جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تجرید المنطق» کتابی است شامل تمامی بخش‌ های منطق و بسیار مختصر که خواجه نصیرالدین طوسی آن را نوشته است. کتاب خواجه اگر چه اکنون به نام «تجرید المنطق» معروف است و در الذریعة نیز با همین نام و به عنوان عدل تجرید الاعتقاد مطرح است لیکن خواجه قصد داشته کتابی مشتمل بر قواعد منطقی بنویسد و از ابتدا نام آن را التجرید گذاشته بوده است و بعدا که تصمیم گرفته قسمت کلام را نیز به آن اضافه کند، برای تفکیک آن از قسمت منطق - همان طور که از مقدمه کتاب تجرید الاعتقاد روشن می‌ شود - آن را تجرید الاعتقاد نامیده است. از این رو این مطلب مبین نیست که خواجه قسمت منطق را به عنوان مقدمه برای قسمت کلام نوشته است و احتمالا این استنباطی از اشتراک اسم این دو کتاب و مقدمه بودن منطق برای سائر علوم است. پس اسم این متن منطقی همان طور که استظهار کردیم التجرید بوده است. کتاب تجرید منطق با وجود اختصار، تمام ابواب منطق را حاوی است و زمینه بسط کلام و تعمیق در آن را فراهم نموده است لیکن علی رغم این مطلب آن چنان مورد توجه قرار نگرفته است و بر خلاف قسمت کلام یعنی تجرید الاعتقاد که شرح‌ های بسیاری دارد تنها دو شرح بر آن نوشته شده است. هدف خواجه در نوشتن کتاب تجرید تبیین قواعد کلی منطق به صورت مختصر بوده است. از این رو در هر مبحث ابتدا تقسیمات کلی آن را ذکر می‌ کند مثل تقسیم مقولات به ده قسم ولی از تقسیمات فرعی صرف نظر می‌کند و اقسام مختلف را نیز تعریف می‌ کند و به تمثیل درباره آنها می‌ پردازد.

«تجرید منطق» کتابی است شامل تمامی بخش‌ های منطق و بسیار مختصر که خواجه نصیرالدین طوسی آن را نوشته است و علامه حلی به شرح غیر مزجی آن اقدام نموده و آن را «الجوهر النضید فی شرح کتاب التجرید» نامیده است. کتاب خواجه اگر چه اکنون به نام «تجرید المنطق» معروف است و در الذریعة نیز با همین نام و به عنوان عدل تجرید الاعتقاد مطرح است لیکن از مقدمه علامه حلی در شرح خود که می‌ گوید: «و تفت علی المختصر الموسوم بالتجرید فی المنطق» و نام گذاری شرح خود در همان مقدمه به الجوهر النضید فی شرح التجرید و مقدمه خود خواجه، روشن می‌ شود که خواجه قصد داشته کتابی مشتمل بر قواعد منطقی بنویسد و از ابتدا نام آن را التجرید گذاشته بوده است و بعدا که تصمیم گرفته قسمت کلام را نیز به آن اضافه کند، برای تفکیک آن از قسمت منطق - همان طور که از مقدمه کتاب تجرید الاعتقاد روشن می‌ شود - آن را به تجرید الاعتقاد نامیده است. از این رو این مطلب مبین نیست که خواجه قسمت منطق را به عنوان مقدمه برای قسمت کلام نوشته است و احتمالا این استنباطی از اشتراک اسم این دو کتاب و مقدمه بودن منطق برای سائر علوم است. پس اسم این متن منطقی همان طور که استظهار کردیم التجرید بوده است. اما در نام شرح علامه اختلافی در کار نیست و علامه خود آن را به الجوهر النضید نام گذاری کرده است. این کتاب همان طور که در مقدمه آن آمده و ترتیب فعلی نیز آن را تایيد می‌ کند دارای نه فصل است. فصل اول: به مدخل علم منطق می‌ پردازد و بحث‌ های مقدمه‌ ای مثل علم بودن منطق و بحث الفاظ و کلیات خمس و کلی و جزئی و ذاتی و عرضی را شامل می‌ شود. فصل دوم: مقولات عشر را بیان می‌ کند و به رابطه‌ های چهارگانه در تقابل می‌ پردازد. فصل سوم: بحث‌ های مختلفی پیرامون قضیه و اقسام شرطی و حملی آن را در بر دارد و با ذکر مواد و جهات قضایا به بحث از قضایای موجهه و غیر موجهه و نسبت‌ های آنها و عکس مستوی و نقیض می‌ پردازد. فصل چهارم: با بحث از قیاس به انتاج آن پرداخته و شکل‌ های مختلف آن و اقسام قیاس و استقراء و تمثیل را بیان کرده است. فصل پنجم: با مطرح کردن برهان و حد از اقسام برهان و اقسام علت و مقدمات آنها و رابطه علوم و چگونگی اکتساب حد و رابطه آن با برهان را بحث می‌ کند. فصل ششم: به صناعت جدل می‌ پردازد و از فائده و مقدمات و مبادی و موضوع و مواضع مختلف آن بحث می‌ کند. فصل هفتم: با مطرح کردن صناعت مغالطه، مواد و اسباب لفظی و معنوی آن را مورد بحث قرار می‌ دهد. فصل هشتم: به خطابه می‌ پردازد و در رابطه با نفع و اجزاء و مبادی و ارکان خطابه بحث می‌ کند. فصل نهم: آخرین صناعت منطقی یعنی شعر را همراه با نفع و مواد و تعریف آن مورد بحث قرار می‌ دهد.

یکی از سرفصل­های بخش تصدیقات از دانش منطق، قیاس اقترانی حملی است. در این سرفصل، اشکالِ چینش موضوع و محمول در صغری و کبری مطرح و بررسی شده است. این اشکال مجموعا از 4 صورت خارج نیست و در کتب رایج منطقی بعد از تعریف هر یک از اشکال، به بیان شرایط و ضروب منتِج، پرداخته شده است. نکته قابل ملاحظه آن است که در تعداد ضروب منتج شکل چهارم میان انتاج پنج، هفت و یا هشت ضرب، در بین صاحب نظران اختلاف نظر وجود دارد. در این مقاله با کمک نمودارهای ون ثابت می شود که ضروب منتج این شکل 5 ضرب است و غیر منتج بودن سه ضرب مورد ادعا نیز به کمک نمودار ون اثبات می شود. نکته ی دیگر اینکه گرچه در کتاب "المنطق" مرحوم مظفر، برای اثبات منتِج بودنِ ضروب اشکال دوم تا چهارم از سه برهان خلف، ردّ و افتراض استفاده شده است؛ اما با توجه به پیچیدگی تصوّر اثبات انتاج بعضی از ضروب با روش این کتاب، در این مقاله تلاش شده است تا با کمک نمودارهای وِن، روشی بسیار ساده ­تر برای تصوّر، فهم و تصدیق صحّت انتاج این ضروب ارائه شود.

كتاب حاضر نوشته ابن رشد، درباره قیاس از مجموعه کتب منطقی ارسطو است. ارسطو به عنوان بنیان گذار قیاس حملی، بحث های مستوفی را در این زمینه انجام داده که حاصل آن در شش رساله مقولات، العبارة، تحلیل اول، تحلیل دوم، جدل و بر رد سوفیست امروزه در دسترس است. وی اعتقاد دارد که قیاس باید پیش از برهان مورد بحث قرار گیرد زیرا قیاس عام تر است، به عبارت دیگر برهان گونه ای قیاس است اما هر قیاسی برهان نیست. ارسطو معتقد است قیاس گفتاری است که در آن هنگامی که چیزهایی فرض شود چیزی دیگر جز آنها که فرض شده اند به دلیل بر جا بودن مفروضات، به ضرورت نتیجه می شود. ارسطو قیاس را چنین تعریف می کند: قیاس برهانی است که در آن با فرض بعضی از چیزها، چیز دیگر غیر از آنچه فرض شده بالضرورة و از این حیث که چنین هست، لازم می آید. در واقع این تبیین نسبتاً مناسبی از ماهیت یک استدلال معتبر است. اما نظریه رسمی وی درباره قیاس، همه استدلال هایی را که این تعریف در موردشان صدق می کند مورد بررسی قرار نمی دهد. قضایایی که در قیاسات به کار می روند همه به شکل موضوع- محمول هستند و آنها چهار قسم می باشند: یا موجبه اند (affirmative) یا سالبه (negative)، و یا کلی (universal) هستند یا جزئی (particular).

ﺷﺮح ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻈﻔﺮ، اﺛﺮ آﯾﺖ اﻟﻠﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺳﯿﺪ ﮐﻤﺎل ﺣﯿﺪری، ﺷﺮﺣﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ رﺳﺎ ﺑﺮ ﮐﺘﺎب اﻟﻤﻨﻄﻖ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻣﻈﻔﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﮐﺘﺎب »اﻟﻤﻨﻄﻖ« از آﻏﺎز ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺘﻦ درﺳﯽ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺷﺮح ﻧﯿﺰ در ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺎﻟﺐ، در ﺳﻪ ﺟﻠﺪ و ﺣﺎوی ﺷﺮح ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺎب اﻟﻤﻨﻄﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا ﻣﺘﻦ آن ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻠﯿﺲ و روان اﺳﺖ و ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ دﺷﻮاری در آن دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد و در آن ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺟﻠﺪ ٢ درﺑﺎره " اﻟﺘﺼﺪﯾﻘﺎت " ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.

عادت به کاربرد اصطلاحات جا افتاده در مباحث سنتی یک دانش موجب این تلقی‌ می‌گردد که در مباحث روز و معاصر آن دانش نیز همواره اصطلاحات به معنایی‌ یکسان به کار برده می‌شود. این گمان در موارد متعددی موجبات خطا و انحراف‌های‌ ذهنی را پدید می‌آورد. از جمله دانش‌هایی که امکان وجود چنین مشکلی در آن به جد وجود دارد دانش منطق است. توصیف و تحلیل گزاره‌های شرطی در منطق ابن سینا و پیروان او نشان می‌دهد که: اولا گرچه گزاره‌های غیر حملی، با عنوان«گزاره‌های‌ شرطی»نامگذاری شده‌اند اما مفهوم معهود و لغوی شرط در تحقق این نوع گزاره‌ها لزوم و قطعیت ندارد و ثانیا ملاک مشترک شرطیت میان گزاره‌های اتصالی و انفصالی و نیز استقرایی بودن تقسیم گزاره‌های شرطی به اتصالی و انفصالی، حاکی‌ از اعتقاد به امکان افزایش اقسام این تقسیم در منطق سینوی می‌باشد. با این دو مبنا، وسعت دامنه گزاره‌های شرطی در منطق سینوی می‌تواند تمام انواع گزاره‌های مرکب‌ در منطق جدید را پوشش دهد. چنین وسعتی را می‌توان مبنای خوبی برای این‌ پیشنهاد دانست که: اصطلاح«شرطی»در مبحث قضایای منطق سینوی را معادل‌ اصطلاح«مرکب»در بحث گزاره‌های مرکب در منطق جدید تلقی نماییم.

«شرح منظومة السبزواری (للگرامی)»، از آثار علمى استاد آيت الله شيخ محمدعلى گرامى به زبان عربى است كه در آن بخش منطق شرح منظومه حكيم سبزوارى را شرح كرده است. موضوعات مورد بحث عبارت از تعريف منطق، انواع دلالات، كلى و جزئى، اقسام ما هو، تعريف و برهان، انواع قضايا، موجهات، قياس، برهان، جدل و مغالطه است.

بخش دیالکتیک استعلایی کتاب «نقد عقل محض» بر آن است تا با الحاق به بخش تحلیل استعلایی، تصویر دقیق و روشنی از نظام معرفت شناسانه کانت ارایه کند. از این رو، نقد کانت از آرای معرفت شناختی فیلسوفان تجربی مسلک و دفاع از نظریات عقل گرایان در بخش تحلیل استعلایی کتاب سنجش خرد ناب را باید در کنار دفاع او از تجربه گرایان و نقد فیلسوفان عقل گرا در بخش دیالکتیک استعلایی مطالعه نمود؛ زیرا بخش اخیر در واقع پایه دیگر نظریه شناخت کانت است. کانت در این بخش سه ایده «خدا»، «نفس» و «جهان» را به عنوان ایده های استعلایی عقل محض به کار می برد و معتقد است از آنجا که عقل میل بی حد و حصری به فراروی از قلمرو مشروط به سمت امور ناشناخته و نامشروط دارد، در حالی که منطقاً او را یارای این تعالی جویی نیست، لذا گرفتار مغالطه و تعارض می گردد. در این نوشتار، ضمن بیان روایت های مختلف کانت از کارکرد(های) ایده های استعلایی عقل محض، اولاً نشان داده خواهد شد که ایده های خدا، نفس و بویژه با استعانت از تجربه و داده های حسی و به نحو «تنظیمی»، فاهمه را در رسیدن به کمال خود مدد رسانده و به وحدت و سامان بخشی ذهنی احکام و مبادی فاهمه می پردازند.