جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زیارت شریف عاشورا علاوه بر نسخة رایج که اوّلین منبع آن نسخه­ های خطی متأخّر «مصباح المتهجّد» شیخ طوسی است دو گونه دیگر نیز دارد که در «کامل الزّیارات» ابن‌قولویه قمی و نسخه­ های متقدّمِ «مصباح المتهجّد» شیخ طوسی نقل شده ­اند. در هیچ یک از نسخه ­های غیر رایج این زیارت عبارت: «ابدأ به اوّلاً ثم الثانی و الثالث و الرابع» به اینگونه نیست. در این مقاله، گونه ­های مختلف این عبارت با یکدیگر مقایسه و نسخه رایج با توجّه به معیارهای ذیل نقد می­شود: 1- قدمت، 2- اعتبار منبع، 3- اعتبار سند، 4- سازگاری عبارت مورد نظر با بقیّه متن، 5- سازگاری با سیره امامان(ع). حاوی مباحث: روش ائمّه (ع) در مقابله با سیاست امویان، رازداری، مدارا و تقیّه در سیرة ائمّه (ع)، سازگاری بین تبرّی، تقیّه و رازداری در زیارت­های مأثور.

کتابچه مختصر حاضر درباره بحث مهم تقریب و وحدت اسلامی است. اعتقاد مصنف این است که بحث وحدت امت اسلامی نه تنها یک ضرورت دینی بلکه یک ضرورت اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی و جغرافیایی است.

کتاب «فی السبیل الوحدة و التقریب: دراسات تقریبیة، ثقافیة، اجتماعیة، سیاسیة، تاریخیة» مجموعه نوشتارهای عربی استاد سید هادی خسروشاهی در مقاطع مختلف است که غالب آنها پیش از این در کنفرانس‏ های بین‏ المللی جهان اسلام ارائه شده ‏اند یا در نشریات عربی خارج از ایران منتشر شده‏ اند. محوریت مشترک آن مقالات و یادداشت‏ ها، تبیین رویکرد تقریب مذاهب اسلامی و وحدت جوامع اسلامی است. این کتاب ارزشمند از دو مقدمه ناشر و استاد خسروشاهی و چهار فصل «فی الوحدة و التقارب بین العالم العربی و الاسلامی»، «الاخوان المسلمون و التقریب»، «فی الثقافة و السیاسة» و «فی الدعوة الاسلامیة و العودة الی القرآن و المعارف الاسلامیة» تشکیل شده است.

كتاب «السلفية مرحلة زمنية مباركة لا مذهب إسلامي»، كتابى است در طريق وحدت اسلامى كه نقاب نفاق از چهره اين گروه خود خوانده بر مى‌ دارد. همان‌ گونه‌ كه از عنوان كتاب پيداست، اين كتاب نقدى است از سوى يكى از عالمان اهل سنت بر افكار و انديشه‌ هاى سلفيه و از جمله آراء و عقايد ابن تيميه و مبانى وهابيت؛ از اين‌ روى، ممكن است نويسنده نكاتى را آورده باشد كه با عقيده شيعه سازگارى ندارد. او در اين كتاب مى‌ كوشد تا روشن سازد چگونه بر ساختن مذهبى به نام سلفيه و تكفير همه ديگر مذاهب، بدعتى است كه با ادعاى پيروى از سلف سازگارى ندارد. اين سخن نخست و بنيادين كتاب است، گرچه در كنار آن به پاره‌ اى از نمونه‌ هايى كه سلفيه آنها را بدعت مى‌ شمرند، مى‌ پردازد و اثبات مى‌ كند كه اين نمونه‌ ها نه فقط بدعت نيست، بلكه كارى است كه «سلف» انجام مى‌ داده‌ اند. اين كتاب، نه آراى سلفيه را مناقشه و نه آنها را تخطئه يا تصويب مى‌ كند، بلكه مطلبى مهم‌ تر از اين را دنبال مى‌ نمايد و آن اينكه آيا درست است كه از قلب جماعت اسلامى و از ميان اهل سنت و جماعت، بدعت جديدى به نام «سلفيه» و به‌ عنوان يك مذهب نو سر درآورد و با صراحت و بى‌ جهت همه سلف صالح و پيروان مذاهب سنت را رد كند و تنها خود را حق و باقى را باطل بداند؟ آيا اين خود يك بدعت جديد نيست؟

این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی است؛ که به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های سیّد عبدالحسین شرف‌الدّین عاملی و شیخ محمود شلتوت، در باره‌ی وحدت اسلامی می‌پردازد؛ روش استفاده شده در این پژوهش، روش کتابخانه‌ای است؛ ازکلّ یافته‌های تحقیق می‌توان نتیجه‌گیری کرد؛ که هریک از این بزرگان، نگاهی خاصّ به موضوع وحدت اسلامی داشته‌اند. نظریه‌ی تقریبی و وحدت‌گرایانه‌ی سیّد شرف‌الدّین، بر گفت‌وگو و مناظره‌ی ‌علمی، به منظور کشف حقیقت بنا نهاده شده، و او این رویکرد را در چارچوبی مشخصّ و با هدفی خاصّ پی گرفته است؛ وی پس از تبیین کلیّات و شرایط حاکم بر گفت‌وگوهای درون‌مذهبی در کتاب «الفصول المهمّه فی تألیف الامّه»، نظریه‌ی گفت‌وگوی بین مذاهب اسلامی را از جنبه‌ی عملی، در کتاب «المراجعات» بررسی کرده، و خود برای کشف و نمایاندن حقیقت، و برطرف شدن سوء تفاهم‌ها‌ی به‌وجود آمده در بین فرقه‌های مختلف اسلامی، به‌سبب برخی شایعات بی‌پایه و اساس در مورد اعتقادات و اعمال حسّاسیت‌ برانگیز پیروان مذاهب علیه یک‌دیگر، به مناظره‌ و مباحثه‌ی علمی پرداخته است؛ تقریب بر محوریت اهل بیت‌(ع)، تقریب بر اساس مشترکات مذاهب اسلامی، و تقریب‌گرایی عملی، ویژگی‌های نظریه‌ی تقریبی شرف‌الدّین می‌باشند؛ وی با بحث علمی و مستدّل در موضوعات اختلافی بین شیعه و اهل سنت، رویکرد معتدلی را که در آن، هم وحدت اسلامی، و هم دفاع از مبانی مکتب اهل بیت(ع)، لحاظ شده باشد؛ دنبال کرده است. شیخ محمود شلتوت نیز با پیوستن به جریان تقریب، توانست حلقه‌ی ‌ارتباطی میان علمای مذاهب اسلامی رافراهم نموده، و با رویکرد مناظره‌ای و گفت‌وگوی علمی به امر وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی، حرکت تقریبی را شتاب بخشد. تفسیر قرآن بر اساس دیدگاه تقریبی و وحدت‌گرایانه، نوشتن مقدّمه‌ای ارزشمند بر تفسیر مجمع‌البیان طبرسی، مشارکت در طرح بزرگ علمی «جمع‌آوری احادیث مشترک مذاهب اسلامی» موسوم به «طرح علمی شلتوت- قمی»، تأسیس کرسی فقه مقارن و تدریس فقه مذاهب شناخته‌شده‌ی اسلامی (اعمّ از مذاهب اهل سنت و شیعه) در دانشگاه الازهر، صدور فتوای تاریخی جواز پیروی از فقه شیعه، و نیز به رسمیت شناختن مذهب شیعه به عنوان یکی از مذاهب اصیل اسلامی و ... نمونه‌هایی از اقدامات تقریبی شلتوت است. این دو بزرگوار در برخی از اندیشه‌ها و اقدامات وحدت‌گرایانه، مواضع مشابه، و یا نزدیک به هم، ودر مواردی نیز، مواضع مختصّ به خود داشته‌اند. هدف از این تحقیق، بررسی تطبیقی اندیشه‌ها و عملکردهای تقریبی این دو عالم بزرگ، به عنوان نمایندگانی از علمای تقریبی و وحدت‌گرای شیعی و اهل سنت در جهان اسلام، و در نتیجه، تبلیغ و ترویجاندیشه‌‌ی تقریب بین مذاهب و وحدت اسلامی، در بین مسلمانان؛ به‌ویژه در میان علمای مذاهب مختلف اسلامی است.

اسلام از آغازین روزهای ظهورش در جزیره العرب همانند تمامی ادیان ابراهیمی، منادی وحدت جامعه بشری بوده است. تأکید قرآن کریمو سیره عملی پیشوایان دینی در راستای موضوع «همگرایی اسلامی»، آن را بعنوان بایسته ای عقیدتی و عقلانی، مورد توجه امت اسلامی و متفکران مسلمان قرار داده است. متأسفانه، علی رغم پشتوانه اعتقادی قوی، تمدن بزرگ اسلامی و اقتدار مسلمانان در طول تاریخ اسلام، طی دو قرن اخیر، عواملی همچون: فراز و فرودِمشروعیتِدولت های مسلمان؛ وقوع منازعات میان آنان؛ ورود دو نظریه «سکولاریسم» و «ناسیونالیسم احساسی-نژادی» از مغرب زمین؛ سیاست های تفرقه آمیز کشورهای غربی، در کنارآسیب پذیری های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جهان اسلام؛ موجبِ تجزیه امپراطوری عثمانی و الغاء نهاد خلافتوهمچنین سلطه سیاسی، اقتصادی و نظامی قدرت های غربی بر سرنوشت امت اسلامی و در نتیجه واگرایی بیشتردر جهان اسلامگردید. ارائه الگوی عملی از «همگرایی اسلامی»؛ با استفاده از پشتوانه عقیدتی و تجارب نظری و عملی همگرایی در جهان اسلام و سایر مناطق جهان و نیز در نظر داشتن فرصت ها و آسیب پذیری های امت اسلامی در جهان معاصر، برای برون رفت از وضعیت واگرایی موجود، دغدغه اصلی این پژوهش است.انحطاط سیاسی و جایگاه ضعیف ملل و دول اسلامی در معادلات منطقه ای و بین المللی، اهتمام به تحقق «وحدت اسلامی» را که امروزه از آن بنابر واژگان تخصصی علمروابط بین الملل تحت عنوان «همگرایی اسلامی» یاد می شود، ضروری می نماید.چارچوب نظری موردتوجه در این پژوهش برای حصول به مدل همگرایی اسلامی، چهار رویکرد مطرح در روابط بین الملل شامل« تجربی – ارتباطی»، « فرهنگی – کارکردی»، « اقتصادی – کارکردی» و « سیاسی – نهادی» است. البته از چهار رویکرد فوق الذکر «رویکرد تجربی – ارتباطی» به دلیل ظرفیت ها و ملاحظات مندرج در آن شامل: 1) استفاده از فرصت های عقیدتی، هنجاری و تاریخی مشترک در جهان اسلام 2) استفاده از تجارب نظری و عملی موفق جها اسلام و غیر اسلام 3) تأکید بر ارتقاء سطح مبادلات و ارتباطات در جهان اسلام 4) تأکید بر مبادلات دولتی و غیر دولتی بطور همزمانبیشترین تطابق و بهره وری را برای تحقق همگرایی اسلامی را دارا می باشد. برای توصیف و تبیین و تحلیل محیطی از از فرصت ها و تهدیدهای فراروی همگراییدر جهان اسلام از چهارچوب نظری ارزیابی و سنجش محیطی ساختارها و سازمانها (قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدات) موجود علم مدیریت استراتژیک بهره برداری شده است.روش تحقیق دراینپزوهشیکتابخانه ای و اسنادی و با استفاده روش توصیفی، تبیینی، تحلیلی و تجویزی استبه نظر نگارنده، علیرغم فرصت های محدودِ پیش روی همگرایی اسلامی، با اولویت بندی و هم افزاییمتغیر های مستقلی مانند: افزایش سطح ارتباطات و مبادلات؛ همکاری های فرهنگیدر بستر هویت و اعتقادات مشترک اسلامی؛ همکاری های سودآور اقتصادی و همچنین همکاری ها و مناسبات سیاسی و امنیتی میان دولت های اسلامی، در درازمدتمی توان به تحقق و تعمیق وجوه و سطوح گوناگون وبالاتر همگرایی اسلامی، بعنوان متغیر وابست? این تحقیق نایل آمد. بر این اساس، تحقق «جامعه سیاسی» بعنوان بالاترین سطح همگرایی و وحدت کامل اسلامی، اولاًواجدِ مبنایی عقیدتی و مذهبی است و ثانیاًدارایِ رویکردی اجتماعی، اقتصادی،سیاسی و امنیتی است. دراین راستا، بهره برداری از حوزه های گوناگونِ مبادله میان کشورهای اسلامی برای حصول به جامع? سیاسی، موثر ارزیابی می گردد. بهره برداری و توجه همزمان به چهار رویکرد 1) «تجربی -ارتباطی»بر پایه افزایش سطح ارتباطات میان امت اسلامی، 2) فرهنگی –کارکردی بر پایه افزایش تبادلات و همکاری های فرهنگی 3) «اقتصادی ـ کارکردی» بر پایه شکل گیری ساختارهای اقتصادی و همچنین 4) «سیاسی – نهادی» بر پایه ارتباطات و شکل گیری نهاد های سیاسی مشترک؛ سرعت و توفیق «فرآیند همگرایی» و در نتیجه حصول به یکی از اشکال «همگرایی» در جهان اسلامرا در طیف فقدان جنگتا وحدت ِ کامل میان کشورهای اسلامیرا هموار می سازد . به نظر نگارنده اگر چههمگراییِ اقتصادی و سیاسی، در مقایسه باهمگرایی عقیدتی - هنجاری از رجحان بالاتری در نظریه های همگرایی برخودار است، اما تأکید صرف بر همگرایی ناشی ازموسساتِ اقتصادی و سیاسی منطقه ای جهان اسلام، بیشتر همگرایی اقتصاد دانان، حقوق دانان و سیاست مداران است تا همگرایی امت اسلامی، و به همین دلیلدچار بی ثباتیخواهد بود. بنابر این برای حصول بهوحدت اسلامیِ تکامل یابنده و با ثبات،دستیابی به «همگرایی عقیدتی و مذهبی» در مقایسه باوجوه اقتصادی، سیاسی وامنیتی همگرایی از اهمیت بالاتری برخوردار است. به همین دلیل است که استعمارگران همواره اختلافات و شکاف هایمذهبی را در جهان اسلامدامن می زنند. پیشنهاد این پژوهش «الگویی تلفیقی و چند وجهی»شامل وجوه: فرهنگی- ارتباطی، اقتصادی – مبادلاتی و سیاسی- امنیتیاست که مراتب سه گانه همگرایی شامل: پیوستگی، همبستگی و همگرایی را در تمامی سطوح اجتماعی و سیاسیکشورهای مسلماناز طریق تعاملات منطقه ای ایجاد نماید،و در درازمدت به سوی مرکز سیاسی واحدی در چارچوب اتحادیه، کنفدراسیون و یا فدراسیون، رهنمون سازد.