جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله که با روش توصیفی-تحلیلی فراهم آمده به­دنبال چگونگی تعامل عقل و دین بنا بر علیتی است که در فلسفه ابن­سینا و مالبرانش اثبات شده است. این دو با نگاهی خدامحورانه، به­دنبال ارائه علیتی هستند که ذیل آن خدایی همخوان با دین را به اثبات رسانده و تصویری عقلانی و همخوان با آموزه­های دینی از عالم نشان دهند. عالم ابن­سینا عالمی است که در رأس آن خدای علت­العلل و در طول، علل ثانیه در زنجیره­ای علی و معلولی نقش آفرینند. مالبرانش روابط علّی را به تعاقب پدیده­ها تقلیل داد؛ مقارنه­گرایی مطرح از سوی او همانا علیتی تک­قطبی بود که در یک طرف آن، خدای همه­کاره در مقام علت حقیقی و طرف دیگر آن ماده بی­جان و بی­تاثیر قرار دارد. مالبرانش تمامی تأثیر و تأثرات عالم را به خداوند سپرده است؛ نگاه خدامحورانه مالبرانش و استناد مستقیم فعل ارادی انسان به خداوند، وی را به جبرگرایی نزدیک و راه را بر تجربه­گرایان افراطی چون هیوم باز می­کند. در مقابل، ابن­سینا ذیل اثبات مجردات و عقول عشره طولیه و عقل فعال، اختیار انسان را به رسمیت شناخته و اراده­ی او را در عالم مؤثر می­داند.

ترجمه ماشینی : عقل و اعتقاد دینی اکنون در ویرایش پنجم خود، به بررسی مسائل همیشگی در فلسفه دین می پردازد. نویسندگان با بهره گیری از بهترین ها در بحث های کلاسیک و معاصر، تجربه دینی، ایمان و عقل، صفات الهی، ادله موافق و مخالف را بررسی می کنند. وجود خدا، فعل الهی (در اشکال مختلف خداباوری)، معرفت شناسی اصلاحی، زبان دینی، تنوع دینی و دین و علم. ویرایش پنجم که برای انعکاس گفتمان فلسفی کنونی تجدید نظر شده و به روز شده است، مطالب جدیدی در مورد الهیات عصبی، «آتئیسم جدید»، جنبش طراحی هوشمندانه، تکامل خداباورانه و خداباوری شکاک ارائه می دهد. همچنین پوشش بیشتری از ادیان غیر غربی - به ویژه بودیسم - و بحث های به روز شده در مورد مدرک گرایی، اراده آزاد، زندگی پس از مرگ، الهیات آپوفاتیک و موارد دیگر. یک مقدمه پیچیده و در عین حال در دسترس، دلیل و اعتقاد دینی، ویرایش پنجم، برای استفاده در مجموعه همراه نویسندگان، فلسفه دین: قرائت برگزیده، چهارم مناسب است.

ترجمه ماشینی : فردریش ژاکوبی در عصر طلایی تاریخ روشنفکری اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم جایگاهی بی نظیر داشت. با این وجود، گستره و سبک اندیشه و بیان آن همواره چالش‌های تفسیری را به همراه داشته است که همچنان مانع استقبال او می‌شود. این جلد به معرفی و ارزیابی جایگاه محوری ژاکوبی در تاریخ اندیشه ها می پردازد. این کتاب نقش او را در تسریع پایان روشنگری از طریق نقد عقل، چگونگی شکل‌دهی او به دریافت فلسفه انتقادی کانت و توسعه متعاقب آن ایده‌آلیسم آلمانی، تأثیر او بر توسعه رمانتیسم و مذهب از طریق تأکید بر احساس، و تأثیر او در شکل گیری ظهور اگزیستانسیالیسم. این جلد به عنوان منبع معتبری برای یکی از مهم‌ترین چهره‌های تاریخ روشنفکری مدرن اروپا و در عین حال کمتر مورد توجه قرار گرفته است. همچنین درک ما از فیشته، هگل، کی یرکگور و دیگران را در پرتو تأثیر و تأثیر او بازنمایی می کند.

ترجمه ماشینی : فلسفه مهم است. این پیام این تحقیق بسیار بدیع در رابطه بین علم و دین است. تنها زمانی که پیش‌فرض‌های فکری را که علم و دین بر آن‌ها مبتنی است، با توجه به مبانیی چون حقیقت، عینیت و واقع‌گرایی بررسی می‌کنیم، پیوند بین این دو کار را که برای هر توصیف انسان ضروری هستند، درک می‌کنیم. کتاب شرحی شفاف و روشنگر از جنبش‌های اصلی در فلسفه علم در قرن بیستم ارائه می‌کند و سپس به نشان دادن پیامدهای آنها برای فلسفه دین می‌پردازد. او پس از بررسی تأثیر گسترده و فراگیر پوزیتیویسم و نسبیت گرایی حاصل از آن، هم در علم و هم در الهیات، پیشنهاد می‌کند که تلاش برای ارائه جایگزینی که توسط کارل پوپر انجام شده است، رضایت‌بخش‌ترین راه را در تحقیقات دوجانبه انسان ارائه می‌کند. رابطه او با خدا و با دنیا.

نظريه عقلانيت و معنويت به دنبال کم نمودن درد و رنج بشري با رويکرد معنويت‌گرايي جديد است. ملکيان در اين نظريه توجه خاصي به ويژگي‌هاي انسان معنوي دارد و در نتيجه التفات نظريه به مقوله مدرن شدن، ويژگي‌هاي خاصي را براي انسان معنوي بيان نموده است. از جمله اين ويژگي‌ها، خودآئيني يا خودفرمانروا بودن انسان معنوي است. البته اين انگاره، نتيجه استدلال‌گرايي و غيرمتعبد بودن انسان معنوي است. در مقابل، انسان غيرمعنوي، ديگرفرمانروا است و در نهايت به ازخودباختگي انسان منجر مي‌شود. تحقيق پيش‌رو بر آن است که با بررسي مسئله تعبد، استدلال‌گرايي و مفهوم‌شناسي خودآييني، اين مؤلفه را در نظريه عقلانيت و معنويت مورد ارزيابي انتقادي قرار دهد. از نتايج مهم تحقيق آن است که تعبد به‌طور مطلق به ديگرآييني منجر نمي‌شود و تعبد موردنظر در دين وحياني، تعبد مدلل است.

ترجمه ماشینی: کتاب «تیغ سوزان و چراغ‌های ذهن» اولین تحقیق تحلیلی عمیقی است که به زبان فرانسوی در مورد پیدایش فلسفه دین نوشته شده است، این کتاب در سه بخش و چهار جلد است، بخش اول (جلد اول) که به میراث می‌پردازد. قرن نوزدهم و وارثان آن، شامل یک مقدمه کلی است که ما را به تخصص و مطالعه مدل جایگزین عقلانی و انتقادی نزدیکتر می کند.بخش دوم (جلد دوم) به بررسی رویکردهای پدیدارشناختی و تحلیلی می پردازد، در حالی که بخش سوم [که به دو جلد تقسیم شد. بخش‌هایی در ترجمه عربی به دلیل عظمت آن] به رویکرد هرمیتی اختصاص دارد. مهمترین پیامی که فلسفه دین برای آن پدید آمده «تدبر در دین» است، با علم به اینکه این تخصص از دو قرن پیش به وجود آمده است و هدف این کتاب بررسی شرایطی است که منجر به ایجاد این تخصص شده است. هدف این است که به دین در مظاهر عمده آن بیاندیشد و این همان چیزی است که کتاب را به روشن ساختن مفهوم ادیان الهام بخش، به جای ایجاد یک برداشت مصنوعی فلسفی از دین، موظف می کند، و این همان چیزی است که باعث می‌شود کتاب علاوه بر بررسی مقوله‌های بلاغی ذهنی و منطقی که منجر به پیدایش آن‌ها شده است، بار مظاهر فردی و جمعی دین از قبیل آیین‌ها، اعتقادات و نگرش‌های معنوی را نیز بررسی کند: داده‌ها را در نظر می‌گیرد. از تاریخ ادیان، که مستلزم ادغام آنها در تفکری است که به افقی وسیع باز می شود.درباره معنای کل تاریخ. اصطلاح «نوآوری» مفهومی دوگانه دارد: از یک سو، به ارائه ارائه تاریخی به خواننده از نمایندگان بزرگ این رشته، پس از آشنایی با مدل‌های جایگزین عقل که فلسفه‌های مسلط دین را کنترل می‌کنند، مربوط می‌شود. از زمان کانت تا آغاز قرن بیست و یکم. از سوی دیگر، این کتاب می‌خواهد افق‌هایی را به روی موضوعاتی بگشاید که فلسفه هرمنوتیک دین امروز باید با آن‌ها مواجه شود و همچنین می‌کوشد تا خطرات بحث‌های داغ امروز در مورد میراث معنوی و دینی متعلق به اروپا را آشکار کند.

از بنيادي‌ترين مباحث در علم کلام و فلسفۀ دين، بحث رابطة عقل و دين است که دغدغه بسياري از فيلسوفان و متکلمان در جهان غرب و عالم اسلام بوده‌است. تعاريف بسياري از عقل و دين و نظرات مختلفي دربارۀ رابطة ميان آنها ارائه ‌شده؛ که ازجملۀ نظرات مي‌توان به عقل‌گرايي افراطي، نص‌گرايي افراطي و عقل‌گرايي معتدل اشاره کرد. براي حل مسائل پيش‌آمده در بحث رابطة عقل و دين، مکاتب مختلف کلامي پاسخ‌هايي را ارائه داده‌اند. يکي از مکاتب مهم و تأثيرگذار کلامي در جهان اسلام، نومعتزله نام دارد. شيخ محمد عبده و محمد عماره از برجسته‌ترين متفکران نومعتزلي اسلام‌گرا هستند که ضمن نقد جريانات افراطي نص‌گرايي و عقل‌گرايي، آرائشان در ميان اسلام‌گرايان اهل‌سنت تأثيرگذار بوده است. اين دو انديشمند در دفاع از عقلانيت اعتدالي و مبارزه با جريانات افراطي همچون عقل‌گرايي افراطي و نص‌گرايي افراطي تلاش بسيار از خود نشان داده و تأليفات زيادي از خود به‌جاي گذاشته‌اند. در اين نوشتار با روش کتابخانه‌اي تلاش مي‌شود تا ضمن معرفي نص‌گرايي افراطي و عقل‌گرايي افراطي، اشکالات هريک واکاوي شود؛ اشکالاتي نظير تعبد و تعصب به ظواهر متون و ناديده ‌گرفتن عقل، زياده‌روي در تأويل متون ديني، ترويج تاريخ‌مندي نصوص ديني و طرفداري از سکولاريسم.

نویسنده در آغاز از تنگناها و فشار دین علیه عقل و فلسفه سخن می‌گوید و به تفصیل نظریه‌های مربوط به آن را مطرح می‌سازد: وی خاطرنشان می‌کند: "... محدودیت‌هایی که متعصبین دیندار بر آزادی تفکر ایجاد کردند، مانع از تکامل و بالندگی عقل شد و آن را در طی قرن‌های متمادی تحت سیطره و سلطه خود از حرکت بازداشت.... پیشینه تاریخی عقل و دین نشان می‌دهد که هیچ جدالی بین عقل و دین که بر طرد عقل و سرکوب اندیشه‌مندان منجر شده باشد، رخ نداده است مگر این که دو اتفاق با هم افتاده باشد: اول این که داعیه‌داران دین به قدرتی دست یافته باشند که به وسیله آن قادر به اعمال فشار بر عقل و تعقیب و شکنجه عقلا باشند. اگر قدرت در دست متصدیان دین قرار نگیرد، در میدان مخالف با عقل، تنها به انتقاد از آن و تبلیغ علیه آن قناعت خواهند نمود و با دشمنان خود به تساهل و تسامح رفتار کرده و همانند آن‌ها به عقل و قوانین عقلی متوسل خواهند شد. انگلستان قرن هفدهم و هجدهم مصداقی برای این ادعا است. اما خواهیم دید که در یک چنین مواقعی دیندارانی که به قوانین عقلانی پناه می‌برند برای مخالفت با عقلا از روش‌های عقلانی استفاده می‌کنند و همین امر به نفاق می‌انجامد. دوم این که عقل نیرومندی ظهور کند که توانایی تاختن بر حریم دین و عبور از مرزهای ممنوعه را داشته باشد و بدین ترتیب بدعتی بیاورد یا سنتی را بشکند. یک چنین عقلی است که می‌تواند مخالفان خود را در تنگنا قرار دهد. اگر چنین عقلی در صحنه حاضر نباشد اصولا طرف دعوایی وجود نخواهد داشت". نویسنده بر اساس این گزاره معتقد است که در یونان باستانع همچنین در ظهور مسیحیت جدال چندانی بین عقل و دین صورت نگرفت. در قرون وسطا دین با هیات کلیسا عرصه را بر عقل تنگ کرد و با شروع عصر نوزایی (رنسانس) جدال بین عقل و دین شدت گرفت و پس از آن، تقریبا عقل بر اریکه قدرت ایستاد. عناوینی که برای این کتاب انتخاب شده بدین قرار است: "آزادی عقیده و دشمنان آن"، "عقل و دین در فلسفه یونان و روم"، "عقل و دین در قرون وسطا"، "موضع اسلام و فقهای مسلمان در برابر فلسفه"، "رشد عقل در جهان کاتولیک در سده‌های هفدهم و هجدهم میلادی"، "کشمکش عقل و دین در انگلستان پروتستان در سده‌های هفدهم و هجدهم میلادی" و کشمکش عقل و دین در قرن گذشته".