جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله ابتدا، با اشاره به ضرورت ورود به عرصه علوم میان رشته ای و نیاز به ارایه تبیین دقیق نظری از آن، هدف مقاله در همین راستا ارزیابی می شود. سپس موقعیت مساله ای علوم میان رشته ای، در آموزش عالی ایران و جهان توضیح داده می شود. از آنجا که تبار و پیشینه مباحث تلفیق در برنامه های درسی مقطع پیش از دانشگاه، یعنی حوزه آموزش و پرورش، است، بر ضرورت آشنایی سیاست گذاران آموزش عالی با این پیشینه تاکید شده و در بخش بعد، از طریق باز پردازش این پیشینه، شکل متفاوتی از تیپ شناسی تلفیق (سه وجهی) عرضه شده است. آنگاه منطق های متفاوتی تشریح شده است که در پس استفاده از رویکرد تلفیقی در آموزش پیش از دانشگاه، در مقایسه با آموزش دانشگاهی، وجود دارد و بر این مهم تاکید می شود که منطق تلفیق (و علوم میان رشته ای) در آموزش عالی، علی الاصول، پاسخ گویی به نیازهای معرفتی و اجتماعی نوظهور بشر از طریق خلق و تکوین رشته های جدید است. متعاقبا، در بخشی که می توان آن را مهم ترین بخش این نوشتار دانست، با ارایه بررسی های نمونه ای و اجمالی درباره تکوین علوم میان رشته ای، قواعدی که در جیان تکوین رشته های جدیدی باید به آنها ملتزم بود، توضیح داده شده است. در بخش نتیجه گیری، پیش از بخش پایانی، پنج گزینه سیاستی در توسعه علوم میان رشته ای توضیح داده شده است و بالاخره، در بخش پایانی یک گونه شناسی تلفیق در برنامه درسی آموزش عالی نقد و ارزیابی شده است.

اصطلاح های میان رشته ای، آموزش میان رشته ای، و برنامه های میان رشته ای به طور روزافزون، در حوزه آموزش عالی به کار می رود. این اصطلاح ها اغلب، با مسامحه زیاد به کار می رود و معمولا، همراه با واژه های مشابه، از جمله چند رشته ای و فرا رشته ای، استفاده یا جایگزین آنها می شود. در دهه های پیش، رویکرد میان رشته ای به برنامه درسی، اهمیت خود را از دست داد و به مدت دو دهه، رویکرد رشته محوری مهم قلمداد شد، اما اندیشه تلفیق و برنامه درسی میان رشته ای اندیشه ای جدید نبوده است و تلفیق برنامه درسی در اندیشه ها و عقاید اندیشمندان پیشین ریشه دارد که دغدغه وحدت دانش، تشکیل علم منسجم، دانش عمومی و فراگیر، ترکیب و تلفیق دانش را داشته اند. در این مقاله، ضمن طرح مباحث تاریخی و نظری راجع به میان رشته ای، به بحث درباره برنامه درسی و نگاهی به تاریخچه برنامه درسی میان رشته ای، رشته های علمی، ترکیب های متفاوت رشته های علمی در برنامه درسی، نقد جامعه شناختی برنامه درسی تک رشته ای به عنوان زمینه حمایت از برنامه درسی میان رشته ای، تبیین زیست شناختی برنامه درسی میان رشته ای، الگوها، رویکردها و راهبردهای میان رشته ای، مزایای برنامه درسی بین رشته ای، مسایل و آسیب های برنامه درسی میان رشته ای پرداخته شده است.

امروزه برنامه ریزی دانشگاهی با توجه به پیچیدگی موقعیت های دانشگاهی با بحران مواجه است؛ بطوریکه رویکرد خطی در برنامه ریزی دانشگاهی نمی تواند به درک و اصلاح سیستم های دانشگاهی کمک کند. رویکرد اقتباس از کشورهای صنعتی پیشرفته، بر اساس شاخص های از قبل تعریف شده و برخاسته از موقعیت های خاص آنها، سبب به حاشیه رانده شدن وضعیت خاص و بی همتای دانشگاه ها در غالب کشورهای «در حال توسعه» شده است. آنچه اهمیت می یابد تفکر برنامه ریزی توسعه دانشگاهی در این کشورها است که پویایی ارتباط گذشته، حال و آینده موقعیت های دانشگاهی را مورد توجه قرار می دهد: اگر تا دهه 80 میلادی مفهوم «برنامه ریزی استراتژیک» در حوزه‌ آموزش عالی استفاده متداول داشت (مفهومی که از بخش صنعت وارد آن شده بود) اینک بر بعد خلاق تفکر برنامه ریزی در سیستم های دانشگاهی تاکید می گردد. در نوشتار حاضر، با تامل بر پیچیدگی سیستم های دانشگاهی و نقد رویکرد خطی برنامه ریزی در آموزش عالی و دانشگاه ها، برنامه ریزی توسعه دانشگاهی به مثابه تفکر، خلاقیت در حوزه میان رشته ای بررسی می گردد.

یکی از زمینه هایی که فیلسوفان تحلیلی به آن پرداخته اند، برنامه درسی در دانشگاه است. فیلسوفان تحلیلی معتقدند که برنامه ریزی درسی و آموزشی غالبا، بسیار سطحی و بد انجام می گیرد و باید به جنبه های فلسفی توجه بیشتری مبذول داشت و افراد را به تلاش بیشتر در این زمینه واداشت. این موضوع در فلسفه تربیتی مکتب لندن و نزد فیلسوفان بزرگ این مکتب، به ویژه هرست، با طرح نظریه «اشکال دانش» مطرح شده است. مقاله حاضر با هدف بررسی مبانی فلسفی برنامه های درسی میان رشته ای در آموزش عالی، «دیدگاه اشکال دانش» را در نزد فیلسوفان تحلیلی بررسی می کند که این کار با استفاده از روش تحلیل اسنادی انجام گرفته است. جامعه آماری، همه منابع و مراجع مرتبط با موضوع پژوهش بوده است. ابزار پژوهش، فرم های فیش برداری بوده است و داده های حاصل، به طور کیفی، تجزیه و تحلیل شده است.

بسیاری از اندیشمندان علوم سیاسی در حال حاضر، بر این باورند که مطالعه سیاست صرفا، با استفاده از یک رشته ممکن نیست و مطالعات درون رشته ای (استفاده از مجموعه ای از حوزه های تخصصی علوم سیاسی، مانند سیاست مقایسه ای، نظریه سیاسی، روابط بین المللی و ...) و میان رشته ای (نه تنها علوم سیاسی، بلکه مساعدت از رشته هایی دیگر مانند اقتصاد، حقوق، جامعه شناسی، و ...) ضروری است. بر این اساس، دانشگاه های مختلف در دنیا، از جمله در کشور کانادا، تلاش کرده اند که برای آماده کردن و توانمندسازی دانشجویان خود در جهت فهم پیچیدگی های عصر جهانی شدن و همچنین کسب شغل مناسب، به رویکرد میان رشته ای روی آورند. فهم تعریفی که در دانشگاه های کانادا از مساله میان رشته ای شده و شیوه ای که به اجرا درآمده است، با تاکید بر علوم سیاسی، هدف اصلی این مقاله است. پرسش اصلی این مقاله این است که رویکرد میان رشته ای در دانشگاه های مهم کانادا، با تاکید بر علوم سیاسی، ‌به چگونه در عمل اجرا شده است.

تحولات مختلف، از جمله رشد فناوری و افزایش معضلات پیچیده بشری، همکاری های میان رشته ای را در عصر حاضر اجتناب ناپذیر کرده است. از سوی دیگر، تلقی سنتی از رشته های دانشگاهی و تخصص گرایی موجب شده است که آموزش عالی از ایجاد ظرفیت های لازم برای مواجهه با تحولات مذکور باز بماند و با چالش های تازه ای روبرو شود. بر این اساس، یکی از ضرورت های آموزش عالی در حال حاضر، پرورش مهارت های میان رشته ای در هر دو زمینه آموزشی و پژوهشی است. در این مقاله، با مروری بر مفاهیم رشته های تحصیلی و میان رشتگی در آموزش عالی، بر ضرورت پرورش تفکر میان رشته ای به عنوان پیش نیاز هر گونه فعالیت میان رشته ای تاکید شده است. در ادامه، با شرح و توصیف رویکرد «یادگیری مساله محور» این اندیشه مطرح شده است که این رویکرد نوین آموزشی قابلیت فراوانی برای پرورش مهارت های میان رشته ای دارد. در پایان، الگوی خاصی از یادگیری مساله محور با عنوان «الگوی حل مساله میان رشته ای» به عنوان الگویی کاربردی برای رشته ها و مقاطع مختلف تحصیلی به اجمال، معرفی شده است.

این مقاله دو هدف را پی میگیرد: در مرحله نخست رخداد فراگشت میان رشته ای با تکیه بر فرایند تحول و نه تاریخ تحول بررسی می شود، و در مرحله بعد رویکرد آینده در امتداد این فراگشت در چارچوب رویکرد مدیریت علم آینده نگر پیشنهاد می شود. بدین ترتیب نشان داده می شود که فراگشت میان رشته ای از مرز روش شناسی مدل یک یا سرمشق معمول عبور کرده و در حال گذر از مرحله پسامعمول یا روش شناسی مدل دو است. همچنین در ادامه پیش بینی می شود این فراگشت که تاکنون دارای تحول انگیختگی سازگاری بوده است منتهی به انگیختگی هم گزینگی در چارچوب مهندسی تفاعلی خواهد گشت. بدین ترتیب این مقاله با بررسی تمایزهای میان رشته ای، به فلسفه وجودی این حوزه پرداخته و با گذر از روش شناسی ناشی از فلسفه وجودی آن به بررسی چالش ها، ویژگی های آموزش و پژوهش میان رشته ای و در نهایت ارایه راهکاری جدید برای افزایش بهره وری در تثبیت و توسعه این روند می پردازد.

مدیریت پژوهشی به عنوان یک موضوع میان رشته ای که پیوند میان دو رشته اصلی «مدیریت» و «روش شناسی پژوهش ها»، به خصوص پژوهش های انسانی و اجتماعی است، مطرح شده است. کاربست پژوهش یکی از مفاهیم بسیار مهم در مدیریت پژوهشی است که به اعتقاد برخی بیتوجهی به آن، موجب بی ثمر ماندن تلاش های پژوهشی می شود و چگونگی برنامه ریزی برای آن در چارچوبی قرار می گیرد که به عنوان مدل های کاربست شناخته می شود. در این مطالعه، معرفی مدل های کاربست با هدف در اختیار داشتن تنوعی از چارچوب های استفاده از پژوهش به منظور انتخاب مواردی از آن ها برحسب وضعیت سازمانی انجام پذیرفته است.بدین منظور با انجام یک مطالعه مروری سعی شده است ویژگی ها و نقاط قوت و ضعف هریک از مدل ها برجسته شود. سه نوع استفاده ابزاری، مفهومی و فرآیندی برجسته شده و در هریک از این استفاده ها مدل های کاربست متناسبی معرفی شده اند. مدل های ارتباطات، فشار علم، نشات گرفته از دانش، حل مساله، کشش تقاضا، اشاعه، استتلر، فرآیند دانش به عمل و مدل های تلویحی کاربست ابزاری پژوهش در استفاده ابزاری، مدل ارزشیابی پاسخ گو، مدل کرونباخ، مدل روسی در استفاده مفهومی و مدل استفاده از پژوهش اوتاوا، موسسات کانادایی پژوهش بهداشتی، چارچوب بافت ادراک کاربر، مشارکتی و مدل ارزشیابی متمرکز بر کاربست، در استفاده فرآیندی مورد معرفی قرار گرفتند. این بررسی می تواند زمین های برای انتخاب مدل های کاربست جهت کاربران متفاوت ایجاد کند. شرح این مدل ها به منظور اتخاذ یکی از روش ها جهت استفاده در سازمان ها و نهادهای مختلف پیشنهاد شده است.بر اساس گستره مدل های کاربست پژوهش می توان چنین برداشت کرد که این مدل ها بر اساس شرایط خاص موضوعی و منطق های به وجود آمده است و بنابراین در هنگام استفاده از آن ها نیز باید به خصوصیات خاص مدل ها و انطباق با ویژگی های سازمانی و محیطی توجه ویژه ای داشت. مدل کاربست، کاربست پژوهش، استفاده ابزاری، استفاده مفهومی، استفاده فرآیندی

هدف ها و چگونگی تدوین آن ها از مهمترین عوامل موفقیت هر سیستمی محسوب می شوند. در هر نظام آموزشی، هدف ها جهت حرکت و چگونگی تخصیص منابع را تعیین می کنند. افزون بر این، هدف ها نه تنها در افزایش انگیزه و بهبود عملکرد کارکنان تاثیرگذار هستند، بلکه معیار مهمی برای ارزیابی فعالیت ها و عملکرد فردی و سازمانی محسوب می شوند.در مقاله حاضر نقش هدف و فرآیند هدفگذاری با تاکید بر علوم میان رشته ای مورد بررسی قرار می گیرد. بدین منظور ابتدا به تعریف، اهمیت و بررسی فرآیند هدف گذاری و تئوری تعیین هدف پرداخته می شود. سپس انواع اهداف و کاربرد ابزار اندازه گیری هدف ها در نظام های دانشگاهی مورد بررسی قرار می گیرند. همچنین نقش اهداف در فرآیند ارزیابی نظام های دانشگاهی و تجربه های موجود مورد بررسی و تحلیل واقع شده و در پایان راهکارهای مناسب جهت تدوین و آشکارسازی هدف ها در فرآیند برنامه ریزی و ارزیابی نظام های دانشگاهی ارایه می شود.

با توجه به رشد سازمانی سه دهه اخیر فعالیت های میان رشته ای در آموزش و نیز اشاعه رویکردهای میان رشته ای در نهادهای تولید علم و اندیشه، اکنون می توان ادعا کرد میان رشتگی در اجتماعات و ساختارهای آکادمیک از جایگاه و اعتبار قابل اعتنایی برخوردار است. ادبیات موجود در زمینه فعالیت ها و تجارب میان رشته ای نیز گونه ها و اَشکال متنوع و متکثری از میان رشتگی را پیشنهاد می کند. پارهای از آنها متعارف و آشناترند، اما گونه ها و دانشواژه هایی از آن کمتر مانوس و مورد استفاده و استقبال عموم هستند، اما کاربردی هستند و از خصلت ها و ویژگی های خاصی برخوردارند. با علم به اینکه، هر گونه ای از میان رشته ای، نشانگر جهت نگاه و چگونگی شناخت و فهم موضوعاتی است که در فضاهای پیچیده و چند وجهی میان رشتگی معنا می یابند، در این مقاله تلاش می شود عمده ترین گونه های میان رشتگی و مصادیق مفهومی و کاربردی آنها توصیف و تبیین شوند.

انسان تنها موجودی است که تغییر را درمی یابد، خود را مشمول آن می داند و برای حفظ وضع موجود و ثبات خود دگرگونی را می پذیرد. عمده ترین ابزار تغییر ارتباط است. انسان ارتباط و تغییر را می پذیرد تا به یاری آنها تمامیت خود را حفظ کند. ارتباطات و فناوری های ارتباطات و اطلاعات، با شکل دهی به علوم، به تحول و توسعه در آفرینش حوزه ها، میان رشته ها و رشته های جدید، در نتیجه به تداوم حیات بشر در سازگاری با محیط زیست یاری می دهند. ارتباطات نیز همزمان و به موازی و به تناسب این دگرگونی ها متحول می شود. علوم میان رشته ای، ارتباطات، اطلاعات، فناوری، تغییر