جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مقاله حاضر برای بحث از جامعه مدنی و رابطه آن با اندیشه دینی و یا تبیین جایگاه جامعه مدنی در اندیشه دینی تبلور یافته در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران خواهیم پرداخت.سخن گفتن از جامعه مدنی و اندیشۀ دینی در کنار یکدیگر مبتنی بر اصلی است که ما آنرا قبلا قید مسلم فرض کرده ایم و آن عبارت است از اینکه بین دو مقوله "جامعۀ مدنی" از حوزۀ اجتماع و سیاست و "اندیشه دینی" از حوزۀ دین و اجتماع ارتباط مستقیمی وجود دارد.

سکولاریسم همانند بسیاری دیگر از «ایسم» های دوره ی جدید، با نهضت اصلاح دینی آغاز شده است و اولین بار نیز تعبیر سکولاریزاسیون در زبان های اروپایی در معاهده ی وستفالی در 1648 م. که به جنگ های فرقه ای سی ساله خاتمه داد به کار رفت. این معاهده حاوی این معنی بود که وحدت دینی اروپای مسیحی از دست رفته و تقسیم آن به فرقه های کاتولیک، ارتدوکس و پروتستان امری است غیر قابل اجتناب. ریشه یابی واژه ی سکولار از لحاظ لغوی و معنای اصطلاحی آن و ارتباط دادن بحث به حوزه ی سیاست و جامعه شناسی و متفکرینی که در تعریف و شرح دولت مدرن، بر جدایی سیاست و دولت از کلیسا و مذهب تاکید ورزیدند، همچنین معنی اندیشه ی دینی و مردم سالاری دینی از دیدگاه متفکرین اسلامی معاصر و مغایرت مردم سالاری دینی و سکولاریسم؛ مباحثی است که این مقاله به آن پرداخته است.

اساس سیاست، بر رابطه ی میان حکومت و مردم استوار است که دو تفسیر دارد: یکی تفسیر این رابطه از ناحیه ی حکومت کنندگان است که جریان نفوذ از بالا به پایین است و دیگری از ناحیه ی مردم که این تفسیر نفوذ از پایین به بالا است. در ناحق بودن تفسیر اول جای بحث نیست، همچنان که غیر واقعی بودنِ عملی شدن تفسیر دوم هم بدیهی است. حساسیت اندیشه های سیاسی رابطه ی مردم و حکومت از نوع تفسیر دوم است. اهمیت این مساله در هر نظامی از یک نوع دغدغه های اشخاص در مورد جریان حاکم برخاسته است. در نظام های اریستوکراسی و دیکتاتوری، این دغدغه خود را بیشتر نشان می داده و در نظام دموکراسی با وجود اینکه باید مردم در سهم خود از جهت دخالت در تصمیم گیری های حکومت مطمئن باشند، موضوع رابطه ی مردم با حکومت از بالاترین حساسیت ها برخوردار است. همه ی شعارها و سخن سرایی ها در خصوص زمام سرنوشت مردم به دست مردم، تا زمانی است که با قدرت اکثریت افراد جامعه، شخص یا گروه خاصی در راس قدرت قرار گرفته است، از هنگامی که این مطلب صورت گرفت در مردم تحت حکومت دو نوع اضطراب به وجود می آید. 1. دغدغه ی آن اقلیتی که با روی کار آمدن جریان مخالف، سرنوشت خود را در دست شخص یا گروهی می بینند که او را برای مدیریت سرنوشت اجتماعیش صالح نمی دانست. 2. دغدغه ی آن اکثریتی که این جریان به روی کار آورد، که تا چه اندازه این شخص یا گروه بر سر عهد و پیمان خود باقی است؟ اما اضطرابات مردمی در نظام های دینی و تجربیات عملی بیشتر در نظام های دینی مربوط به دوران های خیلی قدیم و باستانی درارتباط با حکومت انبیای الهی است که جزییات و خصوصیات آن در علوم سیاسی روز منعکس نیست. آنچه از گذشته برای اندیشه های سیاسی از تجربه ی عملی حاکمیت دینی مطرح است تجربه های عملی دوران حاکمیت کلیسا در غرب است که به نام خدا و دین، جریان کلیسا حدود ده قرن قدرت را در جوامع غربی در دست داشت و نظام خودکامه ای را به مردم تحمیل نمود و این تجربه این مردم غرب منشا پیدایش سکولاریسم و عقب گردی آنها از دین شد و با این سابقه تصویر مردم در جریان حکومت دینی نه تنها تصویرِ حاکمیت مردمی نیست بلکه تصویر حکومت مردمی است که مردم، یک مکلف و یک موظف بی اختیارند و متاسفانه این برداشت از غرب به جوامع اسلامی هم منتقل شد. از عوامل موثر در رابطه ی مردم باحکومت، موقعیت مردم در دیدگاه حکومت است. در دنیای غرب، موقعیت مردم در حکومت، از نظر اندیشه های سیاسی گذشته تا سه قرن قبل، موقعیت یک برده بلکه پایین تر، در موقعیت یک چهارپا تنزل داشته است. مستنداتی در این مورد در مقاله ذکر شده و در برابر این بینش، دیدگاه اسلام در خصوص موقعیت مردم از نظر حکومت با تکیه بر کلام امیرالمومنین علیه السلام، با دیدگاه گذشته ی غربیان ارزیابی شده است. از سه قرن گذشته تاکنون در غرب دیدگاه اندیشه های سیاسی نسبت به موقعیت مردم در حکومت رو به تحول گذاشت و برای نقش مردم در حکومت، سه راه پیش بینی شده که در این مقاله به آن ها می پردازیم.

از آنجا که پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) بنیانگذار تمدن اسلامی است، در نتیجه سیره ی ایشان می تواند شاخص اصلی تمام نیازها و چالشهای فکری اندیشمندان باشد. در این مقاله سعی شده است با استفاده از مبانی تعلیم و تربیت در سیره ی نبوی(ص)، رابطه ی عقل و علم مورد بررسی قرار گیرد و در نهایت این حقیقت آشکار گردد که مهمترین و بیشترین سهم در جنبش نرم افزاری و تولید علم، در سیره و سنت نبوی (ص)، از آن عقل است، اگرچه شعار استراتژیک ایشان تتمیم و تکمیل مکارم اخلاق بود، اما این امر از طریق ایجاد انگیزه ی درست و عطش سیری ناپذیر نسبت به علم و امید به نتیجه ی ریشه های درخت علم صورت گرفته است.

در این اثر کلاسیک فلسفه ی روشنفکری ، ارنست کاسیرر هم ترکیبی منسجم و هم تحلیلی نافذ از یکی از بزرگترین دوره های فکری تاریخ را ارائه می دهد: یعنی عصر روشنگری. وی با استدلال بر اینکه زیربنای مختلف تفکر این دوره یک بنیان مشترک وجود دارد ، نشان می دهد که چگونه فیلسوفان عصر روشنگری از ایده های قرن های گذشته استفاده می کردند حتی در زمانیکه آنها را کاملا متناسب با دنیای مدرن متحول می کردند. از دیدگاه ارنست کاسیرر، روشنگری فلسفه را از قلمرو ی اندیشه ناب آزاد کرد و آن را به عنوان یک نیروی فعال و خلاق در بدنه اجتماع و زیست افراد قرار داد. همگان از عصر روشنگری که به طور رسمی از قرن هجدهم آغاز شد، به عنوان دوره گذار از فلسفه قرون وسطا به اندیشه ای مدرن یاد می کنند. حال نویسنده در این کتاب سعی دارد تا شرح دقیقی از تحولات فکری در این دوره تاریخی را برای خوانندگان ارائه دهد. این کتاب برای علاقه مندان فلسفه و پژوهشگران رشته های علوم انسانی بسیار مفید است. برگردان فارسی این کتاب برعهده "یدالله موقن" بوده است. ارنست کسیرر (1845-1945) فیلسوف یهودی-آلمانی بود که در چندین دانشگاه در آلمان و ایالات متحده تدریس می کرد. وی نویسنده کتابهای بسیاری از جمله افسانه دولت ، مقاله ای درباره انسان و زبان و افسانه بود.

ژان ژاک روسو یکی از مهمترین و تاثیرگذار ترین اندیشمندان عصر روشنگری و در واقع کل تاریخ فلسفه است. فلسفه ی سیاسی او تاثیر عمیقی بر انقلاب فرانسه، نظریه ی سوسیالیستی و ظهور ناسیونالیسم گذاشت. این کتاب با وضوحی مثال زدنی و برحسب موضوع به آثار اصلی روسو می پردازد و شرحی کامل از اندیشه ی او در اختیار شما می گذارد. علاوه بر این جیمز دلینی با نهادن اندیشه ی روسو در زمینه ی عصر روشنگری نظرات روسو را بررسی می کند

"آنتی دورینگ" یا "دورینگ در علم" در اصل مجموعه ای از مقالات روزنامه ای "فردریش انگلس" علیه دورینگ بود، که تا حدودی سوسیالیست، تا حدودی اصلاح طلب و تا حدودی لیبرال بود؛ اما به زودی خوانندگان متوجه شدند که این خلاصه ای عالی از دیدگاه های "انگلس" در فلسفه، نظریه ی سیاسی، تاریخ، اقتصاد و سوسیالیسم است، بنابراین همه ی مقالات یکجا در این کتاب تلفیق شدند. "آنتی دورینگ" یا "دورینگ در علم" موضوعات مختلفی را پوشش می دهد. بخش اول کتاب از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا یکی از معدود نسخه های خطی اولیه است که درباره فلسفه ی مارکسیستی علم (معروف به "ماتریالیسم دیالکتیکی") و تفاوت های آن با اثبات گرایی و ایده آلیسم کانتی نوشته شده است. بخش دوم شامل طیف وسیعی از موضوعات، مانند تاریخ نظام های حقوقی و تاریخ اتحاد آلمان که هر دو نمونه های خوب فلسفه ی مارکسیستی تاریخ (یا "ماتریالیسم تاریخی") بودند و اقتصاد سیاسی است، که در آن گزیده ای از کتاب "سرمایه" به قلم "کارل مارکس" ارائه شده است. قسمت آخر "آنتی دورینگ" از "فردریش انگلس"، مهم ترین قسمت کتاب از دیدگاه سیاست است؛ زیرا به سوسیالیسم، ریشه های آن (سنت سیمون ، فوریه ، اوون) و تفاوت های آن با آنارشیسم شاخه ها، به ویژه برنامه ریزی مرکزی اجتماعی از اقتصاد می پردازد. "فردریش انگلس" چند پیش بینی از آنچه که معتقد است سوسیالیسم باید باشد و خواهد شد، ارائه می کند اما مهمتر از همه، "انگلس" بیان می کند که سوسیالیسم باید در مقابل سرمایه داری چه باشد؛ بدین معنا که سوسیالیسم باید از بین بردن سیستم دستمزد، پول به عنوان انباشت ثروت و تقسیم سخت گیرانه ی کار را مورد هدف قرار دهد.