جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم ویژه و الهی امام، از جمله باورهای اساسی شیعه در مساله امامت به شمار می رود. قلمرو علوم امام از مباحث مهمی است که به سبب پیچیدگی مباحث آن مورد تفسیرهای گوناگون قرار دارد. این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی به دنبال پاسخ گویی به این پرسش است که علوم ائمه(ع)  تام است یا محدودیت دارد؟ این بررسی در مهم ترین منابع روایی شیعه انجام شده است که سرچشمه مباحث این موضوع به شمار می آید. بررسی های این نوشتار، به این نتیجه انجامیده است که درباره هر یک از دو دیدگاه تام و محدود بودن علوم ائمه (ع) روایاتی قابل توجه و معتبر وجود دارد. به نظر می رسد این روایات قابل جمع هستند. مهم ترین شیوه های جمع این روایات عبارت اند از: عدم علم استقلالی و امکان علم تام غیراستقلالی، علم محدود تفصیلی و علم تام اجمالی، علم محدود فعلی و علم تام شأنی، محدودیت در بخشی از علوم و تام بودن در بخشی دیگر، محدودیت بنابر برخی شیوه ها و تام بودن بنابر برخی دیگر و تقیه آمیز بودن برخی روایات بیان کننده محدودیت علوم ائمه. از میان این شیوه ها تنها دو شیوه «علم اجمالی تام و علم تفصیلی محدود» و «علم شأنی تام و علم فعلی محدود»، تحلیلی فراگیر از چگونگی جمع بین روایات این موضوع ارائه می کنند. این دو شیوه مکمل یکدیگرند.

در نظام اعتقادي شيعه «علم امام» از ويژگي‌ها و مقومات مهم امامت است، به‌گونه‌ای‌که نقش زيرساختي و بنيادي بر ديگر ويژگي‌هاي امامت، مانند نصب الهي و عصمت دارد و ازجمله امتيازاتي است که امامت با آن مورد سنجيده مي‌شود. شيعيان از بدو پيدايش مسئله امامت تاکنون به علم امام نظر ويژه داشته‌اند و با رويکردهاي گوناگون درباره کمّ‌ وکيف آن اظهارنظر نموده‌اند. ازجمله شخصيت‌های کلامي معاصر علامه مصباح يزدي است که در زمره متکلمان، از خود آثار معارفي قابل‌توجهي به‌ يادگار گذاشته و آراء کلامي او مدنظر ويژه کلام‌پژوهان قرار گرفته است. اين جستار بر آن است تا در حد یک مقاله، کمّ ‌وکيف علم امام را که اخيراً به يکي از آموزه‌هاي اعتقادي چالش‌برانگيز روز تبديل شده است با توجه به آثار به ‌يادگار مانده از ايشان مطالعه و بررسي کند تا کمّيت وکيفيت علم امام که براساس بيان ايشان علاوه بر استدلالات عقلي با روايات نيز همخواني دارد به‌طور ويژه نمايان گردد و از اين رهگذر، رويکرد کلامي ايشان و پاسخ به بعضي از شبهات مربوط به علم امام نيز به اجمال مطمع‌نظر قرار گيرد.