند: عامیانه، عالمانه و عارفانه. رکن اساسی عبودیّت از نظر آنها معرفت است، از این رو عبودیّت عامیانه را مصداق عبادت واقعی ندانسته و عبودیّت را در دو قسم اخیر مندرج می‌دانند. همچنانکه انسانها از نظر ایمان به خدا و تقوا و کمال قوای نظری و عملیِ نفس در سطوح و مراتب متفاوتی قرار می‌گیرند، از نظر بندگی نیزدارای مدارج و مراتب متفاوت هستند. ازدیدگاه آنها بندگی الهی نحوه‌ای از زندگی است و حقیقت آن چیزی جز تسلیم در برابر‌ آموزه‌های دینی نیست. هرکس به بندگی خدا جهت رسیدن به سعادت و لذت دنیوی یا اخـــــروی، تن دهد معــــــبود حــــقیقی او همان سعـــــادت و لذّت می‌باشد نه خداوند متعال، چنیـن فـردی خدا را ابزاری برای رسیدن به مقصود و مطلوب خود قرار داده است، بندگی این دسته عمدتاً از سر تقلید و به دور از معرفت، و پایین‌ترین درج? بندگی است. افرادی که با تن‌دادن به بندگی خدا خواستار شرافت وجودی هستند و در واقع می‌خواهند با انتساب به خدا به عظمت و جایگاه شریفی برسند، گرچه نسبت به مرتبه قبلی برترند، ولی در اینجا نیز مطلوب بالذات غیر خداست، بنابراین عبودیّت حقیقی محسوب نمی‌شود، برترین مرتب? بندگی خداوند، عبارت است از عشق به حق‌ از آن رو که او اِله بوده و دارای جلال و عزّت و هیبت، و شایسته عبودیّت است. این مرتبه از بندگی حاصل نمی-شود مگر با پیدایش عشق به خدا، و عشق تنها از رهگذر شناخت معبود پدید می آید. از عمده-ترین تفاوتهای فخر و مولوی در مسأل? مذکور، می‌توان به تأکید فخربر عقلانیّت و انحصارگرایی دینی در نیل به مدارج عالیّ? بندگی و تمرکز بر مبانی کلامی و جبری دانستن مراتب فوق، و در مقابل، تأکید مولوی بر عشق و پذیرش نوعی کثرت‌گرایی دینی در وصول به درجات بندگی و بهره‌گیری از مبانی عرفانی و اختیاری دانستن سلوک الی الله اشاره کرد.

تحلیل قرآنی سیره امامان معصوم(ع) و یافتن مستندّاتی از آیات قرآن حکیم برای آن سیره و رفتار در ابعاد مختلف آن، شامل بعد اخلاقی، عبادی، سیاسی و اجتماعی، دلیلی است بر عصمت معصوم(ع) و نشان‌دهنده‌ی این است که این دو از هم جدا ناشدنی بوده و هر یک از آنها مویّد یکدیگر هستند.این پژوهش تحلیل قرآنی است بر سیره عبادی-اخلاقی امام حسین(ع) که کوشیده است سیره عبادی و اخلاقی امام(ع) را در دو بخش جداگانه مورد بررسی قرار داده و با مراجعه به قرآن کریم و یافتن آیه مربوط به آن سیره و با استفاده از تفاسیر معتبر به تحلیل آن سیره بپردازد و بدین ترتیب مستندّ قرآنی برای آن سیره ارائه دهد. این تحقیق شامل یک مقدمه و سه فصل و یک خاتمه است.در مقدمه کلیات تحقیق بیان شده است و در آن، مباحثی مانند: بیان و ضرورت موضوع، پیشینه‌های تحقیق، پیش فرضها و فرضیات تحقیق و اهداف تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است.در فصل اوّل مبانی آمده است از جمله سیره و حجیّت آن، اخلاق و جایگاه آن در آیات و روایات و بحثی نیز درباره فضایل و مناقب امام(ع) مطرح شده است.فصل دوّم سیره اخلاقی امام(ع) را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است و شامل دو بخش اخلاق فردی و خانوادگی است که در بخش اخلاق فردی، ویژگی های شخصیتی امام(ع) را در دو بعد ظاهری و باطنی، و بعد باطنی نیز که به دو حوزه معرفتی و روحی و روانی تقسیم گردیده ، بیان نموده است. و اغلب صفات اخلاقی همچون صبر، عفو، سخاوت، تواضع، رضا، شجاعت و غیرت در حوزه اخیر مطرح گردیده است.فصل سوّم سیره عبادی امام(ع) را در زمینه‌هایی مانند: نماز، روزه، عشق به قرآن، اخلاص، زهد و حج بیان نموده و در بخش دوم آن سیره عبادی امام در شب و روز عاشورا را مطرح نموده است.قسمت خاتمه نیز به بیان خلاصه تحقیق و نتیجه‌گیری اختصاص یافته است.

نماز عبادت بزرگی است که در راس عبادات قرار گرفته است و از ارکان دین است. آیات قرآن از جمله 45 / عنکبوت و 114 / هود با صراحت از مقاوم و جایگاه این عبادت را بیان کرده اند. حالیات نماز خشوع و خصوع است و خشوع بهترین حالت قرار گرفتن انسان در برابر معبوب خویش است و بنابر معرفی قرآن، نماز مومنین چنین حالیاتی را دارا است (1-2/مومنون)میزان توجه و ایمان به خدا در گرو اهمیتی است که انسان برای نماز قائل می شود و بدین لحاظ قرآن بارها به محافظت بر این عبادت تاکید می کند (92/انعام) در مقابل از نشانه های منافقان از روی ریا و با کسالت برگزار کردن نماز (142/نساء) ذکر شده است و سستی کنندگان در امر نماز (4-6/ ماعون) هشدار داده شده اند.با مراجعه به این آیات به اهمیت و اساسی بودن دو رکن خلوص و خشوع می توان پی برد. با توجه به آداب و شرایطی که در آیات مختلف برای نماز امده، می توان نتیجه گرفت که هر نمازی مورد قبول خداوند و مایه فلاحت و رستگاری نمی گردد. چنان چه که مصلین در آیه 4-6 ماعون، مورد ذم و نکوهش قرار گرفته اند. پس در مواردی که نماز با رعایت شرایطش اعم از ظاهری با صحت (طهارت، اعتدال در صورت، زینت، .. ) و باطنی با قبول و کمال نماز (اخلاص، خضوع، تعقیبات، اعتقاد به روز رستاخیز، نماز اول وقت خواندن، ... ) و در کمال اخلاص و حضور قلب که روح و حقیقت نماز است که ضورت گیرد. مورد پذیرش درگاه احدیت واقع خواهد شد

آرامش و امنيت، لازمة حيات انسان‌ها و مهم‌ترين شرط زندگي سالم است و در صورت فقدان آن، ديگر نعمت‌هاي مادّي و معنوي، در خطر خواهد بود و همچنين، ناامني و اضطراب از بزرگ‌ترين بلاهاي اجتماعي است كه گريبانگير بشر بوده است. تمدّن امروزي و زندگي فريبندة كنوني با پيشرفت‌هاي علمي و اجتماعي و صنعتي خود، چنان مظاهر حيات آدميان را دگرگون كرده كه جز مادّيات چيزي نمي‌شناسند معنويات رخت بربسته و تنها نامي از آنها باقي مانده است و عامل همة اين گرفتاري‌ها، توجّه نكردن به بُعد حقيقي و واقعي انسان و جدا شدن او از هدايت‌هاي ديني است. دين مبين اسلام، با طرح دستورات اخلاقي و احكام عملي خويش، حياتي امن و آرام در پيش روي بشر قرار داده است. جهت رفع نگراني‌هاي بشر و دستيابي به آرامش قلبي، تنها با داشتن يك نيروي نهاني و اعتقاد به يك مبدأ حقيقي، اين امر، امكان‌پذير خواهد بود و تنها با نيرو و قدرت الهي است كه مي‌توان بر مشكلات و نگراني‌ها فايق آمد و اين نيرو جز با خداپرستي و تربيت اخلاقي و تزكيه نفس و رعايت دستورات و تعليمات بزرگان و پيشوايان دين حاصل نخواهد شد كه ايمان و اعتقاد به مبدأ و معاد و باورهاي ديني ما نقش مهمي در رسيدن به اين هدف دارند.انسان در مكتب توحيد، با عبادت و بندگي خداوند و تمسك به قرآن و عترت و با عشق و اميد وصل زندگي را ادامه مي‌دهد و يأس و نااميدي در او راه ندارد همة امور را به خدا تفويض مي‌كند و با اتكال به او در كمال آرامش و سعادت و خوشبختي به‌سر مي‌برد.آري؛‌چنين انساني در پرتو ايمان و اتكال به خدا، تقوا و مداومت بر ذكر خدا و انجام فرايض و عبادات و در پرتو قرآن و بهره‌گيري از پيام آن هرگز به يأس و نگراني و اضطراب مبتلا نخواهد شد و روح و روانش، همواره سرشار از احساس امنيت و آرامش است و همچنين شرط گذر سلام از دوران ناخوشايند، سختي‌ها و مشكلات زندگي، برخورداري از مهارت و روش مقابله با آنهاست كه با شناخت واقعيت و معناي سختي‌ها و اثرات آن و شناخت واقعيت دين مي‌توان آنها را مهار كرد و آرامش و رضايت را به ارمغان آورد.

ولایت، مصداق قرب الهی است و رفتاری که موجب تقویت ولایت ما شود مصداق عبادت است.نیز ولایت انسانی یکی از مراتب قرب الهی است و اهل بیت نیز عند ملیک مقتر هستند و یکی از ساکنان مقام ربوبی اند. اهل بیت می توانند وسیله تقرب باشند و راه درست عبادت که تنها ترین راه کلی رسیدن به مقام قرب است را به ما نشان دهند.