جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هويت پديده اي است، چند وجهي، پيچيده و بين رشته اي. منظور اين تحقيق از هويت عبارت است از: خاص و متمايز بودن، ثابت و پايدار ماندن و به جمع تعلق داشتن. هرگونه هويت سازي مستلزم ايجاد مرز و توسل به مرجع هاي ثابت و پايدار است. اين مراجع همان عناصر سازنده هويت از قبيل، زبان، دين، سرزمين، و تداوم آنهاست.موضوع هويت و بحران هاي مرتبط با آن در مقاطع مختلف تاريخ ايران براي ايرانيان مطرح بوده است. در سالهاي اخير، هر گاه سخن از هويت ايراني به ميان مي آيد، نوعي تقابل ميان دو هويت ديني و ايراني، مشاهده مي شود. گويي كه ايرانيان يا بايد ايراني باشند و بدنبال احياي فرهنگ و تمدن ايراني و باستاني خود بروند، يا بايد مسلماني پيشه كنند و پيرو فرهنگ و آموزه هاي اسلامي باشند.روش شناسي تحقيق كيفي تحليلي است، و با هدف بررسي چگونگي پذيرش اسلام توسط ايرانيان و تاثير آن بر هويتديني و زباني بعنوان اجزاءهويت ملي ايرانيان در دو قرن نخست هجري انجام شد. سوال اصلي تحقيق آن است كه: تغييرات عناصر تشكيل دهنده هويت ايرانيان( بخصوص دين) در دو سده نخست هجري درچارچوب هويت مقاومت چگونه تعريف ميشود؟ مدل نظري تحقيق تلفيقي از بكار گيري مفاهيم نظريه ساخت يابي گيدنز، و نيز بكار گيري اين مفاهيم در همراهي با نظريه هويت مقاومت كاستلز، در بررسي رفتار هاي هويت جويانه جنبش هاي اجتماعي ايرانيان در دو قرن نخست هجري، و با توجه به نظريه جامعه شناسي تاريخي احمدي است.نتايج تحقيق نشان مي دهد كه اين تغييرات هويتي نه از سر تحميل و اجبار، و پي آمد شكست دولت ساساني و ايرانيان از اعراب است، كه طي فرايندي طولاني، سخت و خونبار و در پي انتخابي سرنوشت ساز و بنيادين توسط ايرانيان و در مخالفت و مقاومت در برابر سلطه و تحميلات حاكمان عرب ايران به انجام رسيده است. هويت شيعي و زبان فارسي جديد ايرانيان به اعتقاد اين تحقيق حاصل حقانیت خوانش شیعی خاندان پیامبراز اسلام و انتخاب هوشمندانه و اصيل ايرانيان است. ومنافاتی با هویت تاریخی ایرانیان ندارد، بلکه در امتداد و مکمل هویت ایرانیان است.

مفهوم هویت به معنای درک نسبتاً پایدارهر شخص از کیستی و چیستی خود در ارتباط با افراد و گروه‌های دیگر تعریف شده است که از طریق تعاملات اجتماعی فرد با دیگران در فرآیند اجتماعی شدن کامل می‌شود. به طور کلی هویت به دو بعد هویت فردی و هویت جمعی تقسیم می‌شود. مبنای اصلی هویت فردی تمایز از دیگران و مبنای اصلی هویت اجتماعی شباهت با دیگران است. هویت فردی به نظام شخصیت هر فرد تکیه دارد و شامل ویژگی‌های فردی و نقش‌های خاص هر فرد در زندگیش می‌شود. اما هویت جمعی انتساب یا عضویت فرد را در یک جمع یا گروه خاص نشان می‌دهد. هویت جمعی در پاسخ به ما کیستیم و چیستیم؟ و گروه‌های دیگر کیستند؟ مطرح می‌شود. این هویت تمایز جمعی از افراد را از جمعی دیگر نشان می‌دهد. هویت قومی، هویت طبقاتی، هویت دینی، هویت ملی و هویت فرهنگی مصادیقی از هویت جمعی هستند.برخوداری از دین و تعالیم مذهبی مشترک پایبندی و وفاداری به آن و اعتقاد و تمایل به مناسک و آیین‌های مذهبی فراگیر، در شکل دهی به هویت اجتماعی بسیار موثر است. امروزه هویت دینی یکی ازمهم‌ترین اجزاء هویت اجتماعی و یک منبع مهم اولیه هویت بخشی و معنا بخشی به بسیاری از مردم دنیاست. اسلام به عنوان یک دین الهی شاخص‌های یک هویت موفق را برای افراد تبیین کرده است. این شاخص‌ها را می‌توان از بین آیات قرآن و سخنان پیامبر مکرم (ص) اسلام دریافت کرد. هدف از پژوهش حاضر، ارائه تعریفی از هویت زن مسلمان با توجه به معیارهای دین مبین اسلام و بررسی میزان به تصویر کشیده شدن این هویت توسط سینمای دهه هشتاد ایران است. بدین منظور ابتدا مولفه‌های هویت زن مسلمان از بین آیات قرآن کریم و احادیث پیامبر مکرم اسلام (ص) اخذ گردیده و بعد از آن به دنبال این هویت در بین فیلم‌های سینمایی بوده‌ایم. چارچوب نظری این تحقیق مشتمل بر نظریه برجسته‌سازی رسانه و مبانی جامعه شناسی شناخت می‌باشد. تحقیق حاضر از نوع تحلیل محتوای کمّی می‌باشد. نمونه این تحقیق 94 فیلم از بین467 فیلم اکران شده دهه هشتاد بوده است که به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب شده‌اند. ابزار تحقیق، چک لیست محقق ساخته است و یافته های تحقیق توسط نسخه 16 نرم افزارspss سنجیده شده است. اعتبار تحقیق از نوع صوری می‌باشد و پایایی تحقیق با ضریب اسکات سنجیده شده است و رقم 79.2 بدست آمده است.نتایج تحقیق نشان می‌دهد سینمای ایران نقش مثبت و موثری در ارائه هویت زن مسلمان به جامعه نداشته است.بین دو نیمه‌ی دهه‌ی هشتاد از نظر ارائه پیام‌های هویتی تفاوت معناداری دیده نشده است. بیشترین پیام ارائه شده در حوضه ی زن و خانواده بوده است.

چکیدهکارکردهای اجتماعی دین، یکی از مباحث مهم مطرح در جامعه‌شناسی دین است. هدف این پژوهش، شاخص‌سازی و سنجش مهمترین این کارکردهاست (انسجام اجتماعی، کنترل اجتماعی، مشارکت اجتماعی و هویت ناشی از دین). در این تحقیق سعی شده است با توجه به نظریه‌های مطرح در مورد این چهار کارکرد، ابعاد، مولفه‌ها و گویه‌های هر یک استخراج شوند و در نهایت در میان جامعه آماری تحقیق، یعنی دانشجویان دانشگاه تهران و شاهد، مورد سنجش قرار گیرند. برای پاسخ به این سوال که آیا چهار کارکرد انتخابی ما، مهمترین کارکردهای اجتماعی دین هستند، دو کارکرد دیگر (مشروعیت‌بخشی به نظم حاکم و جهت‌دهی دین به روابط اجتماعی) به عنوان کارکردهای رقیب آورده شدند. جمعیت نمونه 382 نفر است و روش نمونه‌گیری به صورت طبقه‌ای متناسب می‌باشد. برای سنجش اعتبار از اعتبار صوری و اعتبار معیار و برای سنجش پایایی سوالات از آلفای کرونباخ استفاده شده که میزان آن 0.86 است. همچنین برای بررسی صحت و درستی سوالات تحقیق از آزمونهای پارامتریک مانند تحلیل عامل، استفاده شده است. نتایج سنجش این 4 کارکرد نشان می‌دهد که 72.8% پاسخگویان معتقدند که دین عامل انسجام آنها با سایر افراد است. 56.2% دین را عامل نگهدارنده خود از انجام اعمال نادرست می‌دانند. 79.4% دین را عامل مشارکت خود در جامعه می‌دانند و 68% افراد دارای هویت دینی‌اند. سنجش دو کارکرد رقیب نیز 59.6% برای مشروعیت‌بخشی به نظم حاکم و 61.6% برای روابط اجتماعی ناشی از دین را نشان می‌دهد.کلید واژه‌ها: شاخص‌سازی، کارکرد اجتماعی دین، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، کنترل اجتماعی، هویت دینی.

هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه دین داری و خودشناسی با شکل گیری هویت است. این پژوهش به شیوه کتابخانه ای انجام شده است. بر اساس یافته های حاصل از این پژوهش، هویت یک ساختار روانی ـ اجتماعی پیچیده است که از دیرباز توجه جامعه شناسان و روان شناسان را به خود جلب کرده است. نوجوان در این دوره، باید به تعریف مناسبی از «خود» دست یابد که منحصر به فرد و مجزای از دیگران باشد و سازگاری شخصی و اجتماعی را برای او فراهم آورد. تعیین هویتی که با تواناییها، انتظارات و توقعات فرد ناسازگار باشد، سبب ایجاد بحران میشود و فرد را با مشکلاتی در زندگی اجتماعی روبه رو میسازد. دین نقش اساسی در تکوین هویت دارد. گرایش های مذهبی به عنوان یک پایگاه هویتی پرقدرت میتواند مسیر تکامل را به نوجوان نشان دهد.

نفوذ و گسترش روزافزون اینترنت در زندگی بشر و پیامدهای شناختی و هویتی ناشی از آن، اندیشمندان را بیش از پیش به سمت بررسی اثرات اینترنت بر مسائل مختلف فردی و اجتماعی کشانده است. به خاطر اهمیت فراوان چنین مسائلی، پژوهش حاضر به بررسی رابطهچگونگی (کمیت و کیفیت) استفاده از اینترنت و هویت دینی کاربران در کافی نت های شهر گرگان پرداخته است. در این راستا، از آرای تاجفل و ترکل در چهارچوب نظری استفاده شد. به طور خلاصه تاجفل با نگاهی جامعه شناختی به هویت، معتقد است که هویت هر فرد در ارتباط با گروه یا جامعه ای که در آن عضویت دارد شکل می گیرد و نیز تعلق و تعهد را دو عنصر اساسی هویت افراد می داند. ترکل نیز هویت را در ارتباط با فضای مجازی مطرح می کند و بر این نظر تأکید دارد که بسته به نوع حضور و مشارکت افراد در فضای مجازی (ناشناس، ساختگی و واقعی)، آنها تجربه های متفاوتی کسب می نمایند که اثرات خاص خود را بر روند هویت یابی و هویت پذیری کاربران دارد. بر این اساس پنج فرضیه اصلی استخراج شد که به طور کلی معطوف به معنادار بودن رابطه میزان استفاده کاربران از اینترنت،‌ مدت آشنایی آنان با اینترنت، مکان استفاده از اینترنت، نوع استفاده مثبت یا منفی از اینترنت و هویت مجازی آنان با هویت دینی شان می باشد. از آنجا که مطالعه حاضر به روش پیمایشی صورت گرفته است، بعد از شناسایی جمعیت آماری کاربران کافی نت، با روش نمونه گیری چندمرحله ای و تصادفی ساده تعداد ??? کاربر انتخاب شدند و سرانجام با ابزار پرسشنامه محقق ساخته مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از آزمون فرضیات به روش همبستگی بیانگر آن بود که تنها بین میزان استفاده از اینترنت و نوع استفاده مثبت و منفی از اینترنت با هویت دینی کاربران رابطه منفی معناداری وجود دارد. به عبارتی کاهش یا افزایش ساعات استفاده از اینترنت و نیز کاهش یا افزایش انواع استفاده مثبت یا منفی از اینترنت، تنها مواردی بودند که توانسته اند تغییرات در هویت دینی کاربران را تبیین نمایند. البته براساس رگرسیون چندگانه، مشخص شد که با در نظر گرفتن اثرات غیرمستقیم متغیرهای مستقل، تنها چند متغیر با هویت دینی کاربران رابطه معنادار نداشته اند، از جمله هویت مجازی واقعی، استفاده اینترنت در کافی نت و محل کار. بنابراین با وجود عدم معناداری این متغیرها در روش همبستگی، لکن درتحلیل نهایی توانسته اند مقداری از هویت دینی را تببین نمایند.

شناخت هویت فردی انسان و ازخودبیگانگی او نقش زیربنایی در علوم انسانی دارد، اما ناکارآمد بودن نظریاتی که مکاتب بشری در این باب ارائه داده‌اند، لزوم بهره‌مندی از منبع وحیانی را آشکار می‌سازد. اما در این‌باره تحقیقی جامع با محوریت اسلام صورت نگرفته است. پژوهش حاضر برای یافتن دیدگاه اسلام در این‌باره پس از بررسی مفهومی این اصطلاحات در علوم انسانی به تبیین دیدگاه مکاتب فلسفی غرب، همچون اگزیستانسیالیسم در مورد هویت و ازخودبیگانگی انسان پرداخته تا موضوع بحث و نقاط ضعف و قوت این مکاتب روشن شود. بخش اصلی این پژوهش به استخراج مولفه‌های هویت فردی بر مبنای نصوص اسلامی و دیدگاه‌های علمای اسلاممی‌پردازد، در بیان اولین مولفه آیه کریمه (نسوا الله فانساهم انفسهم) به عنوان کلید طلایی حل معمای هویت انسان معرفی شده و با الهام از آن مولفه باطنی هویت (شناخت و ارتباط درونی با آفریدگار) به عنوان محور هویت‌های دیگر انسان مطرح می‌شود. پس از طرح مولفه‌های دیگر، توجه به فقر و عین‌الربط بودن به خداوند به عنوان آخرین مولفه، مطرح شده که نشان می‌دهد انسان هنگامی خود را به نیکی می‌شناسد که از نگاه استقلالی دست شسته خود را آیت و آینه‌دار الهی بداند. مقام عالی‌ای که انسان در این وادی می‌تواند به آن برسد فنای فی‌الله می‌باشد. که با رسیدن به آن، هویت اصیل انسان محقق می‌شود. هویت فردی از دیدگاه اسلامی دارای برجستگی‌های همچون؛ معنادار شدن زندگی، ارائه الگویی به‌نام انسان کامل، توجه به امداد‌های غیبی و نقش شیطان در مغالطه هویتی است. ازخودبیگانگی در اسلام از فراموشی خداوند ناشی می‌شود. «خود»، امری واقعی بوده و مراد از آن جنبه متعالی و ملکوتی انسان است. راه‌های تکامل هویت و عوامل ضعف آن، با استفاده از مبانی هویت و مباحث تربیتی آیات و روایات، استخراج شده که در این وادی بحث معرفه النفس، طریق و مراحل آن حائز اهمیت است. زمینه‌ سازی برای هویت اصیل در کودکی و نوجوانی و شکوفائی آن در جوانی و ارتقا و تکامل آن تا پایان عمر و راه‌های درمان ازخودبیگانگی مباحث پایانی را تشکیل می‌دهند.لازم به ذکر است که این پژوهش ‌درآمدی بر بحث هویت بوده و بر اساس مبانی مستفاد از آیات و روایات مجال برای بحث‌های گسترده‌تر فراهم است. بحث تطبیقی با هر یک از ادیان و مکاتب دیگر، که در اینجا به قسمتی از آن پرداخته شده، شایسته تحقیقاتی مفصل‌تر می‌باشد.

مصطفی مستور از نویسندگان برجسته پس از انقلاب اسلامی به ویژه دهه اخیر است که تا کنون حدود نه اثر روایی در قالب آثار داستانی به چاپ رسانده است. مهم‌ترین اثر او «روی ماه خداوند را ببوس» است که به عنوان اثر برگزیده در دهه هشتاد انتخاب شده است. نگاهی فراگیر به مجموعه آثار مستور نشان می‌دهد که گفتمان برتر و غالب در گفتمان روایی او؛ گفتمان اخلاقی، معنوی و دینی و حتی در مواردی گفتمان اسلامی است و لذا در آثار او عناصری از هویّت‌های ملّی و دینی دیده می‌شود. از آن جایی که او به مسایل روز زندگی و اتفاقات و حوادث واقعی در زندگی شخصیت‌های داستانش می‌پردازد؛ بررسی هویّت‌های ملّی و دینی در آثار او می‌تواند خواننده را به شناخت جامعه ما در دهه‌های اخیر یاری دهد. با توجه به این امر در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی سعی شده است تمام عناصر ملّی- دینی در آثار مستور طبقه‌بندی و سپس تجزیه و تحلیل شود. بررسی و تحلیل آثار مستور با نگاه به موضوع مورد بحث نشان می‌دهد که 53 عنصر دینی و 59 عنصر ملّی در آثار او برجستگی بیش‌تر دارد. مهم‌ترین عناصر دینی و معنوی در آثار مستور حضور خداوند، نوع نگاه و تلقی خاص از مرگ، آفرینش و مباحث مربوط به هستی شناسی، قضا و قدر الهی، آخرت گرایی، بهشت و جهنم، باورهای دینی نظیر اذان، نماز و ... و مهم‌ترین عناصر ملّی زبان زدها، نوع خاص سوگند، خواستگاری‌ها، عروسی، تعاون، همدردی، عزاداری و ... است که در این پژوهش به ابعاد و زوایای مختلف این عناصر توجه شده است. هم‌چنین در کنار بررسی هویّت‌هایی از عناصر ملّی- دینی، هویّت‌های منفی رایج در این برهه زمانی نیز مورد کندوکاو قرار گرفته است.

یکی از مشخصات دوران معاصر را می توان ظهور و بسطجوامع چند دینیدانست که به عنوان واقعیتی گریز ناپذیر دربسیاری از کشورهابه صور گوناگونپدیدار شده و آثار وپیامدهای متنوعی را به همراه آورده است. در این رساله کوشیده ام چالش های به وجود آمدهبرای تربیت دینی در جوامع چند دینی معاصر را بررسی نموده وبرای آن راه حل نظری مناسبی پیشنهاد کنم. تحقیق حاضر پس ازتبیین وبررسیاهم رویکرد های رایج برای تربیت دینی در این گونه جوامع،در صدد ارائه الگویی برای ترسیم چگونگی تربیت دینی در جوامع چند دینی معاصر وپاسخگویی به این پرسش مهمبوده است که اصولا تربیت دینی در جوامع چند دینیمعاصر - به لحاظ مفهوم ،اهداف واصول- باید چگونه باشد. براساس یافته های این تحقیق، می توان تربیت دینی با رویکرد تعامل بین دینی و تاکید بر مشترکات را راه حل مناسبی برای تربیت دینی در جامعه چند دینی دانست.بخش بعدی این تحقیق به بررسی و نقد وضعیت موجود تربیت دینی در کشور لبناناختصاص دارد و پس از تبیین خصوصیات این جامعه چند دینی ، راهکار هایی را برای ایجاد تحول در وضعیت تربیت دینی در این کشور پیشنهاد می نماید.

تقویت هویت دینی در طول دوران کودکی، یکی از مهم ترین عوامل موثر در جلوگیری از ناهنجاری های رفتاری و رشد اندیشه ای دینی و تقویت باورهای اعتقادی در کودکان محسوب می شود.آموزش و پرورش یکی از نهادهای مهم در تکوین هویت دینی دانش آموزان نقش اساسی ایفا می کند. از این رو ، پژوهش حاضربا هدفبررسی نقش کتاب های درسی دوره ابتدایی در تقویت هویت دینی دانش آموزان انجام شده است. این هدف کلی به 14 هدف جزئی تقسیم گردیده است. سوال اصلی این پژوهش عبارت است از «از نظر مدیران و آموزگاران منطقه لالجین کتاب های درسی دوره ابتدایی تا چه میزان به تقویت هویت دینی دانش آموزان می پردازد؟». مولفه های هویت دینی در این پژوهش شامل (خدا شناسی، آخرت گرایی، معرفی اولیای دین، قرآن و سنت، اخلاقیات اسلامی، احکام دینی، مفاخر دینی و مذهبی، نمادهای دینی،مناسبت های مذهبی و دینی، طرح کرامت، برنامه آغازین، نماز جماعت و آموزش خانواده ) می باشد. روش پژوهش، توصیفی – پیمایشی و جامعه آماری شامل کلیه مدیران و آموزگاران شاغل در منطقه لالجین در سالتحصیلی 1390-1389 به تعداد 150نفر می باشد. تعداد نمونه مورد پژوهش برابر جامعه آماری در نظر گرفته شد. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته بود که بر اساس مقیاس چهار درجه ای لیکرت تنظیم شده بود. برای سنجش روایی پرسشنامه، از روش روایی محتوایی با استفاده از دیدگاه صاحب نظران و متخصصان و برای محاسبه پایانی آن از روش آلفای کرونباخ بهره گرفته شد که میزان آلفای آن 94% بدست آمد. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از آزمون مجذور کای، میانگین، انحراف معیار، فراوانی و درصد استفاده شد. یافته های این پژوهش نشان داد که از نظر مدیران و آموزگاران منطقه لالجین،کتاب های درسی دوره ابتدایی در حد نسبتاً بالایی توانسته است دانش آموزان را با مولفه های هویت دینی از قبیل، خداشناسی، آخرت گرایی ، اولیای دینی،احکام دینی، مفاخر مذهبی، قرآن و سنت، اخلاقیات اسلامی، مناسبت های دینی، نمادهای دینی،آداب و مهارت های اسلامی (طرح کرامت) و نماز جماعت آشنا کند و نقش اساسی در آموزش عینی این مفاهیم به دانش آموزان دوره دبستان را داشته باشد و نیز از نظر این آزمودنی ها،آموزش آداب و مهارت های اسلامی به دانش آموزان، برگزاری نماز جماعت و اجرای برنامه آغازین در مدرسه و برگزاری کلاس های آموزش خانواده برای اولیاء تأثیر به سزایی در تقویت هویت دینی دانش آموزان دارد. از نگاه این آزمودنی ها تفاوت معناداری در بین 12 مولفه هویت دینی مشاهده نشد. اما در مقوله، برگزاری کلاس های آموزش خانواده برای اولیاء جهت تقویت هویت دینی دانش آموزان، بین نظرات مدیران و آموزگاران تفاوت معناداری دیده شد. بر اساس یافته های این تحقیق نتیجه گرفتیم که یکی از راهکارهای تقویت هویت دینی در دانش آموزان دوره ابتدایی،آموزش عینی و ملموس مولفه های هویت دینی به این گروه سنی از فراگیران می باشند. به همین رو لازم است نهاد تربیتی، شرایطی را، اتخاذ نماید که دانش آموزان با این مولفه ها آشنا شده و در جهتشکل گیری هویت دینی در آنها، سازو کارهای آموزش عینی مولفه های هویت دینی را برای دانش آموزان طراحی و تقویت کند .

براساس نظریه فطرت در ساده ترین تقریر؛ انسانها نوع واحدی هستند، دارای ماهیت مشترک؛که این ماهیت مشترک برخوردار از ویژگی ها و لوازم مشترکی است که در تمام افراد نوع وجود دارد. مطالعه آثار ملاصدرا نشان می دهد که وی در باب فطرت به مطالعه مستقل فلسفی یا عرفانی نپرداخته است؛ ولی مبحث فطرت در آثار او‌‌ به تفصیل و متأثر از انس او با آموزه های دینی ، به خصوص در آثار عرفانی و تفسیری اش نمایان است.صدرا همچون بسیاری از متفکران پیشین، معتقد به خداشناسی فطری است.اما تفاوت وی با دیگران در این است که وی برای این نوع از خداشناسی، پشتوانه فلسفی تدارک دیده است. وی با در نظر گرفتن دو ولادت برای انسان؛ ولادت اول(طبیعی) و ولادت ثانی(معنوی)، ورود به عالم معنا و بازیابی شخصیت دوباره را در گرو رسیدن به "ولادت ثانی" می داند؛ و حصول این ولادت و گشودن قفل دروازه عالم معنا را تنها از طریق پیمودن راه انبیاء(ع)وعمل به تعالیم ایشان، امکان پذیر می داند. افزون بر آن در نظام حکمت صدرایی مسأله حرکت جوهری و اتحاد عاقل و معقول، دو مبنای فلسفی برای تحلیل و تبیین عبور از فطرت اول به فطرت ثانی است. در این پژوهش تلاش شده است بر اساس این دو مبنا و دیگر مسائل فلسفی و راهکارهای موجود در شریعت، مسأله عبور از فطرت اول به فطرت ثانی تحلیل شود.