جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسند إسحاق بن راهويه، اثر اسحاق بن ابراهیم راهویه (متوفی 238ق)، کتابی است حدیثی، به زبان عربی که توسط دار التاصیل، مورد تحقیق قرار گرفته است. مسند ابن راهویه یک مجموعه شش‌جلدی بوده که تنها جلد چهارم آن در دسترس می‌باشد و بقیه اجزای آن مفقود شده است. محقق کتاب، جلد چهارم را که حاوی روایات ابوهریره و صحابیات پیامبر(ص) بوده، منتشر کرده است. منظور از مسند در کتب حدیثی، کتابی است که روایات آن به‌ترتیب صحابه (چه به حروف تهجی و چه به‌حسب سابقه اسلامی) مرتب شده باشد. گردآوری احادیث در این اثر بر مبنای احادیث ابوهریره، عایشه و دیگر همسران پیامبر و گروهی از زنان می‌باشد.

«صحيح ابن حبان بترتیب ابن بلبان» یا «المسند الصحيح» یا «الإحسان في تقريب صحيح ابن حبان»، تألیف علاء‌الدین علی بن بلبان فارسی (متوفی 739ق)، مشتمل بر روایات صحیح محدث اهل سنت ابوحاتم محمد بن حبان بستی سجستانی (متوفی 354ق) مشهور به ابن حبان است. ابن حبان در کتاب خود روایات را به ترتیب جدیدی تدوین کرد که ازهرجهت با کتاب‌های مسند و سنن تفاوت دارد به این صورت که روایات را در پنج موضوع کلی یعنی: اوامر، نواهی، اخبار، اباحات و افعال پیامبر(ص) طبقه‌بندی کرده و در ذیل هر یک از موضوعات یاد شده طبقه‌بندی‌های کوچک‌تری معمول داشت. وی گاه در ذیل روایات خود نظرات و توضیحاتی را با عنوان «قال ابوحاتم» درج کرده که معرف دیدگاه‌های فقهی اوست.

المستدرك علی الصحيحین، مشهورترین اثر ابوعبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری (متوفی 405ق)، کتابی است به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی. حاکم در این اثر، نخستین کسی است که توان و امکان آن را یافته است تا بر صحیح بخاری (متوفی 256ق) و مسلم (متوفی 261ق) استدراکی تدوین نماید. وی در این مجموعه، شروط بخاری و مسلم را تبیین نموده است. بحث رجالی و سپس موضوع شروط بخاری و مسلم، از مباحث موردتوجه حاکم در این کتاب است؛ چنانکه در المدخل الی الصحيحین با التفات به همین مطلب، ضمن مقدمه‌ای هوشمندانه، در سخن از روایت شیخین، بهره‌گیری درست از اصطلاحات جرح و تعدیل و عمل بدان‌ها را به‌عنوان پایه و اساس، در قالب پیش‌شرطی برای ثبت صحیح از سقیم، موردتوجه قرار داده است و این برخلاف بسیاری از هم‌عصران اوست که صرف وجود نام یک راوی در صحیحین را شاخصه جرح و تعدیل افراد می‌دانستند. با نگاه به آثار حدیثی حاکم نیشابوری، می‌توان گفت: «وی آغازگر تلاشی برای پالودن اندیشه اصحاب حدیث عصر خود از برخی جزمی‌نگریها بوده است». مرکز البحوث و تقنیة المعلومات (مرکز تحقیقات و فناوری اطلاعات) دارالتأصیل، تحقیق این اثر برعهده گرفته اند. کتاب شامل دو مقدمه محقق و مؤلف؛ و محتوای کتاب در 53 کتاب و خاتمه است. برخی از این کتاب‌ها دارای ابواب و زیرمجموعه‌هایی است. در استخراج مستدرک بر کتاب‌هایی مانند، مسند‎های احمد بن حنبل، حارث بن ابی اسامه، اسماعیل بن اسحاق قاضی، عثمان بن سعید دارمی، مسدد، حمیدی، شافعی و مؤطأ عبدالله بن وهب، مصنف عبدالرزاق و صحیح ابن خزیمه اعتماد شده است.

المنتخب من مسند عبد بن حميد، تألیف ابومحمد عبد بن حمید بن نصر کِسِّی یا کَشِّی (حدود 170- 249ق) و تحقیق و تعلیقات ابوعبدالله مصطفی بن عدوی، کتابی است دو جلدی، به زبان عربی، با موضوع روایات اسلامی اهل تسنن. در این اثر، روایات صحابه، به‌ترتیب حروف الفبا (به‌جز چند نفر از آنان) ذکر شده است. درباره وجه نام‌گذاری این کتاب به «المنتخب»، گفته‌اند: عبد بن حمید، دو مسند داشته که یکی مفصل و بزرگ و دیگری مختصر و کوچک بوده است. این کتاب کوچک را «منتخب» نامیده‌اند؛ زیرا حاوی مقداری از روایات است که ابراهیم بن خزیم شاشی از او استماع کرده و خالی از مسانید کثیری از مشاهیر صحابه است. کتاب دارای دو جلد است. جلد اول، مشتمل بر مقدمه چاپ دوم، مقدمه محقق، سماعات کتاب و متن روایات است و جلد دوم، حاوی ادامه روایات می‌باشد.

المنتخب من مسند عبد بن حميد، تألیف ابومحمد عبد بن حمید بن نصر کِسِّی یا کَشِّی (حدود 170- 249ق) و تحقیق و تعلیقات ابوعبدالله مصطفی بن عدوی، کتابی است دو جلدی، به زبان عربی، با موضوع روایات اسلامی اهل تسنن. در این اثر، روایات صحابه، به‌ترتیب حروف الفبا (به‌جز چند نفر از آنان) ذکر شده است. درباره وجه نام‌گذاری این کتاب به «المنتخب»، گفته‌اند: عبد بن حمید، دو مسند داشته که یکی مفصل و بزرگ و دیگری مختصر و کوچک بوده است. این کتاب کوچک را «منتخب» نامیده‌اند؛ زیرا حاوی مقداری از روایات است که ابراهیم بن خزیم شاشی از او استماع کرده و خالی از مسانید کثیری از مشاهیر صحابه است. کتاب دارای دو جلد است. جلد اول، مشتمل بر مقدمه چاپ دوم، مقدمه محقق، سماعات کتاب و متن روایات است و جلد دوم، حاوی ادامه روایات می‌باشد.

مالک بن انس از میان صد هزار حدیث ده هزار روایت را انتخاب کرد و برای تنقیح روایات، پیوسته به آنها مراجعه می کرد و با محک قرآن و حدیث می سنجید تا آن که بالاخره شمار روایات به سه هزار روایت، تقلیل یافت. از نگاه برخی از محقّقان اگر مالک فرصتی دیگر می یافت، در پی مراجعه مکرر همه روایات کتابش را حذف می کرد. مالک، پس از نگاشتن کتاب خود آن را بر فقها ی مدینه عرضه کرد و به خاطر کوشش زیادی که در تنقیح و پیراسته ساختن کتاب خود به عمل آورد، نام آن را موطّا گذاشت که به معنای کتاب منقّح و آماده است. مالک خود گفته است: پس از تألیف کتاب آن را بر هفتاد تن از فقها ی مدینه عرضه کردم و چون همگی در محتوای کتاب با من موافقت داشتند آن را موطّا (به معنای موافقت شده) نامیدم. کتاب موطّا، کهن ترین کتاب روایی تدوین یافته اهل سنت است که در سده دوم نگاشته شده و به دست ما رسیده است. ابوریه به نقل از ابهری آورده است که مالک در این کتاب ۱۷۲۰ روایت آورده که از آن میان ۶۰۰ حدیث مسند، ۲۲۲ حدیث مرسل، ۶۱۳ حدیث موقوف (= گفتار صحابه) و ۲۸۵ روایت گفتار تابعان (= مقطوع) است. شمار روایات کنونی موطّا به مراتب بیش از این رقم است. با توجه به قدمت این کتاب و پدیده استنساخ، نسخه های موطّا دچار اختلاف شده است که شمار آن را تا سی نسخه گفته اند ت [۷] برخی از دانشمندان ؛ هم چون دار قطنی و ابو الولید باجی، کتابی با عنوان اختلاف الموطّا نگاشتند. بنا به نقل سیوطی که خود از شارحان موطّا است، مشهورترین نسخ موطّا چهارده نسخه است. کتاب موطّا به خاطر جایگاه علمی و فقهی مالک در میان اهل سنت ـ و نیز دقت مؤلّف در نگارش ـ از احترام ویژه ای برخوردار است. شافعی معتقد است: صحیح ترین کتاب ها در زمین پس از قرآن، موطّا مالک است. دهلوی کتاب موطّا و صحیح بخاری و مسلم را در بالاترین سطح اعتبار می شناسد. مالک کتاب موطّا را در پاسخ به درخواست منصور عباسی نگاشت. شافعی چنین نقل می کند: منصور در سال ۱۴۸ هجری به مدینه آمد و مالک بن انس را طلبید و به او گفت: مردم در عراق دچار اختلاف شده اند از تو می خواهیم که کتابی برای مردم فراهم آوری تا باعث اجتماع و اتحاد مردم شود. مالک در پاسخ منصورـ خلیفه عباسی ـ اقدام به تدوین موطّا نمود. عالمان اهل سنت بر موطّا مالک شرح هایی نگاشته اند که از جمله آنها می توان به شروح ذیل اشاره کرد: دو شرح مطول و مختصر جلال الدین سیوطی بر موطّا به نام های: ۱.کشف المغطأ فی شرح الموطّا ۲.تنویر الحوالک فی شرح موطّأ مالک و شرح عبد الباقی زرقانی از عالمان مصری در سده یازدهم. کتاب موطّا مالک به خاطرِ آوردن روایات مرسل، و نیز جانبداری از مکتب نقل گرایان در برابر مکتب عقل گرایان عراق و.... مورد نقد قرار گرفته است. موطّا مالک دارای ۳۰۹۱ روایت است.

سنن نسائی: سنن نسائی که به سنن کبیر نسائی و سنن کبیر نیز معروف است توسط ابو عبدالرحمن احمد بن علی بن شعیب نسائی (۳۰۳ق) نگاشته شد. روایات ضعیف در کتاب نسائی فراوان است. ابن قیم در کتاب زاد المعاد فی هدی خیر العباد احادیثی از کتاب نسائی نقل کرده که بزرگان اهل حدیث در سند، دلالت و یا به هر دو جهت در آنها خدشه وارد کرده‌اند. ناصرالدین ألبانی نیز در کتاب صحیح و ضعیف سنن نسائی بیش از هشتاد حدیث را ضعیف الاسناد دانسته و بیش از ۳۰۰ حدیث را ضعیف شمرده است. نسائی، در پاسخ به استفسار مردم در بارۀ درستی همۀ احادیث سنن خود می‌گفت: «همۀ احادیث آن صحیح نیست و آن گاه احادیث صحیح را از مجموعۀ کتاب، نخست استخراج و جدا کرده و آن را مجتبی یا سنن صغیر نامید.»

صحیح بخاری: نام کامل این کتاب، «اَلْجامعُ المُسْنَد الصّحیح المُخْتَصَر مِنْ اُمورِ رَسولِ اللّه(ص) و سُنَنه و اَیامه» و معتبرترین کتاب حدیث در نزد اهل تسنن پس از قرآن کریم است که توسط محمد بن اسماعیل بخاری (۱۹۴-۲۵۶ق) طی ۱۶ سال و از میان ۶۰۰۰۰۰ حدیث ضبط و ثبت گشته است. این کتاب موضوعات عقیدتی و فقهی را دربردارد. صحیح بخاری در ۹۷ کتاب و ۳۴۵۰ باب تدوین شده است. تعداد احادیث صحیح بخاری در روایات مختلف، متفاوت است. تعداد احادیث آن با احتساب احادیث تکراری به گفتهٔ ابن صلاح ۷۲۷۵ حدیث و با حذف موارد تکراری به گفتهٔ او و نَوَوی حدود ۴۰۰۰ حدیث، اما به عقیدهٔ ابن حَجَر ۲۷۶۱ حدیث است. گویند بخاری چون کتابِ خود را به پایان رساند، آن را به بزرگان و ائمهٔ حدیث اهل سنت، مانند احمد بن حنبل، علی بن مَدینی و یحیی بن معین، عرضه داشت و آنها به صحّت و درستی آن، جز ۴ حدیث، گواهی دادند. اهل سنت در این امر اتّفاق‌نظر دارند که صحیح‌ترین کتاب پس از قرآن، صحیح بخاری و پس از آن صحیح مسلم است. شرح‌ها و تعلیق‌ها: بیش از ۱۰۰ شرح و تعلیقه بر صحیح بخاری نگاشته شده است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از: فتح الباری فی شرح صحیح البخاری تألیف ابن حجر عسقلانی. تعلیق التعلیق علی صحیح بخاری، نوشته ابن حجر عسقلانی. عمدة القاری فی شرح صحیح البخاری نوشته عینی حنفی. الکواکب الدراری فی شرح صحیح البخاری تألیف یکی از علمای اهل سنّت ملقب به کرمانی است. ارشاد الساری إلی صحیح البخاری تألیف شهاب الدین قسطلانی ادله عدم اعتماد: در نظرگاه شیعه، دلایلی وجود دارد که از میزان اعتبار و اعتمادپذیری این منبع کاسته است؛ از جمله: بخاری با حضرت امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) معاصر بوده است. امّا در کتاب وی حتی یک حدیث از این دو امام و ائمه پیشین علیهم السلام نقل نشده است. تعصب بخاری در حدی بوده که وی حتی از فرزندان و اصحاب امامان اهل بیت نیز حدیثی نقل نمی‌کند، در حالی که علما و محدثین بزرگی در میان آن‌ها بوده است. اما وی از خوارج روایات فراوانی با علم به دشمنی آنان با اهل بیت علیهم السلام نقل می‌کند. برخی از فضایل و مناقب اهل بیت علیهم السلام در صحیح مسلم آمده است، امّا بخاری از نقل آنها خودداری کرده است. تحریف و تصرف در احادیث در کتاب بخاری فراوان است. روایتی در صحیح مسلم نقل شده است که همان روایت در کتاب بخاری با همان سند به چند روایت تبدیل و به صورت‌های مختلف نقل شده است. تقطیع احادیث به این معنا که با تکه‌تکه کردن روایات و نقل بخشی از آنها، به معنای روایت آسیب رسیده است. نقل به معنا کردن احادیث به این معنا که به جای نقل عبارت اصلی روایت، معنای آن (در نظر نقل کننده) روایت شده است. وجود احادیث موضوع یا ضعیف در کتاب بخاری. پژوهشگران با توجه به قرائن و شواهد و معیارهای علم حدیث، معتقدند که برخی روایات موجود در این منابع، جعلی‌اند. عدم صحت نسبت کلّ کتاب به مؤلف آن.