جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهم درباره ی پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) مسأله «أُمی» بودن و عدم توانایی ایشان بر خواندن و نوشتن می باشد. واژه «أُمی » به عنوان یکی از صفات پیامبر(ص) به معنای شخصی ناخوانا و نانویسا می باشد. در این تحقیق سعی بر این شده تا معنای واژه «أُمی» با استناد به کتب لغت عرب و نیز با ستفاده از کتب تفسیر دو فرقه شیعه و اهل سنت تعیین گردد و به آراء و نظریات مطرح شده از سوی متفکران و نیز دیدگاه مستشرقان، در خصوص معنای «أُمی» و مسأله ناتوانی پیامبر(ص) بر خواندن و نوشتن پرداخته و به شبهات مستشرقان نظیر «أُمی» به معنای پیامبر بت پرست، فرد توانا بر خواندن و نوشتن، منتسب به یهود پاسخ لازم داده شود.آن چه در فرجام این تحقیق خواهید دید آن است که «أُمی» به معنای شخص ناخوانا و نانویسا می باشد.درباره ی مسأله خواندن و نوشتن پیامبر(ص) باید گفت که ایشان، پیش از بعثت، بر خواندن و نوشتن توانا نبوده و هیچ چیزی نخوانده و ننوشته است. این مسأله، وحیانی بودن و اعجاز قرآن و نیز راستین بودن دعوت ایشان را ثابت می کند و نشان می دهد که پیامبر(ص) هیچ حرفی از خود در این کتاب الهی وارد ننموده، بلکه تمام آیات و کلمات قرآن، از سوی خداوند تعالی فرو فرستاده شده است؛ ولی در دوران پس از بعثت نیز پیامبر(ص) بر خواندن و نوشتن توانا نشده، بلکه دستور به امر خواندن ونوشتن می داده ا ست و این می تواند معجزه ای دیگر را برای ایشان ثابت کند که این نیز نشان از حقانیت دعوت و نبوت ایشان دارد.

فضائل اهل بیت علیهم‌السلام در قرآن کریم به صراحت و با ذکر نام و نشان نیامده است با این وجود، مفسران هنگام تفسیر آیات و سور قرآنی، با روایات و حقایق تاریخی فراوانی در ارتباط با آن دسته از آیات قرآنی که بنوعی بر فضائل اهل بیت علیهم‌السلام دلالت دارند مواجه شده‌اند و آنها را در جای جای تفاسیرشان درج کرده‌اند و در نتیجه کتب تفسیری از جمله تفاسیر جامع اهل سنت منابع ارزنده‌ای را برای دستیابی به فضائل اهل‌بیت علیهم‌السلام تشکیل داده‌اند. در این پایان‌نامه اهم تفاسیر علمای اهل سنت در این ارتباط مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است به این ترتیب که آیات وارده در شان اهل‌بیت علیهم‌السلام یکایک در تفاسیر اهل‌سنت مورد بررسی قرار گرفته و آنگاه با مقایسهء تفاسیر مورد بررسی به بیان موارد اشتراک و پس از آن به موارد مورد اختلاف پرداخته شده و مالا نتایج ذیل به دست آمده است : نخست آنکه میان فرق مسلمین نقاط اشتراک فراوانی وجود دارد، چرا که در توحید نبوت ، قبله، کعبه و بیشتر احکام فقهی با یکدیگر اتفاق‌نظر داشته و تنها اصلی که موجب افتراق شیعیان با براداران سنی مذهب ایشان می‌گردد مسئله ولایت و امامت است ، دیگر آنکه در جهت تقریب افکار و اذهان پیروان فرق اسلامی در راستای تاکید بر نقاط اشتراک بایستی بر فضائل اهل بیت علیهم‌السلام که به وفور در تفاسیر اهل سنت آمده است شناسایی حاصل نموده و به معرفی آنها پرداخت .

سه فرقه اشاعره،حنابله و معتزله در دوره سلجوقي درفاصله سال هاي(429-590ق)درتعامل همگرايي و واگراييبايکديگربودند.اشاعره وحنابله ازگروههاي اهل سنت بودندودرمسائل فکري واعتقادي نسبت به ديگرگروهها داراي همگرايي بيشتري بودند واين رونددردوره سلجوقي همواره تداوم يافت.بااين وجود منازعات ودرگيري هاي زيادي بين دو گروه دردوره سلجوقي روي داد. ازسال467تا512قتعامل خليفه وسلطان سلجوقي درحالت واگرايي بود وقدرت خليفه محدود به امور مذهبي شده بود وباقدرت گرفتن سلطان، وزير او خواجه نظام الملکنيز داراي قدرت زيادي بود ونظاميه بغداد رابراي حمايت از اهل سنت علي الخصوص انديشه شافعي- اشعري بنانهاد. درگيري هايي که بين‌اشاعره وحنابله رويداد نسبت به دوره ي اول سلجوقي داراي خشونت بيشتري بود ومنجر به قتل و خونريزي شد.اما روابط معتزله با اشاعره وحنابله به گونه ديگري بود. در دوره سلجوقي تعامل اشاعره وحنابله بامعتزله در زمينه تأثير گذاري وتأثيرپذيري از همديگردرزمينه دانش هاي کلامي،فقهي وحديثي همواره تداوم داشت.امادرعرصه روابط اجتماعي وسياسي معتزله بغداد فشارسياسي واجتماعي زيادي رامتحمل شدند،خليفه عباسي القائم دستورقرائت دوباره اعتقاد نامه قادري را به منظور تضعيف معتزله صادر کردو اشاعره و حنابله دراجراي اين فرمانباخليفه هماهنگ بوده ودراجراي آن خليفه را مساعدت نمودند.عوامل متعددي درهمگرايي و واگرايي اشاعره، حنابله ومعتزله دردوره سلجوقي دربغداد دخالت داشته اند.دررابطه باواگرايي اشاعره وحنابله دردوره سلجوقي دربغدادپنج عامل ؛گرايش حنابله به تجسيم، گرايش اشاعره به تصوف، همگرايي وواگرايي بين سلطان سلجوقي و خليفه عباسي،تأسيس نظاميه توسط خواجه نظام الملک وحمايت آشکار وپنهان او از اشاعره بيش از ساير عوامل تأثير گذاربود.دررابطه باتعامل معتزله با اشاعره و حنابله ،رويکرد معتزله در باب خلق قرآن و حوادثي نظير صدور فرمان محنه ازسوي مأمون وحمايت معتزله از خليفه وآزار وشکنجه فقها توسط عوامل خليفه بيش ازساير عوامل موثربوده است.دراين پايان نامه تلاش شده است تا باعنايت به عوامل وفرضياتي که مطرح شد تعامل همگرايي و واگرايي اشاعره ،حنابله و معتزله دردوره سلجوقي دربغداد (429-590 ق) تبيين و بررسي شود.

عنوان این پایان نامه، نقد و بررسی شبهات جدید وهابیت بر غدیر است که شامل دو بخش می باشد که هر بخش شامل چهار فصل است.بخش اول، فصل نخست آن شامل کلیات تحقیق است و فصل دوم به واژه شناسی می پردازد، فصل سوم، اهمیت بحث از غدیر نزد شیعه را مورد بررسی قرار داده و فصل چهارم دیدگاه بزرگان اهل سنت پیرامون غدیر را نقد و بررسی کرده و علاوه بر اثبات صحت حدیث غدیر به بررسی معنایی کلمه ی مولی نیز می پردازد. بخش دوم این پژوهش نامه نیز شامل چهار فصل است. فصل نخست به عنوان بررسی شأن نزول حدیث غدیر، پس از اثبات سوره ی مائده به عنوان آخرین سوره ی نازله پیامبر اکرم (ص)، به نقد و بررسی دیدگاه اهل سنت درباره ی شأن نزول آیات تبلیغ و اکمال دین می پردازد.فصل دوم نیز به فهم صحابه از حدیث غدیر اشاره نموده و علاوه بر بررسی دیدگاه صحابه درباره ی خلافت علی ابن ابیطالب (ع) به شبهات مطرح شده در این زمینه پاسخ می دهد.در فصل سوم جایگاه امام علی (ع) در یمن و موافقت ها و مخالفت ها با آن حضرت را بررسی نموده و بعد از پرداختن به علل موافقت ها و مخالفت ها، شبهات ذکر شده در این باره را پاسخ گفته و حضور امام علی (ع) در حجة الوداع نیز اثبات می گردد. در فصل چهارم نیز، بیعت امام علی (ع) و اجماع یا عدم اجماع آن را مورد وارسی قرار داده و پس از نقل و نقد دیدگاه اهل سنت درباره ی خلافت و برتری ابوبکر، چهار شبهه ی مطرح شده در این زمینه را جواب داده، عدم اجماع بیعت امام علی (ع) را به اثبات می رساند.منابع استفاده شده در این رساله از کتب دست اول و مهم اهل سنت به شمار می آید.

با توجه به این که علمایاهل سنتبه حدیث عشره مبشرهبه عنوان دلیلمتقنو محکمبرایاثباتحقانیت و حتیولایتو مصونیتبرخی افراداز خطاءتمسک می کنند .مثل: برایاثبات فضیلت ابو بکر ، عمر ، عثمان و ...........در کتابهای علمای اهلسنتاز این حدیث خیلی استفادهمی کنند. وخود حدیثاز مشکلات زیادی بر خوردار است تحقیقدر باره حدیث حائز اهمیت و ضروریبه نظر می رسد. این جانب تحقیق خود را در چهار فصل تنظیم نمودم. فصل اوّل در ارتباط با مسائل کلی تحقیق از قبیل تعریف موضوع، اهمیت و ضرورت بحث، پیشینه و تاریخچه فرضیّه و سوال های تحقیق و روش تحقیق و همچنین واژگان کلیدی می باشد. در فصل دوم سند حدیث عشره مبشره از منظر رجالیون اهل سنت مورد بررسی قرار گرفته و متن حدیث از نظر علم الدرایه بررسی شده است. و در فصل سوم به تلقی علمای شیعه و اهل سنت از حدیث پرداخته شده است.در فصل چهارم حدیث عشره مبشره به آیات و روایات پیامبر اکرم ? عرضه کردیم و احادیث مخالف را ذکر کردیم.امید است این تحقیق مورد قبول خداوند تعالی و سبحان قرار گیرد.

غُلو، علاوه بر ادیان پیشین، در اسلام نیز به شکل گسترده‌ای پدید آمده ‌است. غلات را می‌توان به دو دسته غلو کنندگان در ذات و غلو کنندگان در صفات تقسیم بندی کرد. معمولاً غلو را با ذکر کلمه «منتسب» به کار می‌بردند؛ چنانکه می‌توان به «غلو منتسب به اهل سنت» و «غلو منتسب به شیعه» اشاره کرد. در واقع غلو منتسب شیعه یا سنی، کسانی هستند که با نام شیعه یا سنی، قائل به الوهیت یا نبوت یا صفات فوق بشری برای بزرگان خود شده‌اند. در پایان به روش قرآن و اهلبیت (علیهم السلام) برای مبارزه با این پدیده اشاره شده است. در ضمن مباحث افتراق بین غلو کنندگان و شیعه امامیهبررسی شده و اثبات گردیده که هیچ وجه مشترکی بین غلات و شیعیان واقعی امامیه نمی توان پیدا کرد. و اغلب انتساب های غلو کنندگان به شیعه از روی غرض ورزی های مختلف در طول تاریخ بوده است . البته اعمال برخی عوام شیعه بر این الغاء شبهات کمک کرده است .

مسئله جواز و عدم جواز رویت خداوند در زمره مسائلی است که در قرون اولیه اسلام بعنوان مسائل اصلی و یا اصول اعتقادی در جامعه اسلامی مطرح گردید و طیف عظیمی از مسلمانان آنروز بنام اهل سنت و جماعت و اصحاب حدیث از آن دفاع می‌کردند و انکار آنرا نوعی خروج از دین بحساب می‌آوردند. باتوجه به اینکه موضوع رویت باریتعالی در ارتباط با مبادی و اصول اسلامی در بادی امر غیرقابل قبول و به اصطلاح ممتنع می‌نماید و از اینجهت اثبات آن برای کسانی که به هر دلیل بدان معتقدند. مستلزم طرح مطالبی است که به عنوان دلیل و برهان قبول و دفاع از آن همراه با تحمل تکلف و تصنع فراوان و چه بسا خود در نهایت اعتراف به عدم امکان دفاع و بهرحال اعتقاد به چنین مسئله‌ای در عالم اسلام مطرح و تا آنجا که به عقیده برخی از محققین طرح مسئله رویت خداوند در قرون اولیه حاکمیت اسلام به وسیله متظاهرین به اسلام از اهل کتاب طرح‌ریزی و به وسیله جاعلان حدیث امثال ابوهریره لباس عمل به خود پوشید و بهرصورت سیر تاریخی مسئله رویت بطور اشاره و به نحو اختصار به قرار ذیل است : 1 - اهل سنت و جماعت و اصحاب حدیث که بطورکلی در تمام مسائل اسلامی - چه اعتقادی و چه فرعی - معتقد به اعتبار نصوص و احادیث میباشند و به هیچ وجه ارزش و اعتباری برای عقل قائل نیستند، از حامیان اصلی امکان و جواز رویت و حتی وقوع آن می‌باشند. 2 - اشاعره نیز در این مسئله به اصحاب حدیث پیوستند و گرچه در مقام تلفیق روش افراطی اصحاب حدیث و اعتبار و ارزش عقل و حاکمیت آن بودند، ولی در توجیه و تقریر جواز رویت و اقامه دلیل برای اثبات آن مواجه با مشکلاتی بودند و با تکلف و تصنع فراوان توجیهاتی را بعنوان دلایل عقلی و نقلی بر جواز رویت خداوند مطرح نمودند که در مورد دلایل نقلی از جمله آیات قرآنی ناچار متوسل به تاویل و خروج از نص و ظاهر قرآن شدند و در مقام دلایل عقلی نیز متوسل به توجیهاتی شدند که در نهایت به غیر موجه بودن آن اعتراف ، و از آن قطع امید و بدلایل نقلی روی آوردند که نص صریح بر عدم جواز رویت ذات باریتعالی میباشد از جمله آیات شریفه : ((لاتدرکه ابصار و هو یدرک الابصار... و قال ربی ارنی انظر الیک قال لن ترانی ... 3 - در مقابل آنان، معتزله که به اصالت عقل و اعتبار آن در تمامی مسائل اعتقاد داشتند، به عدم جواز رویت که مخالف تمام مبانی عقلی و نصوص شرعی و بخصوص آیات محکمات قرآنی است رای دادند. 4 - امامیه نیز با حفظ اصالت و استقلال مواضع فکری و اعتقادی خود، در این مسئله با معتزله توافق نظر و رای دارند. 5 - نظر نگارنده رساله با توجه به جهات فوق‌الذکر نیز عدم امکان و جواز رویت ذات باریتعالی می‌باشد.

رشد حیات عقلی و فکری مسلمین، تا حدی مرهون اختلاف آراء میان فیلسوفان و متکلمان است . هر یک از این دو گروه، با اشکالات خود بر دیگری، موجبات گسترش مباحث عقلی و تعمیق دیدگاههای یکدیگر را فراهم آورده‌اند و ضرورت طرح بسیاری از مسائل را در حوزهء دیگری، گوشزد کرده‌اند. در این میان شخصیت خواجه نصیر طوسی نقطهء عطفی به حساب می‌آید. تحقیق ما تلاشی است در روشن ساختن این مسائل که آیا استفاده از فلسفه در علم کلام، از سوی خواجه طوسی، ضرورتی داشته است ؟ آیا او توانسته است ، با توجه به اهدافی که داشته، از مسائل امور عامه در اثبات مسائل الهیات به معنی الاخص بهره جوید؟ و اساسا" در این کار، درجه مسائلی گرایشهای کلامی و یا فلسفی، داشته است ؟ روش تحقیق ما بر پایهء تحقیقات کتابخانه‌ای، مقایسه افکار و نظریات با یکدیگر و نتیجه‌گیری از آن‌هاست ، در این راستا در ابتدای هر بحث به ذکر تاریخچه‌ای اجمالی از آن پرداخته، به دیدگاههای متکلمان و فیلسوفان مسلمان در آن مساله اشاره نموده، سپس نظریهء اختصاصی خواجه طوسی، و گرایش فلسفی یا کلامی وی را بازگفته‌ایم. در تنظیم موضوعات و مسائل تحقیق از شیوهء مرسوم فیلسوفان در کتابهای فلسفه پیروی کرده‌ایم و برهمین اساس ، پس از ذکر مقدمه و تاریخچه‌ای مختصر از اختلاف فکری میان متکلمان و فیلسوفان، مسائلی را از طبیعیات ، پس از آن امور عامه و در پایان امور خاصه فلسفه، ذکر کرده و در هر قسمت فقط مسائل اساسی و پایه‌ای آن را، طرح نموده‌ایم. در تمامی این تحقیق، آزمون فرضهای خود را نشان داده و گفته‌ایم: که علم کلام در قالب گذشته‌اش (پیش از آمیخته شدن با فلسفه) نمی‌توانست به وظیفهء خود عمل کند، تاسیس کلام عقلی، فقط در حوزهء تفکر شیعی، امکان‌پذیر، بود، کلام اهل سنت ، از نظر روش تغییرات عمده‌ای از خود نشان داد و استفاده از فلسفه در کلام با توجه به محدودیتهایش برای کلام، مفید بوده است . نتایج تحقیق را می‌توان به دو بخش نتایج عام و نتایج خاص تقسیم نمود. در قسمت اول مسائلی را که به واسطهء این تقابل افکار، به کلام و فلسفه افزوده شده‌اند، مورد استفصاء قرار داده‌ایم. در قسمت دوم، گرایشهای فلسفی محقق طوسی چه در مسائل طبیعیات یا امور عامه و خاصه فلسفه، مورد نظر قرار گرفته‌اند. در پایان به موارد اختلاف او با حکمای مشائی پرداخته‌ایم و تاثیراتی را که بر هم عصران و اندیشمندان پس از خود داشته است ، بیان نموده‌ایم.

این رساله پژوهشی است در خصوص مساله رویت و چگونگی آن در مباحث کلامی‌و متون عرفانی.چون نظریه اکثر متکلمان درباره رویت حق در حول و حوش "ابصار" است و مهمترین آلت و وسیله ابصار "چشم" می‌باشد،لذا در بخش‌نخست این رساله ابتدا به بررسی چشم و ساختمان آن و آراء مختلفی که‌درباره کیفیت ابصار وجود دارد پرداخته‌ایم.سپس سابقه تاریخی مساله‌رویت را پیگیری نموده و بعد از آن رویت را از دیدگاه فرق کلامی مختلف‌از جمله : مشبهه، مرجئه، معتزله، جهمیه، اهل سنت و جماعت و ظاهریه، اشاعره و ماتریدیه، اسماعیلیه و شیعه اثناعشریه مورد بررسی قرار داده‌و از میان عقاید فرق مزبور در مورد رویت حق تنها عقیده شیعه اثناعشریه‌را پذیرفته و آن عقیده را عین اعتقاد عرفای بزرگ و راستین یافته‌ایم.لذابیان همبستگی و تشابه عقیده این عده از عرفا و بزرگان فرقه شیعه درباره‌رویت حق، از جمله مباحث این رساله است .در بخش عرفان ابتدا به شرح‌زبان رمزآلودی که عرفا برای بیان یافته‌های باطنی خویش به کار می‌گرفتندمبادرت نموده و سپس وجه تسمیه "رویت " و علت به کارگرفتن این لفظ رااز جانب عرفا معلوم کرده‌ایم.در مرحله بعد به تشریح اموری که جهت‌آمادگی برای رسیدن به مقام رویت حق لازم و ضروری است ، پرداخته و سپس‌منظور و مراد عرفا را از رویت و کشف و شهود مشخص نموده‌ایم.از آن جاکه بیشتر عرفا به رویت قلبی حق در این جهان معتقدند، منظور و مراد از"قلب " را هم به عنوان آلت رویت باطنی شرح داده‌ایم.چون اموری که موردمکاشفه و مشاهده عرفا قرار میگیرند ارتباط مستقیمی با عوالم وجود دارندلذا اقسام کشف شهود را در ارتباط با مراتب عالم وجود بررسی کرده وسپس مراد عرفا را از تجلی حق ذکر نموده و پس از بیان مراتب تجلی واقسام آن، و مکان تجلی که دنیاست یا آخرت ، رمز بعضی ادعاهای به ظاهرغریب عرفا را نتیجه تجلیات گوناگون حق دانسته‌ایم.در خاتمه، "فنا" راکه ثمره تجلی ذاتی حق است شرح داده و به طرح مساله شوق و امید عرفا به‌دیدار حق در عالم آخرت توجه نموده‌ایم.