جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

می‌توان ملاصدرا را پیشرو در طریقی دانست که با روشی مبتنی بر عقل و شریعت و شهود به بررسی فلسفی آموزه‌های دینی و از جمله معاد جسمانی پرداخته است. مدعای اصلی ملاصدرا در زمینه معاد جسمانی آن است که انسان موجود در این دنیا همان انسان محشور در آخرت است. او برای اثبات این ادعا اصول چندگانه‌ای ارائه کرده است. پرسش اصلی پیش روی ملاصدرا این‌همانی نفس و بدن است. در نظر او، انسان به بدنی وابسته به نفس که قیام صدوری به نفس دارد در آخرت محشور خواهد شد و از آن‌جا که این بدن و نفس در طی حرکتی واحد از حقیقت مادی خود به تجرد سیر کرده‌اند، وحدت آنها در تمامی اطوار حفظ شده است و بدن محشور در آخرت با بدن دنیوی نه مثلیت، بلکه عینیت دارد. در این مقاله به بررسی اصول و مبانی فلسفه صدرائی در باب تبیین معاد جسمانی پرداخته می‌شود.

«نور الأفهام فى علم الكلام» كتابى است كلامى كه به روش استدلالى به اثبات اصول اعتقادى شيعى مى پردازد. اين كتاب شرح منظومه اخلاقى و كلامى سيد محمدباقر طباطبايى، از احفاد ميرسيد على طباطبايى، صاحب رياض است. وى سراينده منظومه هايى چون: مصباح الظلام فى اصول الدين و علم الكلام، منظومه فى الحج و الزكاة و الطلاق و... منظومة فى الرد على من كفر الشيعة الامامية، منظومة فى ارث الزوجة و غيره مى باشد. لواسانى در نورالافهام به شرح و توضيح منظومه مصباح الظلام فى اصول الدين و علم الكلام طباطبايى كه با ادله و براهين حقانيت عقائد شيعه را بيان مى كند پرداخته است. نورالافهام در همان ابتداى انتشارش از سوى عالمانى چون مرحوم سيد محسن حكيم، آيت الله محمد تقى قمى و مرحوم آيت الله سيد ابوالقاسم خويى مورد توجه قرار گرفت و حتى به عنوان متن درسى در حوزه علميه مطرح گرديد. مرحوم ناظم بعد از تكميل منظومه كلامى خود ارجوزه اى نيز در باب مسائل اخلاقى سروده و در آن نصايح و پندهايى را خطاب به فرزندش بيان نموده است. مرحوم لواسانى به شرح اين ارجوزه نيز در پايان كتاب نورالافهام پرداخته است.

سقراط بر آن بود که معرفت و شناخت نیکی‌ها و بدی‌ها نه‌‌تنها برای عمل اخلاقی و کسب فضیلت ضروری است، بلکه تنها علت آن نیز شناخته می‌شود؛ یعنی معرفت علت لازم و کافی عمل اخلاقی و کسب فضیلت است و کسی با آگاهی و معرفت (خواسته و دانسته) مرتکب بدی نمی‌شود. بدین‌‌ترتیب رابطۀ ضروری میان معرفت و عمل اخلاقی برقرار است. افلاطون با پذیرش این دیدگاهِ استاد خود، آن را بر مبانی معرفت‌شناختی خاص خود و ایدۀ مُثل استوار می‌کند. این نظریه، طبق مبانی‌ای که افلاطون برای آن ترسیم می‌کند، لوازم، آثار و نتایج خاصی دارد که علی‌‌رغم وجود شباهت‌هایی میان این دیدگاه و نظریه‌های دیگر، باز هم از سایر نظریات متمایز بوده و بحث‌های بسیاری را متوجه خود کرده است. مهم‌ترین انتقادات وارد شده بر این دیدگاه از سوی ارسطو طرح شده است. در ‌‌عین ‌حال، ارسطو در پایان بررسی‌های خود، تا حدودی به این دیدگاه نزدیک می‌شود و با شرایطی آن را تلقی به قبول می‌کند، اما این دیدگاه همچنان منتقدان فراوانی دارد.

ابلاغ پیام الاهى یکى از شئون مهم پیامبر و امام است، ولى این شأن تنها شأن پیامبر و امام نیست، بلکه معصومان شئون دیگرى نظیر تفسیر، تفریع، تشریع، تربیت، ولایت، حکومت و ... داشته‏اند. در این مقاله می‌کوشیم شئون مختلف معصوم را تبیین کرده و مهم‏ترین تأثیراتى را که توجّه به این شئون در شناخت آموزه‌های گوناگون دینى دارد بررسى کنیم. مهم‏ترین این تأثیرات عبارت‌اند از: جداسازى آموزه‌های دین از امور غیر‌‌دینى، حل ناسازگارى میان روایات متعارض، شناسایى سنخ‏هاى گوناگون آموزه‌های دینى - نظیر شناخت سنخ فقهى یا اخلاقى - و شناخت تعالیم اهمّ و مهم.

رویکرد اتمیستی در فهم نصوص دینی در اجتهاد، نظامی فقهی به بار می‌آورد که احکامی اجرا‌‌نشدنی دارد، ملاک‌مندی احکام را به تعارفی تجملی فرو می‌کاهد، ربط روشنی با مقاصد شریعت ندارد، به نصوص مراجعۀ گزینشی می‌کند و بسیاری از نصوص دینی را وامی‌نهد. در مقابل، رویکرد زمینه‌گرا به نصوص، منظومه‌ای فقهی به بار می‌آورد که هیچ حکم اجرا‌‌نشدنی‌ا‌ی ندارد، ملاک‌‌محور است، تحقق مقاصد شریعت را هدف می‌گیرد، همۀ آموزه‌های دین را در مقام استنباط در نظر می‌گیرد، بحران‌های جاری در فقه را حل می‌کند و ادامۀ مشی اصولی در مقابل مشی اخباری است. در این مقاله، پس از تبیین زمینه‌گرایی و ابعاد آن، نشان می‌دهیم که زمینه‌گرایی ادامه همان مشی اصولی است.

دیدگاه‌‌های گوناگونی دربارۀ سقط جنین، از منظر اخلاقی، طرح شده است. برخی بر آنند که سقط جنین، به لحاظ اخلاقی، از لحظه لقاح مطلقاً نادرست است. حتی در صورتی که جان مادر در معرض خطر باشد؛ در مقابل، عده‌‌ای معتقدند نه تنها سقط کردن جنین در طول مدت بارداری نادرست نیست، بلکه کشتن نوزاد تازه متولد شده نیز نادرست نیست. گروه سوم قائل به تفصیل‌‌اند: برخی سقط جنین را در صورتی مجاز می‌‌دانند که جان مادر در معرض خطر باشد؛ برخی میان مراحل مختلف بارداری تفاوت قائل شده‌‌اند؛ برخی میان بارداری خواسته و ناخواسته تفاوت قائل شده‌‌اند و در صورتی که بارداری ناخواسته باشد سقط جنین را مجاز دانسته‌‌اند و در صورتی که بارداری با خواست مادر باشد تنها در صورتی سقط جنین مجاز است که جان مادر در معرض خطر باشد و ... . جودیث جارویث تامسون تفصیل اخیر را مطرح کرده ‌‌است. وی برای نخستین بار در مقاله‌‌ای که در سال 1971م. نوشت میان بارداری خواسته و ناخواسته تفاوت قائل شد و سقط جنین را در صورتی که بارداری ناخواسته باشد، مجاز دانست. در این مقاله، به نقد و بررسی بخشی از ادعای تامسون در این زمینه پرداخته می‌شود.

اگر مراد از کرامت‌داشتن یکامر، ارزش ذاتی، فی‌‌نفسه و غیرابزاری آن باشد، از نظر کانت تنها آدمی است که به عنوان یک «شخص»، شایستۀ تکریم است. تکریم اشخاص انسانی علاوه بر دیگران شامل خود فرد هم می‌شود. به این جهت چاکرصفتی و چاپلوسی ممنوع است. اما معنای دقیق کرامت آدمی و غایت‌نگری به انسان چیست؟ کرامت داشتن انسان چه لوازم و پیامدهای سیاسی و حقوقی دارد؟ در این جستار با تقریر اجمالی اخلاق کانت و صورت‌بندی‌های سه‌گانۀ امر مطلق اخلاقی، تدقیق مفهوم احترام و تمایز شیء و شخص به برخی لوازم و پیامد‌های سیاسیو حقوقی ضابطۀ دوم در مورد عدالت و نظریۀ کیفری پرداخته می‌شود.

این نوشتار برآن است تا برخی ازمهم‌ترین مباحث مربوط به نفس و رابطۀ آن با بدن را طرح کندکه عبارتند از: 1) هر چیزی که در نفس یا بدن حادث می‌شود، در همان ساحت (‌نفس یا بد‌ن) تأثیر می‌گذارد؛ 2) تفاعل دوجانبۀ نفس و بدن؛ یعنی هر حالت، مفهوم، گزاره و کشف و شهودی که در نفس حادث می‌شود، در بدن تأثیر می‌گذارد؛ همچنین هرگونه فعل بدنی ارادی، در نفس تأثیرگذار است؛ 3) افزون ‌بر این تعامل فراگیر و تأثیر و تأثر کلی، هر ملکه و صفت نفسانی، ظهور و بروزی متناسب و هم‌سنخ با ساحت بدنی دارد؛ در واقع بدن و افعال بدن، ترجمه و انعکاس صفات و حالات نفس است؛ همچنین هر فعل و عمل بدنی ارادی، ظهوری خاص در نفس دارد؛ به‌همین دلیل، تعدد انواع و اشخاص فعل، به تکثر کارکرد نفس می‌انجامد؛ 4) بررسی شکل‌های مختلف ارتباط اشیاء با هم و جایگاه نفس و بدن در این ‌‌ارتباط؛ شناسایی و معرفی مجاری تأثیر و تأثر نفس و بدن و همچنین تبیین فلسفی مواردی که به ظاهر نقض این قاعدۀ کلی هستند و تحلیل ثمرات این نگرش، از مواردی است که در این مقاله به آنها اشاره می‌شود.

یکی از مراتب حیات انسان، حیاتی است که در عالم ماده تحقق می‌یابد. انسان در این مرحله بر اساس حرکت جوهری دائما تحولات ذاتی می‌یابد و به تدریج به سمت بالفعل شدن حرکت می‌کند. از دیدگاه دینی، فلسفی و عرفانی حیات انسان محدود به همین حیات مادی نیست، بلکه به وسیله مرگ حیات او در عوالم مافوق ادامه می‌یابد. از جملۀ این عوالم، که در امتداد عالم ماده است عالم مثال یا برزخ است که حیات برزخی در این عالم تحقق می‌یابد. در این مقاله، از منظر فلسفی و دینی به بررسی و تحلیل امکان و چگونگی تحولات ذاتی و استکمال وجودی انسان در عالم برزخ پرداخته شده است. بی‌شک امکان استکمال وجودی انسان در عالم برزخ نتایجی را در پی خواهد داشت که از جملۀ آنها می‌توان به استکمال مجانین و کسانی که در ابتدای طفولیت می‌میرند، وجود اختیار در عالم برزخ، زمان‌مند بودن عالم برزخ و... اشاره کرد.