جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واژه «صالح المومنین» در چهارمین آیه از سوره تحریم ﴿... فان الله هو مولاه و جبریل و صالح المومنین و الملائکه بعد ذلک ظهیر﴾ حاکی از منزلت و جایگاه ویژه ای است که خداوند آن را برای بهترین و شایسته ترین شخصیت بعد از پیامبر قرار داده است. روایات شیعی و نیز بسیاری از روایات عامه، مصداق این شخصیت را تنها، حضرت علی (ع) دانسته اند.البته برخی از مفسران عامه به بهانه قرائت یکسان این واژه در دو حالت مفرد و جمع به شکل «صالح المومنین» و «صالحوا المومنین» بر این اعتقادند که این واژه در اصل، جمع بوده و حرف «واو» پایانی آن در رسم المصحف، حذف گردیده است و به دنبال این دیدگاه، بسیاری از مفسران شیعه و همچنین مترجمان قرآن، این واژه را به شکل جمع تفسیر و ترجمه کرده اند.این مقاله به اثبات این نکته پرداخته که ترکیب اضافی واژه «صالح المومنین» در این آیه قطعا مفرد و تنها دارای یک مصداق متعین است.

شکل گیری زبان خاص عرفانی، مخصوصا در تاویلاتی که از آیات قرآن ارایه می شود، ریشه در قرآن دارد، به عبارت دیگر، گرایش به تفسیر تاویلی برآمده از قرآن است. در قرآن، بخش زیادی از مفاهیم در قالب تمثیل بیان شده است. وجود این تمثیل ها در حقیقت نزدیک کننده هرچه بیشتر مفهوم به ذهن مخاطب است. تفاسیر عرفانی نیز که غالبا صورتی تمثیلی یا تاویلی دارند، از این سبک تمثیلی قرآن به ویژه در تاویل داستان های قرآنی بهره برده اند. در این میان، داستان حضرت یوسف (ع) از جمله داستان هایی است که وجوه عرفانی فراوانی دارد و چندین تفسیر عرفانی از جمله جامع الستین، حدائق الحقایق، کشف الارواح، انیس المریدین و شمس المجالسین (در دست تصحیح و چاپ) به طور خاص، در مورد آن پرداخته شده و این سوره از آغاز تا انجام، به صورت عرفانی تفسیر گردیده است. در تفاسیری همچون کشف الاسرار، تفسیر القرآن الکریم منسوب به ابن عربی و برخی کتب عرفانی نیز این داستان به طور کامل یا به صورت پراکنده و تنها بعضی از مفاهیم و آیات آن، مورد تاویل قرارگرفته است. تاویلات عرفانی این تفاسیر، لغات و مفاهیم آیات سوره یوسف و شخصیت ها و حوادث داستان را شامل می شود. برخی از این حوادث در قرآن ذکر شده و برخی دیگر، تنها در تفاسیر آمده، بی آن که در خود قرآن بدان اشاره شده باشد. این حوادث زمینه ساز تمثیل هایی است که در آن، عناصر تشکیل دهنده یک حادثه دقیقا رو به روی عناصر تمثیلی قرار می گیرد. مقاله حاضر ابتدا با نگاهی تطبیقی و تحلیلی به ذکر تاویلات عرفانی تعدادی از لغات و مفاهیم آیات این سوره در تفاسیر و متون عرفانی می پردازد و آن گاه برخی از مهم ترین تاویل هایی را که ذیل شخصیت ها و حوادث قصه نقل شده، نقد و تحلیل می کند.

در تفسیر یک متن عوامل گوناگونی مانند اثر، مولف، مخاطب و .... موثر هستند که در تفسیر یک متن اگر وزن را به اوضاع و احوال بدهیم با نظریه بافت گرایی روبرو می شویم. بافت اثر شامل بافت متنی و موقعیتی می شود. بافت متنی(textual context)  پیرامون متن برگزیده است و بافت موقعیتی(situational context)  فضایی است که زبان در آن جریان دارد. بافت متنی از دو سو می تواند بر معنای کلی متن اثر گذارد: یکی اثرگذاری بر پیش فهم خوانشگر متن یعنی انتظارها و پیش انگاره های او، دیگری تداعی و ارتباط یافتن عناصری از بافت متنی با عناصر دیگر از متنی که خوانش می شود و در نتیجه اثرگذاری بر معنای آنها. بافت موقعیتی تفسیر بر اساس عوامل موثر جهان ممکن، زمان، مکان،مخاطب، گوینده و مورد اشاره است. در تفسیر متون دینی می توان در روش تفسیر قرآن به قرآن کاربرد بافت متنی و در تفسیر قرآن با توجه به شان نزول، کاربرد بافت موقعیتی را دید و در این مقاله تلاش بر این خواهد بود که بعد از بیان مفهوم بافت و انواع بافت گرایی و با توجه به کاربرد آن در تفسیر متون دینی (قرآن)، کاربرد آن را در تفسیر متون حقوقی (قانون) مورد بررسی قرار دهیم.

مکتب تفکیک به عنوان مکتبی که مدعی جدایی و تفکیک بین معارف وحیانی و علوم بشری به ویژه فلسفه و عرفان است، در زمینه تفسیر قرآن و نقش سنت در آن، دیدگاه هایی را مطرح می کند که بررسی و تحلیل آن ضروری به نظر می رسد. این مکتب اگرچه از تفسیر اجتهادی به عنوان روش مختار خود در تفسیر سخن به میان می آورد، در بسیاری از موارد به این ادعا پایبند نیست و به نوعی نقشی محوری برای احادیث و روایات در تفسیر قرآن قائل است و سایر منابع تفسیر از قبیل عقل، لغت و ادبیات و حتی خود آیات قرآن در این دیدگاه، در رتبه ای پایین تر از سنت قرار دارند. رهیافت پژوهش حاضر، معطوف به این نکته است که در این مکتب، استفاده از ادله نقلی برای اثبات موضوعات و مضامین عقلی از جمله در مباحث مربوط به یقین، یکی از نمونه های آن است. حجیت قرآن و قطع و یقین نیز در کنار سنت و به تایید روایات اثبات می شود. در این مقاله، دیدگاه های تفکیکیان درباره نقش و کارکرد سنت در تفسیر قرآن، به اجمال مورد بررسی و نقد قرار گرفته است.

در این مقاله تلاش می شود میان «هرمنوتیک» به عنوان نظریه و راهی برای تفسیر متن، و «تحلیل گفتمان» به عنوان نظریه سازوکار شکل گیری و ساخت معنا در بافت های مختلف ارتباط برقرار شود. به این منظور، پس از مرور دیدگاه های مربوط به آن ها در هرمنوتیک و تحلیل گفتمان، عناصر تشکیل دهنده اصلی هر تفسیری معرفی و توصیف خواهد شد و با ارایه مثال هایی نشان داده خواهد شد که هر کدام از این عناصر تشکیل دهنده یا سازنده معنایی در گفتمان های متفاوت می تواند در تفسیری که از متن در ذهن خواننده (خوانشگر یا مفسر) شکل می گیرد تاثیر بگذارد. به طور کلی می توان این عناصر سازنده و تاثیرگذار بر معنا و تفسیر متن را در چهار عنوان کلی ارایه کرد: 1- متن؛ 2- بافت (بافت بلافصل، بافت کلان)؛ 3- تولید کننده (مولف)؛ 4- فهمنده (بازتولید کننده/ تفسیرگر).

مفاهیم کلیدی فلسفه نیچه عبارت است از: صیرورت، بازگشت جاویدان همان، اراده به قدرت و نیست انگاری (نیهلیسم). نیچه برای ایجاد ارتباط منطقی بین این مفاهیم، مفهوم «هستی» را با نگرش خاص به مفهوم «صیرورت» تحویل کرده است. این تحویل از نظر انسان شکل می گیرد و در نظر او این دیدگاه انسان است که به هستی معنی می دهد. در این مقاله چگونگی تحویل هستی به صیرورت و ربط آن به اراده به قدرت و بازگشت جاویدان همان مورد بررسی واقع شده است.

بخش زیادی از آیات قرآن کریم به ذکر مسائل زنان از جمله حقوق و وظایف و احکام شرعی و فقهی آنان اختصاص دارد. علاوه بر آن، در برخی سوره ها از زنانی نام برده یا به زنانی اشاره شده است که در ماجراهای تاریخی و پدید آوردن قصه های قرآنی، نقش آفرین بوده اند. در تحقیق حاضر، آن دسته از آیات قرآنی مرتبط با زن که در نوبت سوم کشف الاسرار مطرح شده از جهت نوع تاویل و دیدگاه های صوفیانه، با استفاده از منابع کتابخانه ای، به شیوه توصیفی تحلیلی بررسی و نقد شده است. مجموع بررسی ها نشان می دهد بیشتر تاویل های میبدی در این گونه آیات، از نوع تطبیقی است و او تلاش می کند از رهگذر آیات، بدون توجه به جنسیت زن، مبانی و اصول عرفان و تصوف را واکاوی کند و اندیشه های صوفیانه خود را بگوید. در این میان، نحوه نگرش میبدی به منزلت و جنس زن مشخص است؛ چراکه صرف نظر از برخی موارد، نگرش وی اکثرا با نگاهی مهرآمیز و گاهی با ترحم همراه است.

قرآن کریم نخستین منبع اساسی حکم و شریعت مرجع مسلمین در همه زمانها بوده است و تفسیر فقهی یکی از قدیمی‌ترین و سودمندترین روشهای تفسیر موضوعی قرآن است که مفسّر در آن احکام فقهی را از میان آیات الاحکام استخراج می‌کند.این مقاله سیر تحوّل تاریخی تفسیر فقهی را مورد بررسی قرار می‌دهد به این ترتیب که از سابقه آن در عصر تشریع آغاز می‌شود.پس از آن به عصر صحابه می‌پردازد، سپس ائمه اهل بیت را در تبیین شریعت و فقه قرآنی بررسی کرده و در پی آن تحوّل تفسیر فقهی در عصر تدوین را مورد توجه قرار داده و فهرستی از مهمترین تألیف آیات الاحکام اهل سنّت و شیعه را به همراه معرّفی ویژگیهای مهمترین آنها ارائه می‌کند.