جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حجّ، در دوران جاهلیّت، به شکل میراث تحریف شده ای از آیین حنیف حضرت ابراهیم(ع)، در بین اعراب جاهلی سابقه ی طولانی داشته و جدای از بعد عبادی آن، کارکردهایی در زمینه ی امنیت اجتماعی و رونق اقتصادی نیز برای قوم عرب در بر داشته است. از اینرو اعراب جاهلی، مراسم حج را در ماهها و روزهای معیّنی از سال با اعمال و مناسک خاصّی، بجامی آوردند. با درخشش خورشید اسلام از شهر مکه- خاستگاه حج ابراهیمی- ضمن امضای اصل این عمل عبادی، رفتارهای شرک آلود و جاهلانه ی مشرکان عرب در آیین حج، با نقد جدی و اصلاحات اساسی مواجه شد؛ به گونه ای که دگرگونی شگرفی در اهداف، کارکردها، اعمال و مناسک حج به وجود آمد. اسلام، کعبه و مسجد الحرام و دیگر اماکن حج را از لوث وجود بت ها پاک نموده و سنت های جاهلانه ای همچون تلبیه و قربانی در نزد بت ها، طواف به دور آنها و تبرک جستن از آنها را برانداخت. نیز طواف عریان پیرامون کعبه که در جاهلیت مرسوم بود، ممنوع شد و حفظ حرمت ماههای حرام، قداست و امنیت حرم، به خصوص مسجد الحرام و بیت اللّه - که در نزد مردم جاهلی نیز جایگاه والایی داشت - مورد تأکید دوچندان قرار گرفت. با تشریع حج تمتع، انجام اعمال عمره در ماههای حج - که در جاهلیت، بزرگترین گناهان شمرده می شد - جزء اعمال حج قلمداد شد. اسلام، پوشش احرام یکسان برای همه ی حاجیان از هر قوم و طبقه وضع کرد و با زدودن خرافات از مناسک حج و لغوآداب و رسوم قبیله ای و امتیازات موهومی که قریش و برخی دیگر قبایل ساکن در حرم برای خود می پنداشتند، حج را عامل وحدت و قدرت مسلمانان قرار داد. همچنین با رفع ممنوعیت کسب و کار در ایام حج، بازارهای مکه رونق چشمگیری پیدا نمود و اصلاح امور دین و معیشت مردم، به طور هم زمان در حج مورد توجّه قرار گرفت.

حج، «سفر الی‏اللّه» است؛ سفری که سیر و سلوک باطنی و معراج روحانی را با سیر و سفر ظاهری (آفاقی و انفسی)، پیوند می‏زند و با آیات و بیّنات، در قلّه‏های بلند توحید و مناره‏های پر فروغ ایمان به مشعل‏داری هدایت یافتگان کعبه حقیقت و قافله‏سالاران کوی عشق، توأم می‏سازد و ره‏آورد آن، «معرفت و کمال» و رشد معنوی و تجلّی فطرت انسانی است.قرآن کریم، کعبه را رمز هدایت برای جهانیان خواند؛ و بدینسان نور هدایت و معرفت و شعور و شناخت، در تار و پود حج تعبیه گردید و زائر خانه خدا، از این مشعل هدایت و عرفان و شهود بهره خواهد گرفت که روح حجّ ابراهیمی و معنویت و آداب شرع را در اعمال و مناسک جاری سازد و مشاعر و مناسک را معنی ببخشد و از نیّت حج عزم خدا را، و از احرام تحریم غیر حق را، و از طوافْ عشق و فنای ابدی را، و از نماز شوق شهود را، و از رکن و مقام قیام للّه‏ و تجدید میثاق خدا را، و از زمزم حلاوت شراب وصل را، و از مسعی صدق و صفا و حیرت و انقطاع را و از عرفات عرفان و انابه را و از مشعر شور و شعور را، و از منا «محو و فنا» و مجاهده و ایثار را به ارمغان آورد؛ و این، زمانی است که حجّ با معرفت و ژرف‏نگری توأم باشد و پیام‏های معنوی مناسک به حج‏گزار تفهیم گردد و او با سویدای دل دریابد و در اعماق جان جای دهد تا مایه معراج و تعالیِ روح وی گردد. حجّ، قصدِ خدا کردن است و آهنگ بیت وسیله‏ای است برای راه یافتن به حریم کبریایی صاحب بیت که نزدیکترین راه آن دل است که بیت اللّه‏ الحرام واقعی است:کعبه مردان نه از آب و گل است طالب حق شو که بیت اللّه‏ دل استو اگر به این مفهوم بیندیشیم که خداوند خانه را به خود نسبت داده (بَیتی) که این خود نشانه تشریف و تکریم است، و به تطهیر بیت از لوث شرک و بت و هر آلودگی دیگر فرمان می‏دهد، پس طواف کننده واقعی کسی است که با طهارت جسم و روح و پاکیزگی جان و دل و منزّه از غبار معاصی به خانه دوست رو آورد تا با رویت قلبی، به دیدار دوست تشرف و شهود محضرش راه یابد که مقصود و مقصد نهایی آنجاست و کعبه بهانه است.و اگر به داستان قربانیِ ابراهیم و اسماعیل بنگریم، می‏فهمیم که رمز قبولی حجّ و پاداش معنوی آن، همان راهی است که آن پدر و پسر پیمودند و علایق را در منای عشق سربریدند و علی رغم وسوسه‏های ابلیس و جاذبه‏های عاطفی، همه موانع را از پیش پای برداشته و شیطان را رمی و رجم کردند و درست در وسط میدان این مصاف؛ یعنی محلّ «جمره وُسطا» زیر آفتاب سوزان منا تسلیم امر حق شدند و سوختن و ساختن در آتش عشق محبوب ازلی را بر همه چیز ترجیح دادند تا ندای «قد صدّقت الرویا» را از کنار مسجد خیف شنیدند و آن پاداش عظیم را گرفتند. در متن مزبور، گذشته از مقدمات به مضامین عرفانی حج در سه فصل اصلی تحت عناوین تعریف حج و آثار و منافع آن، بررسی ابعاد عرفانی حج و اسرار عرفانی زیارت بعد از حج پرداخته و به هر کدام از این مباحث در حد مقتضی اشاره گردید و فصل آخر نیز به نتیجه‌گیری اختصاص داده شد.

تاریخ صدر اسلام با زندگی کنونی مسلمانان پیوند و ارتباط محکمی دارد و رخدادهای آن اساس بسیاری از هویت‌های کنونی جوامع اسلامی را تشکیل می‌دهد. سنگ بها و ارزش تاریخ در ترازوی قرآن، عبرتی برای اولی‌الالباب است. در شرایط حاضر که جامعه‌ی شیعه می‌کوشید تا ارتباط بیشتری با دنیای اسلام داشته باشد و نقش جدی‌تری در دنیای اسلام برعهده بگیرد لازم است تا توجه بیشتری به تاریخ کرده و از تجربه‌های مثبت و منفی آن بهره‌مند شد.بی‌شک موفقیت یک رسالت مرهون عوامل مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... است. پس با عنایت به این واقعیت، این پایان‌نامه به بررسی دلایل اجتماعی توفیق پیامبر در محدوده‌ی شبه جزیره‌ی عربستان پرداخته است.پیشینه‌ی عرب جاهلی و روحیات و صفات مردم و محیط زندگی آنها را که مقدمه و علتی برای شناخت این توفیق است مورد بررسی قرار داده است و سپس به بررسی تحلیلی از مسایل مهم این موفقیت نظیر نقش شهرهایی چون مکه و مدینه، قبیله قریش و حمایت بنی‌هاشم، پیمان‌هایی که پیامبر در ایام حج و غیر آن با قبایل مختلف می‌بستند، شیوه‌های تبلیغ و گسترش دین اسلام بنا بر پذیرش اجتماع و وظیفه‌ی مهم و خطیر خدیجه همسر پیامبر و رویکرد اجتماعی دیگر همسران پیامبر پرداخته شده است.مستندات، پایه و بنیاد معرفت تاریخی است و در بررسی تحلیلی تاریخ، امکان گسترده‌ای برای ارایه مستندات وجود دارد. این پایان‌نامه به قصد شناخت تحلیلی از مسایل اجتماعی توفیق پیامبر در محدوده‌ی شبه جزیره عربستان فراهم شده است. در این نوشتار سعی بر آن بوده که با استفاده از منابع معتبر و مآخذ گوناگون و کارآمد به بررسی این دلایل از جنبه‌ی اجتماعی پرداخته شود تا امکان ارزیابی رهیافت‌ها به آسانی فراهم شود.

یکی از اولین اهداف که می توان گفت . اقدامی فرهنگی دینی در جهت شناساندن تکالیف دینی و واجبات است { دیگر از اهداف این تحقیق تلاش در جهت بررسی سیر تاریخی اختلاف بین مذاهب و یافتن ریشه های آن و انگیزه هایی که در آن ریشه ها وجود داشته و باعث پیدایش این شکافها در طول تاریخ اسلام گردیده است و درنهایت معرفی عوامل این تغییر و اختلاف به مسلمانان آزاد اندیش جهان است }و دیگر اینکه متأسفانه این اختلافات و لو اندک وجود دارد و کسانی که متولی و متکفل این امور هستند باید تلاشی مضاعف کشیده و با استدلالهای قوی و منطقی و با استفاده صحیح از قرآن و سنت و منابع مورد اتفاق به یک دیدگاه جامع افراد و مانع اغیار برسند. و هدف دیگر اینکه این عرصه و این باب باید در حوزه های علمیه و دانشگاه های معتبر دنیا برای طلاب علوم دینی و دانشجویان محقق باز باشد و پروژه تطبیق که می رود بیش از دو میلیارد مسلمان جهان را متحد نماید مورد حمایت قرار گیرد. امروز با پیشرفت دانش بشری در ابعاد گوناگون و در حوزه های علوم فرهنگی و اجتماعی و فراهم بودن امکان دست رسی به اطلاعات و منابع و مأخذ وقت آن رسیده است که با استفاده از این زمینه وسیع حرکتی مناسب و فراگیر در جهت تقریب بین مذاهب ایجاد نموده و به وحدت فکری و عقیدتی و سیاسی رسیده و با یک جمع بندی مورد اتفاق در درون مسلمانان جهان به هم سوی نگری با سایر ادیان رسمی دنیا پرداخته و با استفاده صحیح از مکتب آسمانی ادیان و همچنین از امکانات مدرن موجود جامع? جهانی امروز حلق? گمشده یا به عبارتی بهتر فراموش شده«وَاعتَصِمُوا بِحَبلِ اللهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا» را پیدا نموده و به آن چنگ زنیم، آن روز حقیقتاً روزی است که تمامی بتها و بت خانه ها فرو می ریزند وشیاطین بزرگ و کوچک نابود می شوند، جبه? حق و حقیقت در جهان در اکثریت قرار گرفته وحزب باطل در اقلیت قرار گرفته و در گوشه ای منزوی می شود .آن روز، روز ظهور همه خوبی ها و کمالات است و آن روز، روز واقعی اسلام ناب (محمدی) است و روز انسان کامل است ، وروز پیروزی نهائی تحت پرچم حضرت بقیه الله الاعظم(عج ) است.

در برخورد با مسائل زندگی، "فقه" و "اخلاق"، رهنما و پشتوانه انسان هستند. ارزش و چگونگی رفتار و عملکرد هر فرد، بسته به میزان بهره‌مندی او از این دو دانش گرانقدر است . اخلاق و فقه شیعه، پایاپای یکدیگر، در کوچکترین و جزئی‌ترین مسائل حیات ، از بدو تولد تا پس از مرگ ، صاحبنظر و پاسخگو می‌باشند. بین این دو علم شریف ، رابطه‌ای استوار برقرار است ، بطوریکه در بعضی مسائل‌انگار فقه و اخلاق، مصداق واحدی پیدا می‌کنند. کتب فقهی شیعه سرشار از نکات اخلاقی است ، لذا عناوینی مانند "اخلاق در فقه شیعه" یا "رابطه فقه و اخلاق" کاملا" قابل طرح و بررسی است . رساله حاضر ممزوجی است از "فقه اخلاقی" و مسائل "علم اخلاق".

پژوهش حاضر در پاسخ به این سوال است که «حج به عنوان یک فریضه عبادی – سیاسی چه نقشی می‌تواند در روابط بین کشورهای اسلامی ایفا کند؟»؛ فرضیه تحقیق بر این باور است که مراسم حج می‌تواند نقشی تعیین کننده در گسترش روابط فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بین کشورهای اسلامی داشته باشد. توضیح این که اسلام به عنوان یک دین جهان شمول رویکرد خاصی نسبت به ماهیت روابط انسان‌ها در سطح بین‌المللی دارد، در همین راستا علاوه بر تبیین اصول و مبانی، ابزارهای مناسب برای تحقق برنامه‌ها را نیز تشریع کرده است. یکی از راهکارهای کارآمد برای این منظور، آئین شگرف و پررمز و راز حج است که در این تحقیق مورد پژوهش قرار گرفته است. در فصل اول به بیان کلیات پرداخته شده است و برای ساختارسازی و کارآمدی موضوع، در فصل دوم مباحث تئوریک در خصوص روابط بین‌الملل فرهنگی و زمینه‌هایی که این نوع از روابط برای بهبود و گسترش سطح تعاملات بین کشورها ایجاد می‌کند، به‌عنوان مبانی نظری بحث بیان گردید. در فصل چهارم به بررسی ابعاد و ظرفیت‌های حج در سه حوزه فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، براساس آیات و روایات پرداخته شده است و آثار و ظرفیت‌های این فریضه بزرگ، از این سه زاویه مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته که حاصل آن حکایت از جایگاه ویژه حج نزد شریعت اسلام و نیز آثار وضعی و عملی آن در زندگی مسلمانان سراسر جهان اسلام دارد. در واقع نشان داده که حج علاوه بر آنکه کانون معارف الهی است با داشتن ابعاد سیاسی، فرهنگی و اقتصادی تمرین یک زندگی اجتماعی با تنوع نژادی، فرهنگی، فکری و اعتقادی است که این سلوک جمعی و هدفمند الگویی برای همزیستی مسالمت‌آمیز توام با امنیت و عدالت اجتماعی در تمام مراحل و شئون زندگی است. همچنین در ادامه به بررسی وضعیت موجود کشورهای اسلامی در بهره‌گیری از این همایش و کنگره جهانی اختصاص یافته و موانع بهره‌گیری حداکثری از این فرصت استثنایی نیز بیان شده است.

این پژوهش در پی این است که ویژگی ها و آموزه های آیین حضرت ابراهیم را مورد بررسی قرار دهد.قرآن کریم برای آیین حضرت ابراهیم ویژگی هایی چون توحیدی بودن، اعتدال گرایی، عقلانیت، برگزیدگی و آسانی و آموزه هایی چون آموزه های اعتقادی، شعائری و اخلاقی را بیان می کند.دین حضرت ابراهیم، دینی توحیدی، به دور از افراط و تفریط و مطابق با فطرت انسان ها است. چنان که احتجاج های آن حضرت بر محور توحید است. خداوند متعال پیوسته پیامبراکرم را به پیروی از این آیین امر می کند، چراکه این آیین از طرف خداوند برگزیده شده است و رویگردانی از آن ناشی از سفاهت است.حضرت ابراهیم قوم خود را با ساده ترین بیان به توحید و معاد توجه داده است. آموزه هایی مانند نماز، زکات، روزه، اعتکاف در این دین مطرح بوده است؛ امّا کیفیت آنها چندان واضح نیست. نماز در این آیین از چنان جایگاهی برخورداراست که، هدف از سکونت فرزندان ابراهیم و تجدید بنای کعبه، برپایی آن عنوان شده است و اهمیّتش تا حدی است که حضرت ابراهیم در مناجات های خود، از خداوند درخواست می کند او و نسلش را از نماز گزاران قرار دهد. یکی دیگر از برجسته ترین آموزه های این آیین، حجّ است، چنانکه آن حضرت مأمور می شود طی یک فراخوان عمومی، مردم را به مناسک حج دعوت کند. سپس از خداوند درخواست می کند کیفیت مناسک را به ایشان نشان دهد.حضرت ابراهیم در دعوت خود همواره به مباحث اخلاقی تأکید کرده است.آموزه های اخلاقی این آیین، شکرگزاری، ذکرخدا،نیکی کردن، دعا،تزکیه نفس، عبرتآموزی، سلام کردن و مهمان نوازی است.

در اسلام دو اصل به نام «تولی» و «تبری» وجود دارد که از فروع دین شمرده می‌شود. در آیات قرآن این دو اصل به‌عنوان نشانه ایمان و در روایات به‌عنوان محکم‌ترین دستگیره ایمان معرفی شده است. در همه‌ي اعمال و عبادات از جمله حج، تولی و تبری وجود دارد و بر اساس روایات دینی تولی و تبری دو رکن مهم حج محسوب می‌شوند. از آنجا که حج آینه تمام نمای اسلام و جلوه‌گاه شریعت اسلام است از ابعاد مختلفی می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد. در این پژوهش، کارکردهای ارتباطی تولی و تبری در حج، مورد بررسی قرار گرفته است. برای رسیدن به هدف مذکور، از روش تحقیق کیفی، از نوع اسنادی و کتابخانه‌ای، به شیوه تحلیلی با رویکرد کارکرد گرایانه با تکیه بر منابع اسلامی استفاده شده است. از آنجا که اندیشمندان اسلامی بر اساس منابع اسلامی، چهار گونه ارتباط را برای انسان در نظر گرفته و کارکرد اصول و فروع دین را در پاسخ به این چهار ارتباط می‌دانند، با تکیه بر منابع اسلامی کارکرد تولی و تبری در حج را در ارتباطات چهارگانه انسان مورد بررسی قرار دادیم. از مجموع مباحث مطرح شده در این تحقیق به این نتیجه رسیدیم که جای‌جای سرزمین وحی و حرم امن الهی و معارف و مناسک حج، تجلی‌گاه تولی و تبری هستند و همچنین التزام به «تولی و تبری» در حج در چهار بعد ارتباط «انسان با خدا»، «انسان با خود»، «انسان با انسان» و «انسان با طبیعت» دارای کارکردهای بی‌شماری است. برخی از این کارکردها در ارتباط «انسان با خدا» که از طریق انجام مناسک حج صورت می‌گیرد عبارت‌اند از: آمرزش گناهان، تشبه به ملائکه، کسب اخلاص، رسیدن به تکامل، شفاعت فرشتگان، استجابت دعا، کسب تقوی و ... و در بعد ارتباط «انسان با انسان» کارکردهایی چون؛ طرد فاصله طبقات اجتماعی، خدمت‌رسانی، تجدید پیمان با ولایت، آموزش تلاش و کوشش در زندگی، حفظ شعائر الهی، تبلیغ دین، نمایش قدرت اسلام، کمک به فقرا، بیداری و آگاهی بخشی، ترسیم خط‌مشی حکومت اسلامی، وحدت و انسجام بخشی در بین مسلمانان و کنار گذاشتن اختلافات، مجالست و مشابهت داشتن به اهل‌بیت و در بعد ارتباط «انسان با خود»، تولی و تبری باعث خودشناسی و معرفت نفس می‌شود؛ و در نهایت در بعد ارتباط «انسان با طبیعت» از مجرای قوانینی که در آن تشریع شده، التزام به تولی و تبری در حج، باعث قطع تعلق حبی از طبیعت در برابر ولایت الهی و همچنین باعث حفظ محیط‌زیست از جانب حج‌گزار می‌شود.

چکیده :این رساله، پژوهشی است پیرامون یکی از مهمترین مفاهیم اسلامی یعنی تقیه و نقش آن در تقریب مذاهب اسلامی . با توجه به اینکه ریشه ی اصلی ایرادات وارد شده بر تقیه، به عدم شناخت صحیح از مفهوم، خاستگاه و جایگاه آن در زندگی بر می گردد، بنابراین وظیفه کلی رساله، رسیدن به شناختی جامع نسبت به اقسام تقیه می باشد، به ویژه از جهت انگیزه و علت که به تقیه خوفی و مداراتی تقسیم می شود. وبدین جهت روش کتابخانه ای و جستجو در منابع کلامی، فقهی، اصولی، تاریخی، حدیثی، تفسیری و اخلاقی از هر دو فریقین را برگزیده است.در این راستا، مشخص خواهد شد که تقیه مداراتی با احترام متقابل و توجه به مصالح مسلمین، می تواند در عرصه های ذیل، بیشترین سهم را در تحکیم وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی ایفا کند : اعمال عبادی که مهمترین آن فریضه ی حج، نماز جماعت با اهل تسنّن و ثبوت هلال ماه است، اجتماعات اسلامی که به همزیستی و آشنایی مسلمین با یکدیگر می انجامد، رفتارهای اخلاقی، تبادل و فعالیت های علمی بین دانشمندان مسلمان. همچنین تقیه خوفی نیز خواه از مسلمانان (در صدر اسلام) و خواه از کفار(در عصر حاضر) باشد، با تأمین امنیت و آرامش در برابر تهدید و با حفظ افراد و اسرار، باعث تقویت نیروی انسانی مومن و حفظ موقعیت جهان اسلامشده است و در نتیجه موجب افزایش نیروی مبلّغ معارف دینی گردیده و زمینه ی تبلیغ صحیح معارف شیعه را آماده نموده است. و به این ترتیب به گونه ای در اتحاد بین مسلمین سهیم خواهد بود. کلید واژه ها: تقیه مداراتی، تقیه خوفی، تقریب مذاهب اسلامی، وحدت اسلامی

از آن جا که هدایت مردم و تبلیغ دین و دعوت به وحدت و همبستگی از مهمترین مسائل در زندگی اهل بیت? بوده است. این عنصر حیاتی و مهم با بررسی سیره، رفتار، گفتار، و کردار آن حضرات به دست می‎‎آید. به عنوان نمونه پـیـامـبـرگـرامـی اسـلام ? بـا ایـجـاد وحـدت بـیـن طـوایـف و قبائل مختلف مسلمان،به‌ گونه ای انسجام و هماهنگی ووحدت به وجود آورد که جنگهای صد ساله‌ی قبیله های (اوس ) و (خـزرج ) در سـایـه‎ی اسـلام بـه مـحـبـت و مـوّدت مبدّل گشت. همچنین در سیره‎ی حضرت علی? می بینیم که آن بزرگوار جهت حفظ وحدت و جلوگیری از تشتت در جامعه‌ی اسلامی از حقِ خود صرف نظر می‌کند و 25 سال خانه نشینی را تحمل می نماید. این‎ها همه حاکی از اهمیت اتحاد و انسجام مسلمین دارد.آنچه به عنوان دغدغه در این تحقیق مطرح می‎باشد این است که ائمه اطهار? برای تحقق وحدت در بین امت اسلامی از چه روشهایی استفاده می‎کردند؟ همچنین ائمه ? در دوران امامت خود با چه موانعی جهت ایجاد وحدت مواجه بودند؟ نوع جهت گیری و تعامل ائمه? با مردم زمانِ خویش بیانگر این نکته است که معصومین? تلاش می‎کردند تا یکپارچگی جامعه حفظ شود و در سایه‎ی این امر است که احکام دین تبیین می‎شود؛‎‎ و جامعه‎ی اسلامی به اهداف عالی خود می رسد. لذا در آیات قرآن و احادیث اهل بیت? هم بر وحدت و پرهیز از اختلاف تأکید شده است. از گذشته تا حال بر بحث وحدت تأکید شده؛‎‎ و این نکته در خور توجه است که‌ خود اهل بیت ?بنیان گذار وحدت بوده‌اند و هم به عنوان یکی از محورهای وحدت در جامعه‎ی اسلامی به حساب می‌آیند.