جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی ماهیت و ابهامات اساسی در «عرفان حلقه» است. عرفان حلقه نام گروهی است که تقریبا از نیمه دهه 1370 در ایران با مدیریت فردی به نام محمدعلی طاهری شروع به فعالیت نمودند و با تربیت افرادی به نام مستر، به صورت هرمی به تربیت عرفانی مردم پرداختند. یکی از اصول این عرفان، تاکید بر شعور کیهانی است که البته با نوع قرآنی آن تفاوت‌های اساسی دارد. نگارنده با فرض تحقق این شعور، تنها به بررسی ساختار اصلی این گروه پرداخته و کارآیی‌های آن‌را به مبحث دیگری موکول نموده است. عرفان حلقه ایده‌ای فرافرهنگی و برون‌دینی است که رنگی از فرهنگ‌های گوناگون بر آن نشسته و تعالیم هیچ‌یک از ادیان در آن اثری نگذاشته است. توسعه ایده عرفان حلقه نیز، مانند سایر «عرفان‌های نوظهور» به تغییر اسلام و حذف اعتقادات و مناسک اسلامی و ارایه اسلامی دیگر منجر خواهد شد.

نویسنده در مطالعة پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد توصیفی به معرفی و بررسی آسیب‌های عرفان‌های نوظهور در سه راستای: آسیب‌هایی که متوجه جامعة مسلمان است، آسیب‌هایی که متوجه عرفان‌های نوظهور است و آسیب‌هایی که متوجه کشور ایران است؛ پرداخته است. در این مسیر شاخص‌های عرفانی حقیقی در مقایسه با عرفان‌های نوظهور تبیین شده است؛ و نیز دربارة عرفان‌های نوظهور همچون «کلنکار»، «سای بابا»، «اوشو»، «پائلوکوئیلو»، «رام الله»، «مدتیشن متعالی (TM)»، «فالون رافا»، «دالایی لاما»، «کارلس کابستاند» یا «دون خوان»، توضیحاتی کوتاه ارائه شده است.

در کتاب حاضر، مؤلف به تبیین پیامدهای ناگوار ترویج عرفان‌های نوظهور پرداخته و به‌قدر توانایی خویش، به بررسی آسیب‌های آن‌ها اشاره می‌کند. نوشتار پیش رو، در سه فصل سامان یافته است. در فصل اول با بررسی بستر شکل‌گیری عرفان‌های نوظهور، ظرفیت و قابلیت فراوان آن‌ها در ترویج اندیشه‌های اومانیستی و سکولاریستی حاکم بر جامعه غرب بررسی خواهد شد. در فصل دوم رویکرد و نگرش عرفان‌های نوظهور به چیستی معنویت و شیوه‌های دستیابی به آن و نیز روش‌های معرفی شده تحلیل و بررسی خواهد شد تا ضعف و سستی بنیان این اندیشه‌ها در مقابل رویکردهای واقع بینان اسلام روشن و آشکار شود. درنهایت، فصل سوم نیز عهده‌دار تبیین و بررسی برخی از آسیب‌های موجود در این عرفان‌ها است.

درباره‌ی نسبت عرفان و سیاست دو دیدگاه کلان وجود دارد: یک دیدگاه میان این دو تمایز مطلق قائل است؛ دیدگاه دیگر بر هم‌پوشانی نسبی آنها حکم می‌کند. بر این اساس، در نگاه به اندیشه‌های نجم‌الدین رازی، این پرسش‌ها قابل طرح هستند که: نجم‌الدین رازی چه نسبتی میان عرفان و سیاست برقرار می‌کند؟ جایگاه حکمران خوب در عرفان سیاسی وی کجاست؟ از نظر وی، حکمران خوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟ نجم‌الدین رازی، عرفان را پدیده‌ای اجتماعی می‌داند که می‌کوشد در کنار خواص، عوام را نیز متحول سازد. از منظر وی، عوام بر درک هستی از عقل، و خواص از عشق بهره می‌برند؛ پس صرفاً کسانی می‌توانند هم خواص و هم عوام را به‌سوی سعادت هدایت نمایند که دارای قوه‌ی عقل و عشق به حد اعلاء باشند. از این منظر در غیاب انبیا حکومت در اختیار اولیای الهی است. بدین‌ترتیب حکومت پادشاهی الهی، بخش جداناشدنی از عرفان اجتماعی محسوب می‌شود. پادشاه الهی نجم‌الدین باید متصف به صفات اخلاقی-سیاسی ایجابی و سلبی باشد که اساسی‌ترین آن‌ها عدالت است که شامل: راستی، انصاف، احسان، صبر، مدارا، مشورت‌پذیری، فسادستیزی، مصلحت‌اندیشی و اعتدال (ویژگی‌های ایجابی) و دوری از هوای نفس، عجب، تکبر، فساد، کفر، فحشا، منکر، بغی، حرص، دنیاطلبی، مالدوستی، بخل، خشم و سستی، و افراط و تفریط (ویژگی‌های سلبی) می‌شود.

ايران در دو دهة اخير شاهد پيدايش و فعاليت برخي جريان‌هاي شبه‌ديني و معنويت‌گرا بوده كه در كانون توجه جامعه‌شناسان، فيلسوفان دين، روان‌شناسان دين، دين‌پژوهان و معنويت‌پژوهان قرار گرفته‌اند. جريان معروف به «عرفان كيهاني» يا «حلقه» يكي از آنهاست. اين جريان پايه‌هاي نظري و عملي خود را بر «شبكه شعور كيهاني»، بنا كرده است. عرفان كيهاني، اگرچه با نگاهي دقيق و ژرف، چيزي جز بافته‌هايي ناموزون، معيوب و التقاطي از آراء مكاتب مختلف نيست، اما كوشيده‌ است تا با وام‌گيري از ادبيات زيست‌بوم اسلامي و ايراني، خود را به عنوان مكتبي منسجم معرفتي جلوه دهد. مهم‌ترين روش رهبر و گردانندگان اين جريان براي رسيدن به چنين هدفي، تطبيق آموزه‌هاي خود با گزاره‌هاي تثبيت‌شدة‌ اسلامي است. براي نمونه، رهبر اين جريان در جاي جاي آثار خود، شبكه شعور مدعايي خود را با رحمانيت الهي منطبق دانسته است. اين پژوهش به دنبال اين است تا با بررسي و مقايسه شبكة شعورِ كيهاني جريان حلقه، با رحمانيتِ الهي اسلامي به عنوان يك مورد پژوهي مشخص، ميزان تطابق‌پذيري مدعيات اين پديده با آموزه‌هاي اسلامي را راستي‌آزمايي كند. يافته‌ها حاكي از اين است كه تصوير ارائه‌شده از شبكة شعور كيهاني در منابع حلقه با رحمانيت الهي منابع اسلامي همخوان نيست و حاكي از نافرجامي اين جريان براي برقراري اين‌هماني ميان ادعاهاي خود با منابع اسلامي است.

---

عرفان حلقه مدعی است که «سایمنتولوژی» یک طب مکمل ایرانی است که آن‌را رهبر این فرقه پایه‌گذاری کرده است و از نظر این طب مکمل، علت اصلی بیماری‌ها رسوخ جن‌ها و کالبدهای ذهنی (موجودات غیرارگانیک) در انسان است. اما باید توجه داشت، این نظریه دقیقا همان چیزی است که سالیان پیش آن‌را «شمنیزم» مطرح کرد.

محمدعلی طاهری (۱ فروردین ۱۳۳۵ در کرمانشاه -)، از وی به عنوان بنیان‌گذار طب مکمل ایرانی، فرادرمانی، سایمنتولوژی و نظریهٔ پیوند شعوری یاد می شود که بنام مؤسسه فرهنگی هنری عرفان حلقه در دهه ۱۳۸۰به ثبت رسانده‌است. اما وی را بیشتر به عنوان بنیان گذار عرفان حلقه می شناسند, نامبرده به اعدام محکوم شده و در بازداشت بسر می برد. اسماعیل منصوری لاریجانی که پیشتر مقدمه‌ای بر کتابهای طاهری نگاشته بود در ۲۲ اسفند ۱۳۸۹ در نشستی در قم از طاهری تبری جست. وی طاهری و فرقه‌اش را از فرقه‌های منحرف و خطرناک معرفی نمود و اعلام داشت در ابتدا گمان می‌کرده طاهری به دنبال نشر عرفان اسلامی است ازاین رو بر دو کتاب وی مقدمه زده ولی پس از مشاهده انحرافاتشان ضمن اعتراض شدید از دستگاه‌های مسؤول خواسته جلوی فعالیت او را بگیرند. وی همچنین مدعی شد طاهری چون نماز نمی‌خواند اصلاً قبله‌اش منحرف است و آثار مکتوب آقای طاهری را فاقد متدولوژی و پارادوکسیکال خواند و به‌صراحت از او و رهروانش ابراز تبری نمود. او در جلسه نقد دیگری که در اسفند ۱۳۸۹ در ستاد ملی ساماندهی پاسخ گویی دینی برگزار شد نیز عنوان داشت که این مقدمه را به درخواست محمدعلی طاهری نگاشته و دلیل عمده‌اش زمینه‌سازی برای چاپ آن کتاب‌ها بوده تا در معرض نقد صاحب‌نظران قرار گیرند. او همچنین گفت: «بعد از دو سال من متوجه شدم که این آقا شبکه‌های درمانی به راه انداخته‌است. من این‌ها را صدا کردم و گفتم این کارهای شما غیرقانونی و غیرشرعی است، این خانم‌های آنچنانی که شما راه انداخته‌اید مردم را سرکیسه می‌کنند، درست نیست. بعد من متوجه شدم که اینها دنبال اهداف خودشان هستند. این بود که نامه زدم به ارشاد و جلوی چاپ آن را گرفتم. اولین بار من خودم از این‌ها شکایت کردم و گفتم اینها چه کار می‌کنند از مردم پول می‌گیرند و کارشان نتیجه هم ندارد.» این در حالیست که یکی از هوادارن منصوری حتی گفته که قسمت آخر مقدمه کتاب که تمجید از طاهری بوده‌است نوشته منصوری لاریجانی نیست و به ادعای او یکی از هواداران طاهری به مقدمه افزوده‌است. در انتهای مقدمهٔ کتاب عرفان کیهانی (حلقه)، که از سال ۱۳۸۴ منتشر گردیده، اسماعیل لاریجانی، خود مدعی نام گذاری عرفان حلقه به عرفان کیهانی گردیده بود.