جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر جلد اول از بخش نخست مجموعه‌ای سه‌بخشی است که مولف به منظور عرضة نخستین شرح انتقادی و تحلیلی از یکی از مهم‌ترین نظام‌های فلسفة غرب، یعنی فلسفة کانت، به زبان فارسی نگاشته است و جزء به جزء کتاب، براساس نظم تألیفی مهم‌ترین کتاب کانت در فلسفة نظری وی یعنی نقد عقل محض با توجه به آرای مفسران مهم آن، ابتدا شرح شده و سپس مورد نقد و تطبیق قرار گرفته است. این شرح با توجه به ویژگی تطبیقی آن با فلسفة اسلامی از تمامی شروح تفصیلی و انتقادی مفسران غربی متمایز می‌شود. در جلد نخست، ضمن معرفی کلی کتاب «نقد» و توضیح اصطلاحات مبنایی فلسفة کانت مانند «شهود»، «استعلایی»، «پیشینی» و… به یکی از مهم‌ترین قواعد و شاید اصلی‌ترین قاعدة فلسفة کانت یعنی تمایز قضایای ترکیبی پیشینی از سایر قضایا و امکان آنها پرداخته شده و با بحثی مفصل در این باب برای نخستین بار نشان داده شده است که فیلسوفان اسلامی در تشخیص درست این مسأله و طرح راه‌حل منطقی و بسیار دقیق برای آن پیشگام بوده‌اند که خود سند افتخار مهمی برای فلسفة اسلامی است.

نقد دیدگاه‌ها و برهان‌های فلسفی ایمانوئل کانت در زمینه مسأله شناخت، خداشناسی و مابعدالطبیعه است. در ابتدای این اثر به بررسی عناصر مختلف شناخت در فلسفه کانت و مفهوم قضایای ترکیبی و تحلیلی ارایه شده از سوی در این زمینه پرداخته شده و پس از آن مبانی تصوری و تصدیقی کانت در زمینه شناخت‌های متعالیه در قوه حس، تصدیقات فاهمه، استدلال‌های عقلی و استدلال‌های او در زمینه جهان‌شناسی و مباحث مابعدالطبیعی، مورد نقد و ارزیابی فلسفی قر ار گرفته است. نویسنده سعی کرده است ضمن مطالعه آثار کانت و ترجمه آثار وی مبانی فکری او را در زمینه معرفت‌شناسی در سه حوزه تصورت، تصدیقات یا قضایا و استدلال‌ها و حجیت‌ها، مورد نقد و ارزیابی قرار داده و روش‌شناسی او را در بکارگیری تجربه در شناخت‌های حسی و روش‌های عقلی مورد استفاده او در تفسیر امور متافیزیکی را مورد خدشه قرار دهد. نویسنده همچنین دیدگاه‌های کانت در مورد روح و نفس و جوهر بودن آن، نقد وی برهان وجودی و سایر براهین خداشناسی را نقد نموده و معتقد است که در زمینه شناخت روح و اثبات وجود آن مغلطه نموده است.

با این که کانت به صورت نظام‌دار به پی‌ریزی نظامی برای تربیت اخلاقی نپرداخته، لیکن به علت این که مفهوم انسان و انسانیت محور اصلی فلسفه اوست، توجه به اندیشه‌هایش می‌تواند غنای بیش‌تری به فلسفة تعلیم و تربیت اخلاقی ببخشد. دربارة دیدگاه خواجه نصیر طوسی در زمینة تربیت اخلاقی نیز می‌توان گفت که وی در تاریخ اندیشة اسلامی نقشی بسیار حیاتی داشته است؛ یعنی وی در دوره‌ای از تاریخ اسلام به پاسداری و حراست از اندیشة دینی پرداخت و نقش احیاگری خود را به انجام رساند که شاید بدترین دورة تاریخ اسلام باشد؛ دوره‌ای که مغولان به ایران هجوم آورده و به تاراج و تخریب میراث فرهنگی این مرز و بوم پرداختند. در چنین برهه‌ای خواجه نصیر رسالت خود را حفظ و احیاگری اندیشه‌های اسلامی حکمای پیش از خود قرار داد. شاید به همین دلیل معلم ثالث لقب گرفت. خدمت بزرگ وی در احیای حکمت عملی به صورت ویژه‌ با تالیف کتاب اخلاق ناصری بود. کتاب حاضر پس از معرفی احوال و آثار کانت و خواجه‌نصیرالدین طوسی، به خاستگاه‌ها و مبادی تربیت اخلاقی و ارزیابی تطبیقی دلالت‌های مربوط به تربیت اخلاقی دو اندیشمند مزبور، و در پایان نقد و بررسی دیدگاه کانت و خواجه نصیرالدین طوسی در زمینة تربیت اخلاقی اختصاص دارد.

در این کتاب ، ماهیت عقل و حدود توانایی آن در شناخت مورد بررسی قرار گرفته است به این منظور، دیدگاه دین ودیدگاههای برجستگان فلسفه اسلامی و غرب را درباره عقل مورد مطالعه قرار داده ایم.در عین حال در حین بررسی نظرات متعدد، با اختلافات، تضاد و تشتت آراء فراوانی در مورد ذات و حقیقت عقل، ارائه یک تعریف جامع و محدوده شناخت عقل مواجه شدیم.به همین دلیل همواره عقل را مقابل دین ،علوم تجربی و عرفان قرار داده اند .از آنجاکه عقل نقش بارزی در تقویت دین داشته ودین هم در ترویج تعقل گامهای موثری برداشته است،طبیعی است که بین این دوگزینه رابطه تنگاتنگی برقرار باشد .در قرآن کریم آن مقدار که از عقل ستایش شده از کمتر مقوله ای تمجید گردیده است. عقلی که قرآن وروایات روی آن عنایت دارند،بیشتربرقوه فهم اطلاق می گردد . عقل با این معنا قادر به شناخت حقایق عالم هستی ، تمییز صحیح از ناصحیح و نیز استنباط احکام شرعی خواهد بود ، اما شناخت او رابطه مستقیمی با داده های حسی وفراحسی دارد ، به این صورت که عقل پس از دریافت این داده ها به تجزیه و تحلیل آنها ودر نتیجه بدست آوردن شناخت و معرفت اقدام می کند. ضمناً با بررسی مفهوم عقل ونقش آن در شناخت حقایق در فلسفه ابن سینا ، صدرالمتألهین و کانت مشخص می گردد که مفهوم عقل وتوانایی آن در شناخت ، در تفکر ابن سینا و ملاصدرا ، نزدیک به اسلام بوده در حالی که همین موضوع در فلسفه کانت دورتر از اسلام است زیرا کانت ، عقل را منشأ گمراهی معرفی می‌کند و معتقد است که این قوه با بلندپروازی، پای از حد فراتر می‌گذارد و سبب مغالطه و تعارض و توهم می‌شود .این نوشتار ، ضمن تعریف عقل به معنای فهم، ثابت می کند که فهم از علوم تجربی، فلسفه، عرفان، دین و سایر معارف، ابزار،مواد و مصالح خودش را می گیرد و با وارسی هریک از آنها به تحلیل و داوری می پردازد. بنابراین با هیچیک از آنها تضادی ندارد و می توان به کشاکش ها در این زمینه پایان داد.