جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب ابن تیمیة و منهجه فی الحدیث بقلم ابومحمد النعیمی به رشته تحریر درآمده است. تحقیقی درباره شخصیت ابن تیمیه و روش وی در نقل و تفسیر احادیث است. در این نوشتار ضمن مطالعه اجمالی سیره علمی و اخلاقی ابن تیمیه، اقوال برخی از علما در مدح و ذم او مطرح شده و قواعد به کار گرفته شده توسط وی در نقل احادیث و بیان سند و دلالت آنها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. از نظر نگارنده در متون حدیثی به کار گرفته شده توسط ابن تیمیه احادیث موضوعه و جعلی فراوانی به چشم می‏خورد که بیشتر آنها از اسرائیلیات می‏باشد. وی همچنین معتقد است که ابن تیمیه احادیث مربوط به فضایل و کرامات اهل‏بیت (ع) را مغرضانه مطرح می‏کند و از کنار آنها به سادگی عبور کرده و امامت و عصمت آنان را زیر بار نمی‏رود. این کتاب شامل مقدمه و پنج فصل می باشد. فصول عبارتند از: فصل اول به سیره ذاتی و شخصی ابن تیمیه پرداخته است. فصل دوم به مبحث قواعد در حدیث نزد ابن تیمیه می پردازد. در فصل سوم منهج و روش ابن تیمیه در حدیث به شکل عام بررسی می شود. فصل چهارم به منهج و روش ابن تیمیه در خصوص احادیث اسرائیلیات پرداخته است. در فصل پنجم به منهج و روش ابن تیمیه به خصوص احادیث در فضائل اهل البیت (ع) می پردازد. مؤلف بعد از بررسی منهج و روش ابن تیمیه در حدیث به این نتیجه رسیده که وی از احادیث جعلی و کذب زیاد استفاده می کرده که غالب این احادیث از اسرائیلیات بودند. لذا به ردّ ابن تیمیه و منهج او در احادیث و روایات پرداخته است.

میراث حدیثی شیعه مشتمل بر یک سلسله اخباری است که بر دوگانگی آدمیان در آفرینش دلالت دارند و از پیوند ایمان و کفر با طینت انسان سخن می‌گویند. این اخبار در جوامع روایی شیعه بابی را به خود اختصاص داده‌اند. قدمت و سابقه بحث پیرامون طینت به زمان تالیف جوامع روایی شیعه باز می‌گردد. محدثینی همچون مرحوم برقی(م247ق)، صفار(م290ق)، کلینی(م329ق) و مفسرینی همچون فرات کوفی(م307ق) و عیاشی (م320ق) اخبار این باب را نقل کرده‌اند. از آنجا که شیعه از یک سو قائل به حسن و قبح عقلی است و بر اراده و اختیار انسان پافشاری می‌کند و از سوی دیگر با احادیث طینت که به ظاهر حکایت از جبر دارد مواجه می‌باشد؛ لذا محدثین، متکلمان و فلاسفه این احادیث را به چالش کشیده‌اند. برخی از آن‌ها معتقدند این احادیث از اساس مردودند؛ زیرا دارای ضعف سندی و محتوایی هستند. عده‌ای دیگر معتقدند احادیث طینت را باید حمل بر تقیه کرد. دسته‌ای دیگر قائلند که این احادیث هیچ‌گونه ضعف سندی و محتوایی ندارند و در صدد توجیه و تفسیر این احادیث برآمده‌اند. با بررسی و تحلیل دیدگاه‌های مذکور به این نتیجه می‌رسیم که احادیث طینت نه تنها اخبار واحدی نیستند، بلکه مستفیض یا در حد متواتر معنوی‌اند. این احادیث دلالت بر جبر و تبعیض ندارند، بلکه حاکی از این هستند که از یک سو اختلاف در ماده آفرینش امری طبیعی و لازمه نظام خلقت است و از سوی دیگر اختلاف در طینت به نحوی نیست که اختیار را از انسان سلب کند، بلکه تاثیر آن در حد اقتضاء است.

موضوع مهدویت از جمله موضوعاتی است که همواره از صدر اسلام تا کنون، مورد توجه محدثین، مورخین، مفسرین، دستگاه‌های حکومتی و ... بوده است؛ کثرت احادیث نقل شده در این باب در منابع حدیثی فریقین به روشنی گویای اهمیت این موضوع نزد محدثین بوده است. اهمیت موضوع مهدویت سبب شده تا برخی، با جعل یا تحریف احادیث مهدویت، مضمون این احادیث را دچار خدشه کرده و مهدی موعود (عج) را به یک نسل خاص یا به یک دستگاه حکومتی مشخص منتسب کرده و از این رهگذر، فضیلت شاخصی را نصیب قوم یا قبیله یا خاندان مشخصی کنند و بعضی هم احادیث موضوع مهدویت را مورد تردید قرار داده‌ یا احیاناً منکر جریان مهدویت شده‌اند. آنچه در این رساله مد نظر است بررسی جامع سندی و فقه الحدیثی احادیث موضوع مهدویت در منابع روایی اهل سنت است؛ مباحث مختلفی که در احادیث مهدویت مطرح شده، از جمله موضوعاتی نظیر بحث نسب مهدی موعود (عج)، نام پدر مهدی موعود (عج)، نشانه‌های ظهور مهدی موعود (عج)، شاخصه‌های اصلی قیام حضرت مهدی (عج)، بحث نزول عیسی بن مریم (ع) و اقتدای وی به مهدی موعود (عج) و ... در این رساله مورد بحث و بررسی قرار گرفته و تلاش شده تا با بررسی سندی و فقه الحدیثی، میزان اعتبار روایات ابواب مختلف موضوع مهدویت در منابع روایی اهل سنت مورد بحث و بررسی قرار بگیرد. پس از انجام بررسی‌های سندی و فقه الحدیثی، جعلی و ضعیف بودن برخی احادیث موضوع مهدویت که به علل گوناکون، انگیزه جعل و تحریف در آن وجود داشته، مشخص شده و روایات صحیح و مورد اعتماد مهدویت نیز مشخص شده و شواهد تایید کننده صحت این دست روایات نیز ذکر شده است.

مصابيح الأنوار في حل مشكلات الأخبار، اثر سید عبدالله شبر، با تحقیق سید علی، از نوادگان مؤلف، کتابی است که در آن، «با استفاده از راه‌کارهای گوناگون، به شرح روایات مشکل و حل وجوه غامض آن‎ها پرداخته شده است که از آن جمله، می‎توان از بهره‎گیری از لغت، صرف و نحو، تاریخ، علوم طبیعی، توجه به فنون و آرایه‎های ادبی، مراجعه به قرآن و حدیث، کوشش در حل تعارض اخبار و نقد محققانه و عالمانه شروح گذشتگان نام برد. فهم احادیث مشکل، یکی از شاخه‎های فقه الحدیث است که ثمره همه علوم حدیث، بشمار می‎رود. تنها اثر نشریافته شیعی که به‎طور خاص به مشکل الحدیث پرداخته و از این رهگذر، فهم بسیاری از روایات مشکل را آسان ساخته، اثر حاضر می‎باشد. نویسنده در بیان انگیزه خود از تألیف این اثر، با اشاره به بحث و فصح خود در فهم روایات دیریاب، از فراهم آوردن کتابی جداگانه در دستیابی به معانی احادیث دشوار سخن گفته است تا مرجع پویندگان راست‎گفتار و درست‎کردار علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) قرار گیرد. شبر در مقدمه کتاب، دریای علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) را منبع سرشار پاسخگویی به همه مشکلات و دشواری‎ها دانسته و به بیان انگیزه خود از تألیف کتاب اشاره کرده است. شبر در این اثر، به بیان مضمون 263 حدیث - ‎که در فهم آن‎ها به‎نوعی، ابهام و پیچیدگی وجود دارد - ‎پرداخته است. او در "جلد دوم" به روایات اعتقادی، فقهی و اخلاقی پرداخته است

مصابيح الأنوار في حل مشكلات الأخبار، اثر سید عبدالله شبر، با تحقیق سید علی، از نوادگان مؤلف، کتابی است که در آن، «با استفاده از راه‌کارهای گوناگون، به شرح روایات مشکل و حل وجوه غامض آن‎ها پرداخته شده است که از آن جمله، می‎توان از بهره‎گیری از لغت، صرف و نحو، تاریخ، علوم طبیعی، توجه به فنون و آرایه‎های ادبی، مراجعه به قرآن و حدیث، کوشش در حل تعارض اخبار و نقد محققانه و عالمانه شروح گذشتگان نام برد. فهم احادیث مشکل، یکی از شاخه‎های فقه الحدیث است که ثمره همه علوم حدیث، بشمار می‎رود. تنها اثر نشریافته شیعی که به‎طور خاص به مشکل الحدیث پرداخته و از این رهگذر، فهم بسیاری از روایات مشکل را آسان ساخته، اثر حاضر می‎باشد. نویسنده در بیان انگیزه خود از تألیف این اثر، با اشاره به بحث و فصح خود در فهم روایات دیریاب، از فراهم آوردن کتابی جداگانه در دستیابی به معانی احادیث دشوار سخن گفته است تا مرجع پویندگان راست‎گفتار و درست‎کردار علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) قرار گیرد. شبر در مقدمه کتاب، دریای علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) را منبع سرشار پاسخگویی به همه مشکلات و دشواری‎ها دانسته و به بیان انگیزه خود از تألیف کتاب اشاره کرده است. شبر در این اثر، به بیان مضمون 263 حدیث - ‎که در فهم آن‎ها به‎نوعی، ابهام و پیچیدگی وجود دارد - ‎پرداخته است. او در "نخستین جلد اثر" خود، فقط درباره روایات اعتقادی سخن گفته است؛

از جمله مهم‌ترین شروح نهج البلاغه، «منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه» می‌باشد؛ این شرح، شرحی کهن نوشته شده به سال 556 هجری، مختصر و عربی از عالم شیعی قطب الدّین راوندی (متوفی 573 هـ.ق) ‌است. هدف از این پژوهش، بررسی، شناسایی و معرّفی روش شرح‌‌نگاری راوندی و نحوه‌‌ی تأثیرات شرح او، بر شروح پسین نهج البلاغه، بر اساس روش مطالعه‌‌ی کتابخانهای است. این پژوهش، بر اساس بررسی دو مولّفه‌‌ی «ساختار» و «محتوا» سامان یافته است. نمونه‌‌ی مولّفه‌های ساختارى این شرح، که فصل دوّم را به خود اختصاص داده، عبارت است از: شرح مزجی، ارائه نسخه اصیل نهج البلاغه با عنوان «الاصل»، شرح کلام با عنوان «بیانه» و یا «الشرح»، دستهبندی انفرادی و یا گروهی خطب، نامهها و حکمتها، بخشبندی خطب و نامههای بلند به چند بخش کوچک‌تر، شرح کوتاه، ارائه بخشی از شرح در قالب پرسش و پاسخ و هم‌چنین نمونه‌‌‌ی مولّفه‌های محتوایی که فصل سوّم را، دربردارد شامل: بهرهگیری از علم لغت در تبیین معنای واژگان، استفاده از دانش صرف و نحو و مباحث بلاغی، استفاده از آیات قرآن، شرح روایى، ذکر سبب ورود کلام امام ، معرّفی برخی شخصیتها، اماکن، بیان وجه تسمیه خطبه و پرداخت به علوم مختلف از جمله علوم قرآنی، کلام، تاریخ، فقه؛ در فصل پایانی به بررسی تأثیرگذاری شرح راوندی بر شروح پسین و گونه‌شناسی انعکاس این تأثیرات از جهات محتوایی، در قالب تأیید و ردّ نظرات راوندی از جمله؛ مباحث لغوی، نحوی، تاریخی، تحلیلی در چهار اثر پسین؛ یعنی شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، مصباح السالکین ابن میثم، منهاج البراعه خویی و بهج الصباغه شوشتری، پرداخته می‌شود. نتیجه‌‌ی این پژوهش، معرّف روش‌‌مند بودن شرح راوندی، بر پایه‌‌ی شاخصههای شرحنگاری و تأثیر آن، از جهات سبک نگارش و مباحث محتوایی، بر شروح پسین است.

شناخت و درک فضایی که مخاطب اولیه ی حدیث در آن قرار داشته است یکی از عوامل تأثیر گذار در رسیدن به فهم صحیح و کامل از روایات معصومین علیهم السلام است .در این پایان نامه ، سعی بر شناخت فضای صدور احادیث امام کاظم علیه السلام و به کار بردن آن در روایات ایشاناست . به منظور نیل به این هدف به بررسی متون روایی امام کاظم علیه السلام و دقت در یافتن قرائنی که ما را در این زمینه یاری می کند ، همچنین ترسیم فضای تاریخی جامعه ی آن روز و فرقه های فعال در بازه ی زمانی مورد نظر پرداخته شده است. جامعه اسلامی در قرن دوم هجری قمری ، رشد چشم گیری در حوزه علم و فرهنگ را تجربه نمود. و فعالیت مدارس فقهی و مکاتب کلامی و فرق مذهبی مختلف، فضای حاکم بر جامعه را تحت تأثیر قرار می داد. بنابراین بسیاری از گفتارهای امام ناظر به عقاید این گروه ها بود . در علم کلام اشاره به جایگاه عقل، تنزیه ذات خداوند از تجسیم و تشبیه ، تبیین نقش امامت، تشریح دیدگاه شیعه در حوزه ایمان ، کفر و معاد ، از مواردی بود که امام به آنها می پرداخت. در جمع های درون گروهی شیعه نیز تأکید بر فریضه تقیه و ایجاد پیوند قوی میان شیعیان، روشن گری در موضوع مهدویت ، هشدار به اذاعه ی اسرار اهل بیت علیهم السلام گلچینی از گفتار های امام علیه السلام است.در نهایت ، هدف از این پایان نامه یافتنروایاتی است که دارای سبب و فضای صدور هستند . بر این اساسشرح این روایات صورت گرفته و مفاهیم جدیدی که بر اساس فضای صدور از احادیث قابل استفاده است بیان گردیده است.کلید واژگان : فضای صدور روایات ، امام کاظم علیه السلام، فقه الحدیث