جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در طول عصرهای متمادی، به ویژه عصر حاضر، «ارتباطات» (Communication) به عنوان سرمایه اجتماعی در کنار سرمایه های طبیعی، فناورانه و انسانی اهمیت فوق العاده یافته است. به این دلیل هر مدیری باید کوشش کند با ایجاد ارتباط دوجانبه مثبت، حسن تفاهم و احساس رضایت متقابل و سازنده را به وجود آورد و با تامین نیازهای مادی و معنوی افراد، زمینه ایجاد تفاهم، احساس رضایت و خرسندی متقابل کارکنان و کارگران را با یکدیگر فراهم سازد تا از این طریق، باعث ایجاد انگیزش و رشدیافتگی افراد در راستای رسیدن به اهداف سازمان شود.از طرفی، اسلام، چکیده تمامى ادیان آسمانی و حاصل زحمات همه انبیاى الهى است. اسلامى که با «الیوم أکملت لکم دینکم وأتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الإسلام دینا» (احزاب: 33) کامل شد و نعمت را بر انسان تمام کرد. اسلام پس از وفات پیامبر اکرم (ص) دچار کمبودها، انحرافات و مصائب متعددی شد که با شروع حکومت و رهبری پیامبرگونه حضرت علی (ع) به جایگاه اصلی خویش بازگشت. حکومت آن حضرت، همانند دیگر حکومت ها، به مدیران و امیرانی نیاز داشت که با داشتن مهارت های ارتباطی موثر، درپی جلب رضایت و خرسندی کارکنان و مراجعان باشند و نیز با ایجاد این ارتباط موثر و دوسویه، حکومت را در رسیدن به اهداف خود یاری کنند. از این رو در مقاله حاضر برآنیم تا با تشریح ابعاد ارتباطات و مهارت های ارتباطی، نقش آن را در دوران حکومت حضرت علی (ع) مشخص سازیم.

اسماعیل بن عباد، ملقب به صاحب، وزیر فرهیخته و شاعر برجسته ایرانی و عربی سرای قرن چهارم است. صاحب ادیب و سراینده ای متعهد و شیعی است، که در بسیاری از اشعار خود تعهد و پای بندی اش را به مذهب شیعه و دفاع از حقانیت اهل بیت علیهم السلام نمایان کرده است. وی شیفته اهل بیت، به ویژه حضرت علی (ع) است. یکی از قصاید مشهور و برجسته صاحب در مدح حضرت «قصیده لامیه» است. ابن عباد در این قصیده به بیان مناقب و فضایل آن حضرت، به نحوی بسیار شیوا و دلکش، پرداخته است. مدح صاحب از حضرت علی (ع) در این قصیده مدحی قلبی و برخاسته از عمق جان و اعتقاد اوست. در واقع این ابیات اقتباسی بسیار زیبا و روشن از آیات قرآن و احادیث پیامبر (ص) است. وی در این ابیات تصویری بسیار درخور از شخصیت حضرت علی (ع) ترسیم می کند، هر چند قلم بشر را توان آن نیست که تمام زوایای شخصیت آن گوهر هستی را به تصویر بکشد. در این مقاله بر آن ایم به بررسی پاره ای از فضایل شخصیت حضرت علی (ع)، که صاحب بن عباد در این قصیده به آن اشاره کرده است، بپردازیم.

واژه سیاست به معنای اقدام به کاری طبق مصلحت آن است. بر اساس مبانی اسلام می توان گفت سیاست، در معنای عام، تجلی ولایت و رهبری خلق برای حرکت به سوی خالق و زمینه سازی تحقق هدف خلقت انسان است. تعریف سیاست در معنای خاص آن نیز چنین است، تدبیر و اداره امور جامعه در مسیر تحقق ولایت الهی. نگاه علی (ع) به سیاست نگاهی توحیدی و الهی است. سیاست به دلیل نقش اساسی اش در شکل گرفتن رفتار و اخلاق جامعه و تاثیر ساختار و رفتار حکومت در سرشت و سرنوشت معنوی مردم جایگاه برجسته ای دارد. رویکرد بنیادین در حکمت سیاسی علی (ع) عبارت است از سیاست آن گونه که باید باشد. تلاش سیاسی در نگاه امام فقط به قصد احراز قدرت نیست. در فلسفه سیاسی علی (ع) توجه به آخرت و اصالت آن، اخلاص، پرهیز از دنیاگرایی، و رعایت اصول اخلاقی و سیاسی مطلوب شمرده می شود. از دیدگاه آن حضرت حکومت پیمانی است سه جانبه میان خدا و مردم و حاکم.در حکومت علوی عمل کردن به دین خدا و رعایت حقوق خلق در هم می آمیزد و قدرت فقط از راه های مشروع و ارزش مند استقرار می یابد. استبداد در بینش علوی جایی ندارد. وظیفه امام نیز فرمان بردن از خدا و رعایت حدود الهی است. از دیدگاه آن حضرت مهم ترین مولفه های سیاست اخلاقی عبارت است از: حق طلبی، عدالت محوری، ابزارانگاری قدرت، تقوای سیاسی، کرامت انسانی، مردم گرایی، صلح مداری، عهدمندی، و مصلحت سنجی. در کارنامه سیاسی امام علی (ع) هیچ گونه گسستی میان گفتار و کردار نیست و هریک ترجمان دیگری است. آن حضرت اخلاق و سیاست را به هم آمیخت و زمانی که قدرت را به دست گرفت، ذره ای از اصول اخلاقی را فرو نگداشت. در حوزه سیاست از عرصه دیانت رخ برنتافت و نه به بهانه حفظ دین از سیاست روی برگرداند و نه به بهانه حفظ قدرت از دین مایه گذاشت. اخلاق قشر نازکی بر سیاست آن حضرت نبود، بلکه درون مایه آن بود و در کانون توجه آن حضرت قرار داشت.

یهودیان در نیم قرن اول هجری منشا اقدامات فرهنگی گوناگونی بودند و بر کل جامعه اسلامی تاثیر گذاشتند. مناسبات سیاسی و اجتماعی یهودیان با مسلمانان و روابط یهودیان با اعراب ساکن جزیره العرب، از یک طرف، و سطحی نگری عمومی و ناتوانی سه خلیفه اول از ارائه الگوی مورد نظر اسلام، از سوی دیگر، فرهنگ اسلامی را با چالشی جدی مواجه ساخت و باعث جلب اعتماد عمومی به بزرگان این قوم شد. با بهره برداری یهودیان از این موقعیت هویت جمعی تغییر کرد و جامعه به سمت عرف گرایی پیش رفت و اشاعه عقاید خرافی باعث تحریف حقایق و تغییر وضع فرهنگی اجتماعی جامعه شد. تغییری که نقش مهمی در تحولات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی نیم قرن اول هجری ایفا کرد. سیاست مداران این قوم برای پیشبرد اهداف خود مواضعشان را تغییر دادند و بدنه قدرت را متاثر کردند. آنان با تامین مطالب مورد نیاز قصه گویان بر افکار عمومی و حکومت تاثیرگذار بودند.

علی (ع) آگاه ترین فرد به قرآن کریم و تفسیر و تبیین آن کتاب الهی بعد از رسول خدا (ص) بوده است. نقل های متنوعی از ایشان در ابواب گوناگون فقهی برجای مانده است که نشان دهنده دیدگاه های حضرت در مورد آیات فقهی است.بر اساس روایات، علی (ع) در موضوعات مختلف احکام توصیه ها و تبیین هایی داشته است که مراجعه به کتب تفسیری، مخصوصا تفاسیر روایی، صحت این ادعا را اثبات می کند. علی (ع) در سخنان خود به تفسیر آیات مرتبط با طهارت، نماز، زکات، خمس، روزه، حج، و جهاد پرداخته است که از فروع دین اند. علاوه بر این، در میان بیانات ایشان به برخی دیگر از مباحث تفسیری در برخی معاملات و عقود مثل دین، وصیت، نذر، قسم، نکاح، و طلاق پرداخته شده است. حضرت امیر (ع) به اموری مثل اطعمه و اشربه، ارث، حدود، قصاص، و قضا نیز می پردازند که از مباحث فقهی هستند. این مقاله به تحلیل و بررسی روایات مربوط به احکام از دیدگاه علی (ع) می پردازد.

شورا از اصول بدیهی و ضروری اسلام است که در اداره امور جامعه و تحکیم روابط اجتماعی نقشی به سزا دارد. این امر مهم و حیاتی را ضوابط و معیارهایی است که رعایت آنها آدمی را در تصمیم گیری ها از خطا و لغزش مصون می دارد و تلاش وی را در دفع مضار و جلب منافع و مصالح عمومی به نتیجه می رساند. از این رو، هیچ کس از مشورت جویی و نظرخواهی و بهره گیری از آرا و افکار و تجارب مشاوران متعهد و متخصص بی نیاز نیست. علاوه بر آیات صریح قرآن کریم درباره شورا و مشورت و ترغیب بدان، در تعالیم پیشوایان معصوم، به ویژه امام علی (ع)، بدین مهم از زوایای گوناگون پرداخته شده و از اصول و آداب آن به طرزی بدیع سخن رفته که در خور مطالعه و بررسی دقیق و همه جانبه است. در این مقاله با تاکید بر عظمت اندیشه ملکوتی حضرت علی (ع) و تفوق آن بر افکار و آرای بشری تلاش شده است به مبانی شورا در اندیشه علوی، با محتوا و اهدافی متعالی، توجه شود. بدین منظور، طرحی در تطبیق نظریات امام (ع) با آیات شورا ارائه شده و در آن از اهمیت و ضرورت، فواید و آثار، اصالت و حجیت و نیز حدود و جایگاه مشورت سخن به میان آمده و سپس جنبه های ایجابی و سلبی آن در طیفی وسیع تبیین شده است که در واقع انسان شناسی شورا از دیدگاه امام علی (ع) را تداعی می کند.

تابلوهای زیبای تشبیهی نهج البلاغه، از طرح های ابتکاری، رنگ آمیزی متنوع، وسعت و عمق بینش، مناظر پویا و پر تحرک، دقت و ظرافت، هماهنگی و تناسب شگفت آور، موسیقی سحرانگیز، وحدت و انسجام فوق العاده ای تشکیل شده که از خیالی قوی و عمیق و عاطفه ای جوشان و صادق و اندیشه ای غنی و خلاق سرچشمه گرفته است. از مهم ترین زوایای هنر امام (ع) در استفاده از تشبیه این است که ایشان مفاهیم مهم و اندرزهای انسانی را با استفاده از تشبیه در اختیار درک و فهم مخاطب قرار می دهد. قرآن کریم، اهل بیت، اسلام، دنیا و متعلقاتش، تقوا و طاعت الهی، موضوعاتی هستند که بیشترین تشبیهات را به خود اختصاص داده اند. هنر و ادبیات امام (ع) و از جمله تصاویر ادبی وی برای خود هنر و ادبیات نیست و همه وجود ایشان در خدمت انسان سازی، هدایت گری و ارشاد و نجات مردم است.

یکی از کارهای مهم عالمان تصوف و عرفان اسلامی، تدوین و نوشتن کتاب هایی برای آموزش یا پاسخ به سوالات مریدان و رهروان و در مجموع برای راهنمایی اهل طریقت و جویندگان این راه بوده است. در این کتاب ها بنا به اعتقاد نویسنده و سلیقه او، مباحث مهم اصولی و عملی عرفان و نیز سرگذشت ها و سخنان بزرگان و پیشوایان طریقت گردآوری می شده است.کشف المحجوب هجویری غزنوی، نخستین متن تالیفی به زبان فارسی در زمینه های گوناگون عرفان است. این کتاب در واقع دائره المعارفی از مباحث، اصول، اندیشه ها و اصطلاحات عرفانی است که مولف در کتاب خود گرد آورده است. هجویری خود از عالمان و دانایان عامل بوده است. یکی از موضوعات و مبناهای مهم در کتاب، سیره و سخنان حضرت علی (ع) و ائمه اهل بیت (ع) است که همراه با توصیف سیمای نورانی آن بزرگان در متن آمده است. سیره علوی و زندگی و گفتار امیرالمومنین و فرزندان پاکش، منبع الهام بخش و اسوه کردار کسانی است که می خواهند دل از دنیا بکنند و تهذیب نفس و خدمت برای رضای حق را در پیش بگیرند. در واقع علمای عرفان و تصوف به پیروی از سنت حضرت رسول (ص) و صحابه، به ویژه اهل بیت (ع)، زندگی، سیره و سخنان آن بزرگان را سرمشق خود قرار می داده اند.در این مقاله، سیما، سیره و سخنان ائمه اهل بیت از امام علی (ع) تا امام صادق (ع) و نحوه پرداختن به آن و نیز بهره های معنوی آن و موضوعات مهمی چون نماز، ایثار، نحوه پوشش، ... بررسی شده است.

سخن گفتن از شخصیت واقعی امیرالمومنین (ع) و معرفی حقیقی آن حضرت، برای همگان امری بس دشوار، بلکه ناممکن است و تنها کسانی می توانند به معرفی شخصیتی چون علی (ع) بپردازند که از همه ابعاد وجودی اش اطلاع کامل داشته باشند. در گردونه هستی، جز خدا و پیامبر (ص) کسی را نمی توان یافت که به درستی چنین احاطه ای داشته باشد، چنان که پیامبر (ص) کسی را نمی توان یافت که به درستی چنین احاطه ای داشته باشد، چنان که پیامبر (ص) نسبت به آن حضرت فرمود: «... و لا عرفک الا اله و انا» و نیز فرمود: «... له ]علی[ حق لا یعلمه الا اله و انا». این سخن بلند نبوی (ص) درباره علی (ع) که فرمود: «علی مع القرآن و القرآن مع علی: علی با قرآن است و قرآن با علی است» در همین باره بررسی می شود. سخنی که حکایت از دو ویژگی مهم و رفیع علوی دارد: یکی همراهی علی (ع) با قرآن، و دیگری معیت قرآن با علی (ع). با توجه به اهمیت موضوع، نگارنده در صدد تبیین این حدیث شریف برآمده است.وی در ابتدا، معیت را طرح و پس از ماخذشناسی این حدیث در منابع شیعه و اهل سنت به شرح معیت از دیدگاه لغت و اصطلاح می پردازد، سپس به نوع معیت در عوالم مختلف اشاره می کند، بدین معنی که معیت علی (ع) و قرآن هم می تواند در عالم ملک محقق شود و هم در عالم ملکوت تحقق یابد.مقاله حاضر پس از تفسیر معیت در عالم ملک و بیان وجوهی به عنوان تفسیر آن، از جمله: معیت علی (ع) و قرآن در هدایت، علی (ع) و قرآن یاریگر یکدیگر، معیت علی (ع) و قرآن در دلالت، یگانگی علی (ع) و قرآن در اقتدا، معیت به رابطه، یعنی رابطه علی (ع) با قرآن رابطه قیم با متولی علیه است، ارتباط علی (ع) با قرآن، هماهنند ربط عالم به معلوم است و بالاخره علی (ع) و قرآن معرف یکدیگرند.در انتها به عنوان یکی از معانی معیت، به معرفی متقابل قرآن و علی (ع) می پردازد.

تبیین مفهوم کانونی عدالت در فلسفه سیاسی غرب، وامدار اندیشمندان بزرگی چون افلاطون است، همچنان که مبنای نظریه پردازی افلاطون و طرح مدینه فاضله وی، موضوع عدالت و طراحی جامعه عدالت محور و آرمانی است تا عالم مثالی در زمین محقق شود. از آنجا که نظریه عدالت افلاطونی دارای ایرادهای فراوانی است، این نوشتار با تاکید بر سترگی اندیشه های امام علی (ع) و سرآمدی آن بر کلیه مکاتب و آرا بشری، بر آن است که مفهوم عدالت را در اندیشه علوی، با محتوا و اهدافی متعالی، کامل تر و عملی تر و به نحوی گسترده تر در قیاس با اندیشه افلاطون، مطرح کند، چرا که اندیشه عدالت علوی از ضعف ها و نقایص متعدد نظریه عدالت افلاطونی کاملا مبراست و دارای ریشه و مبنای الهی و ایمانی است و با مفهومی عینی، ملموس، مصداق پذیر و شریعت مدار و ابزاری در جهت نیل به سعادت و رستگاری الهی از طریق کسب ملکات فاضله و انجام ارادی افعال خیر می باشد. عدالت علوی فاقد وجه متصلب و تک گفتاری بوده و خصلتی آرمان گرایانه و ظلم ستیز دارد و مبنای تعیین عدالت و استحقاق، نزد آن، شریعت الهی است و بر خلاف صبغه فردی و جبرگرای عدالت افلاطونی، دارای وجه غالب عدالت اجتماعی است و بر مبنای آن، امکان ارتقاء در سلسله مراتب اجتماعی بر اساس شایسته سالاری و میزان انجام تکالیف برای همگان وجود دارد.