جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از کاوش‌های باستان‌شناختی که در شبه‌جزیرۀ عربستان انجام شده، شواهدی فراوان کشف ‌شده‌اند که تصور ما از عربستان پیشااسلامی را دگرگون می‌کنند. تصویر رایج در نامیدن آن به دوران «جاهلیت» تجلی یافته، که در آن دست‌کم دو انگارۀ مهم هست؛ نخست اینکه در عربستان حکومتی مرکزی وجود نداشته و هرج‌ومرج قبیلگی تا ظهور اسلام فراگیر بوده است؛ دیگر اینکه بت‌های متعدد به‌طور فراگیر تا ظهور اسلام پرستش می‌شدند. در مقابل، در متون کتیبه‌شناختی داده‌هایی فراوان یافت می‌شوند که تصویری روشن‌تر از وضعیت سیاسی و گرایش‌های دینی عربستان پیشااسلامی ارائه می‌کنند. در این نوشتار، ابتدا وضعیت سیاسی عربستان در دوران پایانی باستان در پی سلطۀ تدریجی پادشاهی حمیر بر سراسر شبه‌جزیره به‌اجمال مرور می‌شود؛ سپس با بررسی نمونه‌هایی از شواهد فراوان مادی از سه قرن پیش از اسلام پیشینۀ باور به خدای یگانه مرور و نام خدای یگانه در میان اعراب یهودی و مسیحی بررسی می‌شود. در نتیجۀ این بررسی، مشاهده می‌شود که از حدود دو قرن پیش از اسلام نه‌تنها شاهدی بر پرستش خدایان چندگانه در کتیبه‌های یافت‌شده از مناطق مختلف شبه‌جزیره دیده نمی‌شود، بلکه شواهدی فراوان بر یهودیت و مسیحیت یافت شده‌اند که در آنها تنها خدای یگانه، با نام‌ها و تعابیر مختلف یاد شده است.

این نوشتار، گام‌به‌گام با سیر تدوین نهج‌البلاغه همراه می‌شود و با روش «نقد منبع» نشان می‌دهد که چگونه این خطبه، حاصل ادغام دو سخن کوتاه‌تر است که اولی آنها، شامل عبارت «النساء نواقص العقول» برگرفته از تحریری ساختگی از نامه‌های منسوب به امام علی (ع) است.

این جستار در پی آن است تا نشان دهد که شماری از فقهای شیعة امامی برخلاف منظر سنتی درفقه اسلامی تغییر و دست‌کاری در جسم آدمی را، مشروط به رعایت حدود اخلاقی، محیط زیستی و بهداشتی مجاز دانسته اند. این نگاه معاصر حاصل تفسیری عرفانی-شیعی از شماری از آیات قرآن مانند آیات ناظر به آفرینش انسان، حمل امانت الهی و فطرت است و بنابر این، از ویژگی‌هایی این‌چنین برخوردار است: بهره‌مندی از قدرت تفویضی خدا در این جهان، توانایی کشف رازهای هستی و شناخت واقعیت‌های جهان، خودآگاهی نسبت به خداوند و ارزش‌های اخلاقی. این انسان‌شناسی عرفانی- شیعی الهام‌‌بخش شماری از نظریات حقوقی بدین‌شرح گردید: 1. انسان از اعتبار تغییر نظام حاکم بر زمین برخوردار است و از این‌رو شبیه‌سازی انسانی مجاز است؛2. جنسیت انسان در محدودة سلطه و اختیار اوست و می‌تواند آن را تغییر دهد؛3. دستکاری در الگوهای خلقت جسمانی مانند آنچه در فناوری کمک به باروری آزمایشگاهی، بارورسازی مصنوعی، انتقال جنین و مواردی مانند آن انجام می‌شود، مجاز است؛4. مخالفت با تحمیل هرگونه محدودیت بر اندیشه و علم، حتّی در ‌قالب انحصار حق «مالکیت فکری» در فناوری و دانش‌های زیستی.

سلسله یادداشت هایی که زیر عنوان طومار در هر شماره آینه پژوهش منتشر خواهد شد، در بردارنده مطالبی است در حوزه اسلام شناسی و نقد کتاب. در شماره یک طومار عناوین زیر را می خوانید: بایسته های تحول فرهنگی : نیم نگاهی به چالش های فرهنگی اخیر ایران نگاه بینا‌رشته‌ای به عفاف جنسی دین و اقتدار فرهنگی و نقش آن در هندسه جهانی گزیده ای از جلسه نقد کتاب: «دین و مدل‌های فرهنگی» تالیف دکتر علیرضا قائمی نیا

مسئله اصلی این مقاله تحلیل انتقادی رویکرد و محتوای کتاب «طعون و شبهات الشیعة الأمامیة حول صحیح البخاری و الرد علیها » در نام گذاری محمد بن اسماعیل بخاری به لقب امیر المومنین فی حدیث است. مولف کتاب این لقب را مشهور ، صحیح و بی نیاز از بحث و نظر می­داند . پژوهه فرا رو با بهره گیری از نقد تاریخی به مثابه روش تحلیل و لقب پژوهی اجتهادی به مثابه منطق توصیف ساختار، مضمون و تاریخ گذاری القاب علمی ، رَوایی و صحت ادعای مولف کتاب را به آزمون سپرده است. یافته های مقاله اثبات می کند که مبانی این ادعا مخدوش است ، رویکرد و روش اثبات آن سست و با اصول و قواعد لقب پژوهی اجتهادی ناسازگار است. دستاورد مقاله تبیین اثر پذیری این ادعا از اندیشه های سلفیان معاصر در اسطوره­سازی از بخاری به منظور ایجاد هراس و انسداد در مسیر جریان نقد بخاری است که در سده معاصر از سوی جریان های حدیث پژوهی اهل سنّت ، امامیه و خاورشناسان در حال توسعه است .

در پى انتشار ترجمۀ قرآن استاد محمّدعلی کوشا، جناب آقاى علی زاهدپور به معرفى و نقد این اثر قرآنی پرداخته‌اند که مقاله مبسوط ایشان در شمارۀ 199 مجلۀ وزین «آینۀ پژوهش» به چاپ رسید. این نوشتار به قلم نادعلی عاشوری تلوکی پاسخی است بر نقد جناب آقای زاهد بر ترجمه محمدعلی کوشا.

پژوهش دربارۀ ارتباط قرآن با سنت‌های عهدینی و پساعهدینی سنتی دیرینه در مطالعات اسلامی خاورشناسان است. از دیرباز دو رویکرد متمایز در این زمینه وجود داشت. برخی پژوهشگران مانند گایگر، نولدکه، توری، ونزبرو و دیگران در پی اثبات خاستگاهی یهودی برای قرآن و برخی دیگر مانند آرتور جفری، ریچارد بل، لولینگ و دیگران در مقام ترسیم محیط مسیحی برای قرآن برآمده‌اند. به دلیل جدایی مطالعات قرآنی از مطالعات ربیانی و کشیشی پس از جنگ جهانی دوم، به همراه افزایش تخصص در خودِ این رشته‌های نزدیک به هم، دیگر دانشمندانی یافت نمی‌شوند که از مهارت و دانش زبان‌شناسی تاریخی لازم برای فهم قرآن به مثابۀ یک متن چندصدایی از دوران باستان متأخر (میان 250 تا 750 میلادی) برخوردار باشند. کتاب قرآن در بستر نزول: بررسی‌های ادبی تاریخی دربارۀ محیط قرآن حاوی 39 مقاله از پژوهشگران متخصص در زمینه‌های مختلف مانند بافت سیاسی، اقتصادی، زبان‌شناختی و فرهنگی زمان نزول قرآن از یک­سو تلاشی برای پاسخ به این پرسش است که آیا تحلیل ادبی دقیق خودِ متن قرآن می‌تواند حاوی اشاراتی برای تعیین محیط و محل پیدایش آن باشد. از سوی دیگر رویکردهای مختلف نویسندگان مقاله‌ها در استفاده از منابع کلاسیک اسلامی، نگاشته‌های یهودی و مسیحی غیرعربی و همچنین منابع کلاسیک لاتین و یونانی ترغیبی به این نوع از گفتگوهای میان‌رشته‌ای دربارۀ قرآن است.

سلسله یادداشت هایی که زیر عنوان طومار در هر شماره آینه پژوهش منتشر خواهد شد، در بردارنده مطالبی است در حوزه اسلام شناسی و نقد کتاب. در شماره یک طومار عناوین زیر را می خوانید: از علم تا شبه علم در اسلام شناسی صحابه محور نقش مذهب در نقد صحیح بخاری تناقض در مفهوم انگاره نقد السنّه به احترام فضیلت او: استاد شفیعی کدکنی و کتاب قلندریه در تاریخ حوزه علمیه قم و کتابخانه تخصصی علوم حدیث: کتابخانه تراز تشیع در هزاره سوم؛ بایسته ها و کارکردها

در ششمین شماره از سلسله ‌مقالات «نوشتگان»، نخست به فعل «سگالیدن» و صورت‌های مختلف آن و سپس به بازمانده‌های اسم brāh/brāz در نوشته‌های کهن فارسی پرداخته شده‌است؛ در بخش پایانی بخشی از یک مقاله (از شوبن، ۲۰۲۳) به فارسی برگردانده شده‌است که موضوع آن یک تحوّل آوایی در زبان بلخی و گنداری است.