جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آثار نظامی از زوایای مختلف درخور توجه است. نظامی در هفت پیکر، نگاه ویژه و خاصی به مقوله رنگ دارد. در حکایتهایی که در هفت پیکر مطرح می شود می توان به ارتباط زیبای میان رنگهای هر گنبد و محتوای حکایات دست یافت. بررسی هر حکایت با ابعاد روان شناسی رنگ مورد نظر، بسیار جلب نظر می کند؛ همچنین ارتباط میان سیاره و اقلیم مورد نظر نیز قابل تامل است. در این پژوهش سعی شده است هفت رنگ مطرح شده در هفت پیکر که هر کدام متعلق به یکی از گنبدهای هفتگانه می باشد، مورد بررسی قرار گیرند و ارتباط این رنگها با حکایتهای مطرح شده در هر گنبد، بررسی شود.

یکی از زیباترین داستانهای هفت پیکر نظامی، داستان پادشاه سیاه پوش است. این داستان به دلیل ویژگیهایی که دارد زمینه را برای بازخوانی مجدد از منظر نظریه های ادبی معاصر از جمله ساختارگرایی مهیا می سازد. از آنجا که ساختارگرایی در ادبیات، از خود نظام ادبیات به عنوان مرجع بیرونی آثاری که بررسی می کند، استفاده می کند، جایگاه ارزشمندی در مطالعات ادبی دارد. مقاله حاضر به بررسی ساختار داستان پادشاه سیاه پوش از منظر رمزگانهای بارت می پردازد. این رمزگانها عبارت است از رمزگان معناشناسانه، رمزگان فرهنگی، رمزگان هرمونتیک، رمزگان نمادین و رمزگان اعتباری. در رمزگان کنش  روایی از نظریات گرماس بهره جسته ایم. این مقاله می کوشد شاهدهای عینی و ملموسی از داستان پادشاه سیاه پوش بر اساس رمزگانهای بارت ارایه کند، برای مثال در سطح ظاهری رمزگان معناشناسانه از حرص آدمی سخن به میان می آید، اما در سطح استعاری از میوه ممنوعه، معراج و نظایر آن گفتگو می شود. داستان پادشاه سیاه پوش عجیب ترین داستان هفت گنبد نظامی است و بیش از همه آنها دارای ظرفیت قرائت های ادبی نوین است. این داستان همچنین در میان داستانهای دیگر قدیمی ایران بی نظیر یا دست کم نادر است.

یکی از بزرگ ترین اشکالات فرهنگ نویسی، پس از آغاز نهضت فرهنگ نویسی که غالبا در شبه قاره هند آغاز شد، کم سواد بودن بیشتر فرهنگ نویسان و عدم تخصص و تحقیق و تتبع آنها در متون کهن ادب فارسی است. فرهنگ برهان قاطع یکی از همین فرهنگ هاست که از اشتباهات کوچک و بزرگ بر کنار نمانده است. محققانی که پیش از این به بررسی و تحلیل نواقص و اشکالات برهان قاطع پرداخته اند، غالبا به ضبط واژه ها و معانی متناسب با آنها توجه داشته اند و در باب ضبط ترکیب های مستخرج از اشعار قدما توجه چندانی نداشته اند؛ این در حالی است که برهان تبریزی در این قسمت از کار خود نیز دچار تصحیف خوانی و کژخوانی های فراوانی شده است. این مقاله می کوشد آن دسته از لغزش ها و تصحیف های برهان قاطع را که ناشی از کژخوانی و تصحیف خوانی اشعار خاقانی، نظامی و انوری است، بازنماید و صورت صحیح متن را تا حد امکان ارائه دهد.

لطفا برای مشاهده متن چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

جایگاه زن و نحوه حضور و ایفای نقش این قشر در عرصه های گوناگون جامعه در دوره خوارزمشاهیان موضوع این پژوهش است که تا کنون در این خصوص تحقیقی جامع صورت نگرفته. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که در عصر خوارزمشاهیان (628691ق) زنان در عرصه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، هنری و ادبی کم وبیش حضوری فعال داشتند. در عرصه سیاست، تنها زنان درباری ایفای نقش می کردند، اما در دیگر زمینه ها، سایر زنان فعالیت های موثری داشتند. با وجود این، رفتارهای نابهنجار و بازیچه قرار گرفتن برخی زنان در اعمال خلاف عفت، به ویژه توسط اربابان قدرت، امری رایج بود که همین موضوع به سلامت جامعه و کارایی دولت آسیب فراوان وارد ساخت.

در نوع تعلیمی ادبیات هدف سراینده و گوینده، آموزش حکمت و اخلاق، همچنین تشریح و تبیین مسایل اخلاقی و تربیتی و اندیشه های مذهبی، حکمی و فلسفی جامعه است. بروز انحطاط فکری و اخلاقی و روابط غیرانسانی در جامعه سبب می شود که اشعار تعلیمی در کلام سخنوران گسترش روزافزون یابد. به علاوه کثرت و شدت انحرافات موجود در جامعه، به خصوص طبقات بالای آن (حاکمان سیاسی و دینی) و سپس شیوع آن در بین مردم، باعث می شود تا بسیاری از شاعران به عنوان روشنفکر عصر خویش به بررسی و نقد اعمال این عاملان در آثار خود بپردازند و در کنار آموزه های اخلاقی و تشریح و تبیین مسایل تربیتی، به شعر خود رنگی از اعتراض و انتقاد نیز بزنند. نظامی که همچون جامعه شناسی آگاه به بررسی رفتارهای مردم جامعه زمان خود می پردازد، شعرش آیینه تمام نمای رفتارهای فردی و اجتماعی زمانش است که توانسته آن را به بهترین شکل به تصویر بکشد. حافظ نیز حامی ارزش ها و منش های اخلاقی است و پند و اندرزهایش مبتنی بر این اصول است. حافظ در پاره ای از موارد از کلام نظامی تاثیر پذیرفته اما مقلد او نیست. به طور کلی از شعر وی به دو صورت استفاده می کند: یکی گرفتن مضامین و دیگر قالب های شعری اما خیلی اسیر چارچوب تفکرات نظامی نمی شود.

آنچه از بررسی کلی مبحث الهام ادبی در ادبیات کلاسیک ایران بر می آید این است که اعم نویسندگان و شعرای این سرزمین، برجسته ترین عامل تاثیر گذار را بر گرفته از منابع فرا طبیعی فرض کرده اند. اما، در این بین، هستند ادبایی که صرف نظر از این ماخذ، سر چشمه های دیگری را نیز مد نظر قرار داده و بدان ها اشاره کرده اند. از زمره این نویسندگان می توان به نظامی گنجوی اشاره کرد. او در آثارش، به صراحت بر این نکته تاکید می ورزد که به سبب بر گرفتن الگو از پیشینیانش و همچنین استناد به رخدادهایی که بر زندگی شخصی اش، به نحوی مستقیم، تاثیر گذاشته است از ادبای پیشین متمایز است. این امر می تواند بیان گر این نکته باشد که خوانشی که از متن نظامی به عمل می آید می تواند خوانشی مدرن و مبتنی بر نظریه های نقد نو باشد. در این مقاله تلاش می کنیم که با استناد به نظریه های خوانش ادبیات مدرن به مقوله منابع و سرچشمه های الهام ادبی در آثار این نویسنده بزرگ بپردازیم.

1.

نظامی گنجوی ( 537 تا 608 ه . ق ) ، شاعر داستان سرا و رمز گوی سده ششم ایران ، بزرگ ترین داستان سرای منظومه های حماسی عاشقانه به زبان پارسی است که سبک داستان محاوره ای را وارد ادبیّات داستانی منظوم پارسی کرد . آثار بی نظیر و اندیشه های پیشتاز او ، تأثیر شگرفی در رسایی فرهنگ و ادبیّات بسیاری از ملّت های همجوار برجا گذاشت ، خمسه نظامی که شامل پنج مثنوی است ، عبارتند از : مخزن الاسرار ، خسرو و شیرین ، لیلی و مجنون ، هفت پیکر ( بهرام نامه ) و اسکندر نامه که شامل دو مثنویِ شرفنامه و اقبالنامه .پنج گنج او از نظر واژه های جدید از غنی ترین مجموعه های شعر فارسی محسوب می شود. او در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب ، ایجاد ترکیبات خاص تازه ، ابداع و اختراع معانی و مضامین نو و دلپسند در هر مورد، تصویر جزئیّات و نیروی تخیّل و دقّت در وصف ، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته است . این شاعر بزرگ ، در آثار خود از انواع آیرونی به ویژه آیرونی تقدیر و موقعیّت برای ایجاد جذّابیّت بیشتر و رساندن پیام های خود بهره برده است . آیرونی ، شگردی است که نویسنده یا گوینده آن با توجّه به بافت متن به کلام یا واقعه ظاهراً صریح ، معنایی بسیار متفاوت می بخشد که در آن دریافتی کاملاً مطایبه آمیز از ناهمخوانی وجود دارد . مهم ترین گونه های آیرونی عبارتند از : آیرونی بلاغی ، آیرونی تقدیر ، آیرونی رمانتیک ، آیرونی ساختاری یا وضعی ، آیرونی سقراطی ، آیرونی موقعیّت، آیرونی کلامی یا طعنه و آیرونی نمایشی . البتّه شگرد آیرونی ، آرایه های بدیعی از قبیل : مدح شبیه به ذمّ یا ذمّ شبیه به مدح ، تجاهل العارف ، کنایه ، ایهام ، استعاره و ... را نیز در بر می گیرد . روش تحقیق در این رساله از نوع توصیفی ـ تحلیلی است و روش گردآوری اطّلاعات ، کتابخانه ای می باشد . هدف از این تحقیق ، تشریح و تبیین شگرد آیرونی و بررسی تحلیل مهم ترین گونه های آن در خمسه نظامی است و اثبات اینکه نظامی چگونه از این شگرد برای بیان اهداف و مقاصد خویش استفاده کرده و از کدامیک از انواع آیرونی بیشتر بهره برده است . در این پژوهش ، مهم ترین گونه های آیرونی در پنج گنج نظامی گنجوی ، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و مطالب و مباحث به قرار ذیل تنظیم و تدوین گردید : فصل اوّل ـ کلّیّات و مقدّمه تحقیق فصل دوم – شرح احوال و آثار نظامی فصل سوم ـ بنیاد نظری ( تعاریف ) فصل چهارم ـ آیرونی در پنج گنج نظامی فصل پنجم -نتیجه گیریو پیشنهاد های ادامه کار