جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله به بحث درباره یکی از روشهای نقد ادبی تحت عنوان معناشناسی می پردازد. ابتدا تفاوت میان معناشناسی و نشانه شناسی را باز نموده سپس کوچکترین عناصر روایی را مورد بحث قرار خواهیم داد. در این راستا برنامه های روایتی پایه نیز تشریح خواهد شد و سپس در یک نظرگاه کلی طرح روایت کلی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

هدف این مقاله دوگانه است. در بخش نخست، سعی بر آن است که «سرشت نشانه زبانی» بر اساس نظریات فردینان سوسور تشریح گردد. سوسور در درسنامه زبان شناسی عمومی خود مسیر جدیدی را برای زبان شناسی ترسیم می نماید که تا به امروز مطرح و باقی است. سوسور ادعا می کند که زبان باید به عنوان یک نظام نشانه ای مطالعه شود. به بیان دیگر، بر اساس این نظریه روند معنی سازی نسبت کلمه را با جهان بیرون نفی می کند. معنی بر اساس منطق رابطه و تفاوت بین نشانه ها در درون نظام زبانی پدید می آید. بنابراین، سرشت نشانه زبانی اختیاری، تفاوتی و رابطه ای است. در بخش دوم این مقاله، پس از ارایه و بررسی خوانش امیل بنونیست از سوسور، نشان داده می شود که برخی از جنبه های خوانش بنونیست دچار اشکال است.

پژوهشگران راجع به منشا و منابع موثر بر شکل گیری اثر هنری و ادبی نظرات مختلفی ارایه کرده اند که از آن میان می توان به انواع نظریه های بازتابی و خلاقانه اشاره کرد. در این مقاله برآنیم که نظریه دیگری یعنی عالم نشانه ای را به عنوان مهمترین منشا و منبع اثر ادبی و هنری معرفی کنیم. عالم نشانه ای، جهانی است متشکل از شبکه ها و متن های نشانه ای که بر اساس قوانین بینامتنیت عمل می کند و امکان خلاقیت های جدید را فراهم می آورد. بر اساس این نظریه، روابط بینامتنی هم در تکوین و هم در خوانش اثر مهمترین تاثیر را دارند. آیین نوشتار برای تبیین چنین نظریه و منظوری به یکی از مهمترین آثار به جای مانده از دوره هخامنشی معطوف شده است. به طور دقیق تر، پیکره مطالعاتی این تحقیق کتیبه و سنگ نگاره بیستون است و تلاش می شود ضمن بررسی روابط درون نشانه ای و برون نشانه ای میان متن و تصویر، تاثیر عوامل تاریخی و پیش متن های تصویری متقدم را بر این اثر مطالعه نماییم. مقاله حاضر می کوشد به پرسش های زیر پاسخ بدهد: -1 آیا سنگ نگاره بیستون به جهان بیرونی و یا روایت تاریخی خاصی ارجاع می دهد؟ -2 چه عنصر یا عناصیری از علام نشانه ای در خلق اثر بیستون موثر بودند؟

پدیدارشناسی هوسرل سعی دارد تا ما را متوجه این نکته سازد که چیزها حضوری مستقل و خارج از انسان ندارند. در چنین نظامی، مفهوم واقعی چیزها تابع دریافتی است که ما در عمل ارتباط از آنها داریم. نظام پدیدارشناختی هوسرل درصدد است تا ما را متوجه «اصل چیزها» کند. و چنین امری با رجعت به آنچه که «جوهر» چیزها نامیده می شود به دست می آید. بدیهی است که در این حالت، نوع رابطه حسی - ادراکی که ما با چیزها برقرار می کنیم از اهمیت ویژه ای برخوردار است، چرا که دریافت ما از آنها بدون پیش شرط شناختی صورت می گیرد. با توجه به همین دریافت حسی - ادراکی است که نشانه شناسی صورت گرا و ساختارگرا جای خود را به نوعی نشانه - معناشناسی وجودگرا و هستی مدار می دهد که دیگر نشانه را امری مکانیکی و تابع رابطه ای متقابل بین دال و مدلول نمی داند، بر این اساس، دیگر نشانه شناسی متکی به ذات خود نیست، چرا که دیدگاه پدیداری در مطالعات مربوط به نشانه سبب می شود تا نشانه، نه آن گونه که هست، بلکه آن گونه که ما آن را دریافت می کنیم، آن گونه که می تواند باشد و با توجه به موقعیت انسان در بافت پدیداری، معنا یابد، و ما چنین تحولی را مدیون آنچه که گرمس آن را نقصان «وجودی» معنا می نامد هستیم. برای جبران این نقصان وجودی است که گفتمان به محل تجربه پدیداری و فوری کنش گر از چیزها آن گونه که بر او تجلی می یابند، تبدیل می گردد. در واقع، هدف اصلی از ارایه این مقاله، تبیین جایگاه پدیدارشناسی در مطالعات مربوط به نشانه و نقش آن در تحول نشانه شناسی کلاسیک به نشانه - معناشناسی سیال و حسی - ادراکی است.

در روند تکاملی شعر در دوره معاصر، علاوه بر کاربرد ویژه اوزان عروضی و ایجاد انسجام نسبی در بندهای شعر، برای تقویت فرم ویژه و رسیدن به ساختار، شاعران در عین توجه به امکانات بلاغی جدید، از ظرفیتهای نگارشی هم سود جسته اند؛ مثلا برای بیان حالات و ایجاد شعر تجسمی و دیداری، به نحوه نوشتن کلمات و استعداد واژگان در تقطیع پذیری و فضاسازی، توجه نشان داده اند. از جمله امکاناتی که شاعران نوگرای معاصر از آن در جهت تقویت فرم و رسیدن به ساختار هنری و کلامی و اجرای دقیق شعر، بهره برده اند، نشانه های سجاوندی است. این نشانه ها علاوه بر کاربرد خاص برای بیان انواع و اقسام جمله ها و درست خوانی ترکیبات و واژگان، در دوره جدید به خصوص در بین پیروان اسلوب نیما، به منزله عضوی از ساخت هنری و ساخت شعری، جنبه نشانه شناختی و دلالتی ویژه ای یافته است که تحلیل آنها می تواند تفاوت نگرش شاعران معاصر را به پدیده ها نشان دهد. این جستار، تلاشی است برای نشان  دادن اهمیت نشانه های نگارشی در شعر امروز و گشودن دریچه ای کوچک به چشم اندازی گسترده که بررسی و دقت بیشتری را می طلبد.

آثار ادبی از اساسی ترین ابزارهایی است که می تواند به مطالعات جامعه شناسانه کمک کند. گاه شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه به گونه ای است که نوع خاصی از ادبیات مورد توجه مخاطبان و مردم قرار می گیرد. از این رو، شناخت و بررسی ادبیات مورد توجه مردم به شناخت خواسته های آنها، و در نتیجه ساختار کلی جامعه و گه گاه نقاط ضعف و نقص های فرهنگی آن کمک می کند. اخیرا با پدیده رمان های عامه پسند مواجهیم. رشد و رواج این رمان ها که در برخی مواقع نگرانی منتقدان را نیز فراهم کرده، موجب این سوال اساسی است که رمان های عامه پسند چه ویژگی هایی دارند که بر پرخواننده شدن آنها تاثیر می گذارد؟در این مقاله به مطالعه، تحلیل و بررسی محتوایی، ساختاری و نشانه شناسی نمونه هایی از رمان های عامه پسند که در دو دهه اخیر جزو پرفروش ترین رمان های ایرانی بوده اند، پرداخته ایم. در بخش نشانه شناسی، دویست رمان و در بخش عناصر داستانی و ساختاری، بیست رمان به اجمال مورد بررسی قرار گرفته اند.

یکی از مفاهیم مهم پساساختارگرایی، مرکززدایی یا انزوای سوژه است که تاثیر زیادی در جهت گیری مطالعات ادبی داشته است. برخلاف سوژه اومانیستی که به ابژه های پیرامون خود معنی می بخشد، سوژه پساساختارگرا مرکزیت خود را در جایگاهش از دست داده است و در معرض نوعی انزواست. سگ ولگرد هدایت، شرح انزوا و خاموشی یک سوژه- سگ به نام پات در یک روز پاییزی است، لذا بررسی نشانه شناختی این داستان از این جنبه درخور توجه است.در این مقاله بررسی می شود که چگونه رمزگان های حاکم بر سرنوشت پات، همگی بر انزوای غیرقابل اجتناب او دلالت دارند. پس از گم شدن سوژه- سگ یا گسست ارتباط بین پات و صاحبش، سوژه «جایگاه سوژه ای» جدید می یابد. در این جایگاه، سوژه نه تنها قادر به رمزگذاری برای برقراری ارتباط با خداوندگارش یا به لحاظ نشانه شناختی، منشا معنا و هویت برای او نیست، بلکه از درک رمزگان های حاکم بر آن نیز عاجز است؛ این امر به نوبه خود درجه ای از عدم مرکزیت و انزوا را برای او به همراه دارد و سرانجام منتهی به مرگ سوژه می شود.