جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قاعده لطف از مهم‌ترین قواعد کلامی است. متکلمان امامیه، از این قاعده در مباحث مختلفی استفاده کرده‌اند. در این تحقیق، کارکردهای قاعده لطف نزد متکلمان امامیه قرن اول تا ششم هجری قمری بازشناسی شده است. از بین رفتن بسیاری از آثار متکلمان قرن اول تا چهارم، و نیز عدم سهولت دسترسی به تالیفات باقی مانده ایشان، سبب شد که بررسی کارکردهای قاعده لطف در آثار مزیور، نتیجه چندانی در پی نداشته باشد. این در حالی است که به علت دسترسی به تالیفات کلامی طی قرن‌های پنجم و ششم، موارد متعددی از کاربرد قاعده لطف به دست آمد. مهم‌ترین این موارد عبارت است از: حسن آلام و ارزاق و آجال، وجوب نصب پیامبر و امام، وجوب عصمت پیامبر و امام، لطف بودن امام غائب، وجوب وعد و وعید و امر مکلفان به تحصیل علم به آن‌دو، وجوب امر به معروف و نهی از منکر، حسن تکلیف، لطف بودن تکالیف شرعی و وجوب امر به شناخت خداوند.در هر فصل، پس از مفهوم‌شناسی موضوع مورد بحث، استفاده‌هایی که هر یک از متکلمان امامیه تا قرن ششم در آن موضوع داشته‌اند، به ترتیب زمانی بررسی شده و در پایان هر فصل، سیر تاریخی استفاده از قاعده لطف، در زمینه کارکرد مورد بحث بیان شده است.

مدینه خاستگاه وحی الهی وسنت نبوی (ص) است وحضور بیش از دو و نیم قرن ائمه اطهار (ع) به عنوان مراجع فکری وزعیمان فرهنگی امامیه در مدینه موجب گردید که مدینه به عنوان یکی از موثرترین مدارس علمی در ترویج فرهنگ اهل بیت (ع) درخشش ویژه ای داشته باشد وبه لحاظ ساختار محتوایی مرزهایی را بسیار فراتر از کتابت و قرائت قرآن درنوردد.بازشناسی مدرسه تفسیری امامیه در مدینه به علت حضور ائمه اطهار (ع) وجایگاه و منزلت آن بزرگواران در مقام مفسران الهی ونیز حضور جمع کثیری از صحابه وتابعین ، ضرورتی غیر قابل انکار است.مدرسه تفسیری مفهوم مرکبی است که در واکاوی اصطلاحی ، قابل انقسام به سه مولفه اصلی است. مولفه نخست، بنیانگذار مدرسه تفسیری است که می تواند فرد یا گروهی از افراد باشند؛ مولفه بعدی شاگردان مدرسه تفسیری اند که در راستای مبانی واصول طراحی شده از سوی موسس مدرسه، عمل کرده وبه نشر معارف آن می پردازند ومولفه آخر منطقه و محیط جغرافیایى است که مدرسه تفسیری در آن شکل گرفته است.نوشتار حاضر، در الگوی مدرسه پژوهی خود، با دو قید اساسی امامی و مدنی بودن، همراه است زیرا در صدد شناسایی ساختار مدرسه تفسیری امامیه در محدوده جغرافیایی مدینه است. تاریخچه مدرسه تفسیری امامیه در مدینه، به زمان نزول قرآن وعصرتشریع اسلامی برمی گردد. در زمان پیامبراکرم (ص)، با بهره گیری از بیانات ایشان پیرامون تفسیر آیات قرآن، دانش تفسیر، پایه گذاری شد و از آنجا که مدینه نخستین پایگاه نشر حدیث بوده ودر سده های نخست اسلامیهمه ی علوم صبغه حدیثی داشته اند جای شگفتی نیست که نخستین مدرسه تفسیری نیز در این شهر شکل گرفته باشد. از این رو، سایر مدارس تفسیری به گونه ای متاثر از آن بوده اند.نخستین محدثان ومفسران اسلامی در میان صحابه وتابعان در این شهر سکونت داشته اند. حضور حد اکثری ائمه اطهار(ع) به عنوان زعمای شیعه در مدینه کارکردهای بزرگی در جهت دهی و کیفیت بخشی به جریان تفسیر امامیه داشته است به گونه ای که آن را متمایز از سایر جریان های تفسیری می سازد.این نوشتار در چهار فصل تدوین شده است . فصل اول آن به بیان کلیات ومفاهیم پرداخته وضمن ترسیم چارچوب نظری تحقیق مفاهیم کلیدیتحقیق را تبیین می کند وبا توجه به اینکه بررسی فضای جغرافیایی وتحلیل اوضاع سیاسی ، اجتماعی وفرهنگی مدینه از لوازم وضروریات بحث است به این موضوع نیز اشاره ای صورت گرفته است. فصل دوم ، روند شکل گیری مدرسه تفسیری امامیه در مدینه را بررسی ودر سه بخش شامل دوره های پدیداری وتثبیت ، دوره توسعه وشکوفایی و دوره رکود وافول مروری بر زندگی ومیراث تفسیری مفسران هر دوره دارد.فصل سوم نیز مهم ترین کارکردهای حضور ائمه در کیفیت بخشی به جریان تفسیر را بیان کرده است. بیان ویژگی ها وامتیازات مدرسه تفسیری امامیه در مدینه در فصل چهارم این تحقیق بیان شده است.

پژوهش حاضر ترجمه و نقد یکی از آثار جدید و جدّی مستشرقان در حوز? تفاسیر شیعی با عنوان "قرآن کریم و تفاسیر متقدم شیع? امامیه" تألیف مایر میخائیل بار اَشر (1955)محقق یهودی مراکشی الاصل، از شاگردان کلبرگ و در حال حاضر استاد مطالعات اسلامی دانشگاه حبرو اورشلیم است. در این تحقیق کوشیده‌ایم تا ضمن برگرداندن نیم? دوم کتاب یعنی سه فصل آخر به فارسی، مطالب را ارزیابی کنیم و در پایان اهمّ موضوعاتی که مولف از مصادر یا روایات غیر معتبر و یا به اشتباه استنباط کرده است را از منابع و مصادر متقن و مورد اعتماد شیع? امامیه استخراج و بیان کنیم. مبنای مولف کتب تفسیری پیش از آل بویه به ویژه چهار تفسیر قمی، عیاشی، فرات و نعمانی و نیز منابع محدودی از دوران آل بویه و پس از آن است و بر همین اساس و منابع دیدگاه‌های امامیه را در موضوعات: نهاد امامت و مبانی مرتبط با آن،‌ تفاوت‌های میان امامت و پیامبری، علم و عصمت و شفاعت ایشان، موضع امامیه نسبت به بنی امیه و بنی عباس بر اساس روایات ذکر شده در تفاسیر پیش گفته شده و در نهایت دو روایت غیر متعارف (روایت اسراء وخوشه‌های گندم) و معضلات برخاسته از آن‌ها را مطرح می‌کند.از آنجا که مولف معتقد است "علیرغم محوریت نظری? امامت در شیع? امامیه‎، عالمان امامیه‎ نتوانستند وجود آن را بر اساس مرجع مشخصی در قرآن اثبات کنند چراکه واژ? امامت حتی یکبار هم در قرآن نیامده است. بنابراین روایات تفسیری امامیه‎ دربار? امامت به سرنخ‌های مبهم و غیرمستقیمی‎ در قرآن متوسل می‎‎شوند که هم? آن‌ها با استفاده از تمثیل و سنخیت موضوع تفسیر شده‌اند"، در انتهای تحقیق مستندهای عقلی، ‌قرآنی و روایی امامت و توضیحاتی دربار? آیات امامت و تفاسیر آن‌ها را ارائه کردیم.کلید واژه: امامیه، وجود پیشین، امامت، علم غیب، عصمت، شفاعت، بنی امیه، بنی عباس،‌ روایت اسراء،‌ روایت خوشه‌های گندم

کتاب آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی به منظور معرفی آن دسته از فرقه ها و مذاهب اسلامی تد.وین شده استکه در فرهنگ اسلامی نقش برجسته داشته اندو هم اینک پیروانی نیز دارند.در این کتاب پیش از معرفی مذاهب اسلامی،نخست کلیاتی همچون تعریف،موضوع،فایده و روش علم فرق و مذاهب ارائه شده است.در بحث از هر فرقه نیز ابتدا از تاریخچه پیدایش و بنیان گذاران آن سخن رفته و پس از آن،اصول اعتقادی و آرای آن فرقه،در پاره ای موارد،انشعابات و شخصیت های برجسته های آن ،بیان شده است.این کتاب سال ها در مراکز حوزوی و دانشگاهی متن درسی دوره های مرتبط با فرق و مذاهب اسلامی بوده است.تسلط نویسنده بر موضوعات مورد بحث،نگاه منصفانه به تمامی فرق بررسی علمی و مستند و به دور از سوگیری و نیز حجم مناسب کتاب و قلم شیوا و روان از جمله مزایای این کتاب است.

در این تحقیق محقق از طریق روش کتابخانه ای و مطالعات پدیدارشناسی موضوع را در طول فرآیند زمان پیگیری نموده و به دلیل ماهیت تاریخی - سیاسی پژوهش - آراء و اندیشه سیاسی فقها در بستر فقه سیاسی مورد مطالعه قرار گرفته است و در نتیجه آن ضمن اثبات اصالت نظریه حکومت در اسلام در تمامی ادوار تاریخی نظریه ولایت فقیه و دلایل آن- شرایط و ویژگی های حاکم اسلامی - شوون و اختیارات فقیه تداوم یافته و راهبرد عالمان دینی و فقه شیعی در اتخاذ سیاست تقیه - تعامل - اعتراض -انقلاب و تإسیس تابعی از شرایط متغیر تاریخی و بروز رفتارهای متفاوت حاکمان بوده است.

هذا البحث هو عباره عن دراسه مقارنه ونقدیه لأهم الاختلافات ما بین العلمین الکبیرین الشیخ أبو جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، الملقّب بالصدوق، والشیخ أبو عبد الله محمد بن النعمان الحارثی البغدادی الملقّب بابن المعلم أو المفید، فی کتابیهما ?الاعتقادات فی دین الإمامیه? للشیخ الصدوق، و ?تصحیح اعتقادات الإمامیه? للشیخ المفید. وقد رتّبنا البحث فی اربعه فصول وخاتمه: أ ــ تناولنا فی الفصل الأول بعض المسائل الکلیه, امثال فرضیات البحث , وبیان الموضوع, وسبب اختیاره, والجدید الذی طرحناه فی هذه الرساله, وأهداف البحث واهمیته العقائدیه, وسابقه البحث وحدوده الزمانیه والمکانیه, والمنهج الذی اعتمدناه فی تناولنا لهذا الموضوع . ب ــ وتناولنا فی الفصل الثانی بعض الأبحاث التمهیدیه المتعلقه بالعقیده عموماً، کالعقیده فی ضوء العقل والدین، ومسأله أصاله الاعتقاد فی حیاه الإنسان، ودور العقیده فی بناء الإنسان فکریاً ونفسیاً واجتماعیاً، ودور العقیده الصحیحه فی محاربه الجهل والانحرافات، ومناهج البحث العقائدی المعروفه فی واقعنا الإسلامی، ومسأله وجوب الاجتهاد أو جواز التقلید فی العقائد. ج ــ وتناولنا فی الفصل الثالث ترجمه وافیه ومختصره للشیخین الصدوق والمفید، من الولاده إلى الوفاه، مرکّزین على أهم جوانب حیاتهما، وممیزات شخصیه کل منهما. د ــ وتناولنا فی الفصل الرابع ــ الذی هو المحور الأساسی ــ عرض ومقارنه ومناقشه آراء هذین العلمین فی کتابیهما السالفین، مرکّزین على مواضع الخلاف بینهما، معرضین عن الآراء الأخرى التی کانت محلاًّ للوفاق بینهما، أو تلک الآراء التی یکون الاختلاف فیها فنیاً ولا یمس جوهر الموضوع. وأمثله هذا الفصل کثیره، منها: معنى کشف الساق فی یوم القیامه، وتأویل الید فی قولـه تعالى: ?یَدُ اللهِ فوقَ أیْدیهِم? ( )، ومعنى نفخ الروح فی قولـه تعالى: ?وَنَفَخْتُ فیهِ مِنْ روحِی? ( )، وحقیقه المکر والخداع الإلهی الوارد فی القرآن، ومسأله خلق أفعال العباد، والفرق بین الجبر والتفویض، ومعنى الإراده والمشیئه، والقضاء والقدر، وحقیقه الاستطاعه، والبداء، والعرش، واللوح والقلم والأرواح والنفوس، وإلى ما شابه ذلک من الموضوعات التی سوف یجدها القارئ الکریم فی طیّات هذا البحث. هـ ــ وذکرنا فی خاتمه البحث بعض النتائج التی استخلصناها من البحث , سواء ما یتعلق بسبب الاختلاف ما بین هذین العلمین ,او معطیات هذا الاختلاف وثمراته على واقعنا العلمی عموما والعقائدی خصوصا. و ــ لقد کان عملنا متنوّعاً فی هذا البحث، فبعض الأحیان وبسبب کون الموضوع مهماً ولا زال محلاًّ للخلاف لم نکتف بعرض آراء العلمین ومقارنتهما وبیان الصحیح منهما فحسب، وإنما حاولنا تسلیط الضوء على نفس الموضوع بشکل یرفع الإیهام ویوضح الصوره التی لم تتضح أو تتجلى من خلال ما ذکره کلا الشیخین، کما حدث ذلک فی موضوع البداء، والقضاء والقدر، وحقیقه الأرواح وغیر ذلک، واکتفینا فی بعض الأحیان بالمقارنه والمحاکمه لآراء الشیخین فحسب، وحاولنا فی جمیع المسائل الخلافیه التوفیق بین الشیخین ما استطعنا إلى ذلک سبیلاً، کحمل الخلاف على النزاع اللفظی فی بعض الموارد، أو إلى أن الفرق فی الإجمال والتفصیل، وما شابه ذلک. رأینا فی بعض الأحیان أنّ عرض خصوص محل الخلاف من کلامیهما کاف فی بیان وجهه نظر کل منهما، فاکتفینا بذلک، إلاّ أننا فی العدید من الأحیان رأینا الحاجه إلى ذکر جمیع کلامهما حتى یتضح موضع الخلاف من خلال سیاق الکلام لا مجرداً عنه. ز ــ کان منهجنا فی النقد والمحاکمه منهجاً موضوعیاً، منطلقاً من معطیات نضوج العدید من المسائل التی لم تکن فی زمان العلمین ناضجه بشکل کامل لقلّه الأبحاث المعمّقه فیها. وحاولنا دائماً أن نمسک العصا من الوسط، فلم نتبع المنهج العقلی الصرف، ولا المنهج الاخباری المجرّد، وإنما حاولنا التوفیق بین النقل والعقل، مستعینین لذلک بآلیات معرفیه وعلمیه منقحه ومحققه، سواء فی مجال فهم الآیات أو الروایات أو بقیه الاعتقادات والأفکار. أسأل الله تعالى أن نکون قد وفّقنا فی عملنا هذا، لخدمه الدین والعلم.