جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تقسیم‌بندی عوامل پیرامونی به نیروهای خیر و شر مساله‌ای اساسی در اساطیر ملل بوده و بن‌مایه مشترک بسیاری از اسطوره‌ها را تشکیل داده است، این مساله در ایران به دلیل پیوند دو قوم بومی ساکن فلات ایران و اقوام مهاجر هندوایرانی که وجوه اشتراک بسیاری داشته و به پایداری جامعه و حفظ نظم بسیار نیازمند بوده‌اند، در این سرزمین نقشی محوری یافته است.بررسی آثار هنری ایران پیش از اسلام نشان می‌دهد که در ایران مسولیت این نبرد دایمی خیر و شر به گونه‌ای نمادین به شاه واگذار شده و بنابراین این آثار در طیف گسترده‌ای نشان دهنده مبارزه دایمی شاه با موجودات اهریمنی است که در دوره‌های گوناگون با تفاسیر خاص همان دوران از همین باور اولیه تجلی می‌یابد.

چکیده:بسیاری از جانوران در آفریده های دوره ی ایران باستان پژوهیده شده و از جنبه ی استوره ای، باورها، ساختار و کاربرد، نوشته های بسیاری درباره ی آنها به دست داده شده است؛ ولی گراز که یکی از نمادهای رزمی و استوره ای در ایران باستان بوده و شکار آن برای بسیاری از پادشاهان و پهلوانان گونه ای توانمندی و والایی به شمار می آمده است و مبارزه با آن نمادی از رزم آزمایی با دشمن بوده است کمتر به آن پرداخته شده و رویکرد ناچیزی (در سنجش با دیگر گونه ها) به آن شده و تنها داده هایی پراکنده در نوشته های بزرگان و تاریخ پژوهان ایرانی دیده می شود. از این رو در این پژوهش برپایه ی نشانه شناسی سندروس پیرس به روش پژوهش توصیفی-تحلیلی به این موارد پرداخته شده است:•

در طول تاریخ، ‌حیوانات دارای نمادهای اسطوره‌ای متفاوتی بوده‌اند. در این میان گاو از جمله حیواناتی به حساب می‌آید که اسطوره‌های فراوانی را به خود اختصاص داده است. گاهی نماد ماه و خورشید، گاهی نماد باروری و زایش، گاهی نماد زمین و گاهی به عنوان خدا مورد پرستش قرار می‌گرفته است. در این تحقیق با مطالعه‌ی یازده سایت حفاری به جمع-آوری داده‌های مرتبط با نقش گاو پرداختیم و همچنین مفهوم اسطوره‌ای گاو را در چندین فرهنگ در دوران باستان بررسی کردیم. در طرف دیگر، اسطوره و نماد گاو را در اوستا و متون پهلوی: مینوی خرد،‌زادسپرم و بندهش مورد مطالعه قرار دادیم. بر طبق مطالعات انجام گرفته در بخش باستانی نمادهای بسیاری پدیدار گشت از جمله خلقت و زایش،‌حیات زایی و تغییر فصل. در بررسی متون مورد نظر مفاهیم دیگری نظیر حیوانی پیشگو، خلقت و زایش‌،‌نگرش نیک و نمادهای دیگر مشخص شد. از آنجا که هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی تطبیقی بن‌مایه گاو در یافته‌های باستان‌شناسی و متون مورد نظر بوده است این نتیجه حاصل شد که در برخی از مفاهیمی مانند زایش و خلقت و زمین تطابق وجود دارد.

این پژوهشدر نظر دارد به بررسی جایگاهاجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسیو محیط شناسیعدد 12 از منظر نماد شناسی ، نشانه شناسی، آدرس شناسیو تاثیرات گوناگون آن در گاهشماری ایران باستان بپردازد . یافته ها نشان می دهدکه نه تنها عدد 12 یکی از اعداد کاربردیدر زندگی درباریانو عوام مردم ایران بلکه عددی مهم در تاریخ سراسر دنیا به شمار می آمده است . این عدد علاوه بر عددی بنیادین در گاهشماری ایران در کشورهایی از قبیل چین،مصر ، یونان ، هند و پرو... نیز جزو اعداد اولیه در تنظیم زمان به شمار می رود.علاوه بر آنرد پای این عدددر ادیان مختلف مسیحیت ، یهودیت و اسلامهمچنین در اساطیر ایران باستان و یوناننیز به چشم می خورد . برخلاف تصور عدد دوازده عددی است که جزء نقاط مشترک فرهنگ های مختلف جهان می باشد از اینرو نگارندهبه بررسی آن پرداخته و جهت انجام پژوهش فوقاز روشکتابخانه ای و اسنادی استفاده کرده است .واژه های کلیدی :انسان شناسی تصویری ، ایران باستان ،عدد 12، اعداد مقدس ، فرهنگ ، گاهشماری ، اسطوره

اسطوره یکی از مهم‮ترین و کهن‮ترین حوزه‮های فرهنگی در هر جامعه‮ای می‮باشد. مطالعه‮ی علمی اسطوره از عصر روشنگری که توجه به علوم انسانی آغاز شده، انجام پذیرفته است و اسطوره از ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار گرفته که باعث پیدایش دیدگاه‮های مختلف شده است. رابطه‮ی هنر و اسطوره نیز همواره یکی از مسایلی است که مورد توجه پژوهندگان رشته‮های گوناگون قرار می‮گیرد. هنر ایران باستان، در موارد زیادی به‮شکل صنایع‮دستی جلوه نموده و دارای نقوش مختلفی است که در بسیاری موارد، به غیر از مسئله‮ی زیبایی، دارای مفاهیمی نیز می‮باشند. نقوش جانوری یکی از مهم‮ترین طبقه‮بندی‮های نقوش را تشکیل می‮دهد.

انسان شناسی پزشکی یکی از شاخه های انسان شناسی زیستی است که به مطالعه بیماری ، درمان و پیشگیری از آن در فرهنگ های مختلف می پردازد و در پی آن است که با به کار گرفتن روش های پ‍ژوهش انسان شناسی به بهبود زندگی انسان ها در زمینه بهداشت روانی و جسمانی ، تغذیه و هم چنین در پیشگیری و درمان بیماری ها یاری رساند . هدف از انجام این پایان نامه مطالعه نظام طب سنتی ایران باستان و نظام طب سنتی ایران پس از اسلامو همچنین بررسی تطبیقی این دو نظام و شناخت و تبیین تفاوت ها و شباهت های میان آنها می باشد . آنچه در این پژوهش مد نظر استتعریف هر یک از این نظام های طبی از بیماری و سلامت با توجه به فرهنگ حاکم بر هر کدام از این نظام های طبی ، مطالعه شیوه های درمانی رایج در هر کدام و نیز بررسی جنبه های علمی ، خرافی و مذهبی و جایگاه پزشک در هر کدام از این نظام های طبی می باشد . چارچوب نظری که این پایان نامه بر اساس آن انجام شده است محیط شناسی فرهنگی یا بوم شناسی فرهنگی است که به مطالعه فرهنگ و محیط مادی به صورت همزمان می پردازد که به روش اسنادی ( تاریخی ) و تطبیقی بر اساس اسنادو داده های موجود انجام شده است . بر اساس یافته های این پایان نامه می توان گفت که فرهنگ حاکم بر هر کدام از این نظام های طبیاز جمله موثرترین مولفه ها در تشخیص ، علت شناسی و درمان بیماری ها بوده است . با توجه به مطالعات انجام شده باید گفت که هر دو نظام طبی با نظام های طبی باستانی در ارتباط و تبادلبوده اند و از آنها تاثیر پذیرفته اند و در مقابل نیز بر آنان تاثیر گذار بوده اند .در هر دو نظام طبی نظریه اخلاط نقش مهمی را در تبیین ، علت شناسی و گزینش شیوه های درمانی داشته است .علی رغم وجود پاره ای از شباهت ها ، میان این دو نظام طبی تفاوت هایی نیز در زمینه های مختلف اعم از شیوه تشخیص بیماری ها ،علت شناسی آنان ، انتخاب شیوه های درمانی و ... وجود دارد که شناخت و تبیین این شباهت ها و تفاوت ها از جمله موضوعاتی است که در این پایان نامه مورد بحث و مطالعه قرار گرفته است .

آثار هنری بجامانده‏ ایران باستان جلوه‌های گوناگونی از فرهنگ و هنر ایرانی را انعکاس می‌دهند. در این زمینه آموزه‌های دین زرتشتی به طور چشمگیر خود را نمایان می‌کند. نمادهای اهورایی، موجوداتی هستند که در تمام دوران از کهنترین تمدن‌ها، حتی تا به امروز در آثار هنری دیده شده و می‌شوند. گاهی نمادها از ترکیبات مختلف به وجود آمدند و به گونه‌ای در دوره‌ای متجلی شده‌اند که در ارتباط با آیینها و باورها و افسانه‌های مردمان آن زمان بوده‌اند. این نمونه‌ها بر روی تمامی آثار هنری از جمله ظروف، مهرها، حجاریها، معماری و... دیده شده‌اند. در این پژوهش به شرح نمادهای اهورایی پرداخته شده که از لحاظ جغرافیایی سرزمین ایران باستان را شامل می‌شود. بدین وجه، خواننده بانمادهای اهورایی به خصوص در قوم‌های ماد، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان که نخستین شاهنشاهی جهانی را تشکیل دادند، آشنا خواهیم شد و همچنین نحوه استفاده‏این اقوام، از نمادهای اهورایی چگونه بوده است. از آنجا که‏این تحقیق در حوزه تمدن ایران باستان است لازم دیده شد که به محدوده‏ی سرزمین ایران در آن دوره اشاره شود. هدف از پرداختن به‏این موضوع شناخت و معرفی بن مایه‌های هنری در ایران باستان و علت پدیداری نمادهای اهورایی و شناخت فرهنگ ایرانی است. بررسی ریشه‏های برگفته شده‏این بن مایه‏ها و هم‏چنین نگرش هنری و اندیشه مردم دوران باستان را به نوعی می‏توان با توجه به‏این نقوش تحلیل نمود که منجر به شناخت ساختارهای فرهنگی و تمدنی و اجتماعی این دو دوره خواهد شد تا هنرمندان معاصر هنگام استفاده از این بن‏مایه ها با مفاهیم دقیق و روشن‏تری روبرو شوند و آن‏ها را در جای مناسب خود به کار برند. اما روش این تحقیق به صورت مطالعه‏ی منابع کتابخانه‏ای و پایان‏نامه‏ها بوده است. با توجه به آنچه در متن مطرح شده می‏توان گفت این فرضیه که نمادهای اهورایی صرفاً جنبه‏ی تزئینی نداشته، بلکه نقش آئینی، مذهبی و اسطوره‏ای را درون خود نمایان کرده است و نتیجه‏ی دیگر، روشن شدن نوع کارکرد نمادها در هنر دوره‏های باستان به لحاظ ظاهر یکسان بوده است و همچنین بیانگر عظمت، شکوه و روایتگری کشورگشایی ها و فتوحات می‏باشد. همچنین در برخی از آثار دوره‏های ایران باستان می‏توان تأثیرپذیری از تمدن‏های مجاور بین‏النهرین، روم و یونان را دید.واژگان کلیدی: ایران باستان، نمادهای اهورایی، نقوش، اساطیر، اوستا

این پایان‌نامه، به بررسی اوصاف ایزدبانوان این دو سرزمین مهم و تاریخی می‌پردازد. به همین منظور نخست سابقه تاریخی ایران و سرگذشت بومیان ساکن آنجا و چگونگی ارتباطشان با عیلام و بین‌النهرین بررسی شده است و پس از آن در مورد چگونگی مهاجرت آریاییان از دشت‌های شمال واژه آریا و دو قوم ماد و پارسی که برای متحد کردن ایران گام برداشتند صحبت به میان آمده است . در مبحث مربوط به بین‌النهرین (که تحت‌اللفظی به معنای سرزمین بین دو رود است) از قوم سومر، جایگاهشان، و سرانجام تصرف آن سرزمین توسط اکد، بابل و آشور صحبت شده و عقاید و باورهای دینی شان ذکر گردیده است . اما مبحث اصلی پایان‌نامه به ایزدبانوان این دو سرزمین اختصاص دارد و این کار با رجوع به اوستا و اسطوره‌های بین‌النهرین انجام شده است . ایزدبانوان مهم ایرانی عبارتند از ناهید، سپندارمذ، اشی، دین، چیستا، خرداد و امرداد، که بترتیب به معنای پاک ، فروتنی مقدس ، پاداش ، دین، دانش ، کمال و بی‌مرگی می‌باشند. ایزدان مونث چنانکه دراین رساله نیز آمده است ، برای آریاییان بیگانه نبوده‌اند ولی تکامل آنها و پیداشدن ایزد بانویی نیرومند به نام ناهید پس از آشنایی با بین‌النهرین صورت پذیرفته است . اما بین‌النهرین با انبوه ایزدبانوان مواجه بود و نانشه، نیدابا، اینانا و غیره هریک وظایف مخصوص به خود داشتند و حتی خلق انسان و حیوان نیز توسط همین ایزدبانوان انجام می‌گرفت . در میان ایزدبانوان ایشتر از جایگاه برجسته‌ای برخوردار بود. او به انسانها و حیوانات زندگی می‌داد و علاوه بر این الهه آبها، جنگ ، توفان و غیره نیز به حساب می‌آمد. او برخلاف ناهید ایرانی اوصاف بقیه ایزدبانوان را پذیرفته و خود به تنهایی تمام وظایف دیگر ایزدبانوان را انجام می‌دهد. دراین رساله سعی شده شباهت و یکسانی ناهید با ایشتر نشان داده شود چون چنانکه از مطالب اوستا و اسطوره‌های بین‌النهرین برمی‌آید، این دو ایزد معادل هم بوده و تفاوت چندانی با هم ندارند. اما دیگر ایزدان ایرانی مفاهیمی قدیمی هستند و نمی‌توان آنها را به خاطر یک یا چند کارکرد مشترک با ایزدبانوان بین‌النهرین با آنها یکی دانست .

عمران و آبادانی یکی از کارکردهای ساختار سیاسی و دینی جامعه بود که از بدو تکوین نهاد حکومت وجود داشت و در دور ی ساسانی اهمیت ویژه ای یافت. شهرسازی، یکی از مصادیق عمران و آبادسازی بود که پادشاهان ساسانی در آن اشتهار داشتند و احداث شهرهای بسیاری را به ایشان منسوب می کنند. در کنار شهرها یکی دیگر از مصادیق عمران و آبادسازی حکومت ها، ساخت مجموعه ای از آثار و بناها بود. یکی از عمده‌ترین این بناها، اماکنی بودند که با کارکرد مذهبی ساخته می شدند. با رواج دین زرتشت در دوره ی اساطیری- گشتاسب - ساخت آتشکده ها از اهمیت وافری برخوردار شد تا آن جا که بسیاری از بت خانه ها به آتشکده ها مبدل شد. اگرچه صومعه ها و کنیسه ها هم که در زمینه ای مذهبی مورد استفاده قرار می گرفتند، جزیی از عمارات باستانی بودند که مورخان دوره ی اسلامی از آنها یاد کرده اند اما در این متون، کاربرد چندان قابل توجهی در مقابل با آتشکده ها و بت‌خانه ها در دوره ی باستان نداشتهاند. گوردخمه ها به خصوص گوردخمه های خانوادگی که خاص خاندان شاهی بوده اند، از دیگر بناهای مذهبی در دوره ی باستان به شمار می رفت. یکی دیگر از بناهای ساخته شده به دست پادشاهان در دوره ی باستان پل‌ها بودند. قلعه ها در دوره‌ی باستان بارزترین بناها با رویکردی نظامی محسوب می شدند و با توجه به محل ساخت آن ها می توان از دو نوع قلعه، قلعه های شاهی یا کهندژها و قلعه های کوهستانی سخن گفت. بناهایی هم در دوره ی باستان بوده اند که پادشاهان در جهات سیاسی و اقامت گاهی اقدام به ساخت آن ها کرده اندکه در این زمینه می توان به وجود کاخ ها اشاره کرد.پژوهش حاضر بر آن است تا با رویکردی توصیفی- تحلیلی به بررسی نگرش مورخان و نویسندگان ایرانی- اسلامی در مورد مجموعه شهرها و بناهای برجای مانده از دوره ی باستان بپردازد.

این پژوهش با عنوان قربانی در ایران باستان در سه بخش تنظیم شده است، بخش نخست بحث نظری وموضوعات کلی را دربر می گیرد از قبیل تعاریف و کارکردهای قربانی، نظریه هایی در باب منشا قربانی و ریخت شناسی قربانی که نگاهی کلی به قربانی است بدون توجه به نوع دین و ملیت و با عنوان ((کلیات)) مشخص شده است. بخشهای دوم و سوم، انحصارا به قربانی در ایران باستان مربوط می شود. بخش دوم با عنوان (0قربانی در اساطیر ایران باستان)) شامل دسته بندی و بررسی اسطوره های ایران باستان است که به نوعی شامل قربانی کردن هستند. بخش سوم با عنوان ((قربانی در تاریخ ایران باستان)) سیر آیین قربانی را از نخستین دوران شکل گیری تمدن و فرهنگ ایرانی تا آخر عصر ساسانی شامل می شود. این بخش که می توان گفت مطلب اصلی است و بیشترین حجم را به خود اختصاص دادهدر پنج فصل گنجانده شده که هر فصل شامل مطالب مختصری است در مورد ادیان همان دوره مربوطه. نگاهی به ادیان ایران باستان از این نظر لازم به نظر رسید که برای وارد شدن به بررسی آیین قربانی، آگاهی اندکی از ادیان، اجراکنندگان قربانی و مجموعه خدایان و ایزدان مورد پرستش ضروری بود. از آنجا که زوایای تاریک در مورد دین ایران باستان بسیار است و در بسیاری موارد میان محققان اختلاف نظر و مناقشه وجود دارد، در بررسی ادیان ایران باستان بهتر است که موضوعات به صورت بحث ارائه شود، ولی چون در این رساله مجال پرداختن به جزییات و آرای مختلف نبود، بنیان کار بر این قرار گرفت که آنچه بیشتر محققان بر آن اتفاق نظر دارند مورد استناد باشد.