جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از نگاه قرآن کریم، انسان محور اساسی و اصلی تمام مخلوقات است و خداوند متعال همه جهان هستی را برای انسان مسخر نموده است و انسان تنها مخلوقی است که بعد از خلقت او خداوند متعال به خود افتخار می‌کند و خود را احسن الخالقین می‌نامد، لذا شناخت انسان یکی از مهم‌ترین بخش علوم انسانی به شمار می رود و قرآن کریم نیز بر انسان شناسی تاکید می نماید. شناخت انسان از طریق ویژگی‌های گوناگون او نیز امکان پذیر است، لذا از نگاه قرآن، انسان صاحب اوصافی است که هیچکدام از مخلوقات عالم به آن متصف نشده‌اند، از جمله خلیفه الله بودن او بر روی زمین، دارای روح الهی بودن، حامل امانت الهی بودن و مختار بودن و... که انسان باید به آن افتخار کند، لذا انسانی که قرآن کریم آن را معرفی نموده است بالاتر از انسانی است که در علوم انسانی غربی معرفی شده است. آیاتی که در مورد انسان‌شناسی می‌باشد، بعضی از مستشرقان مانند ایزوتسو، اهمت البیراک، خانم مارگوت بدران، روث رودد، گوستا ولبون و... و یا کسانی که متأثر از افکار خاورشناسان هستند مانند نصر حامد ابوزید، عبدالفواد محسن ابراهیم و... و در خیلی از مقالات دایره المعارف قرآن لایدن، خانم جین دمن میک اولیف و دانشنامه قرآن کریم اولیور لیمن که به مباحث انسان‌شناسی پرداخته شده است، نظر خودشان را در مورد انسان بیان نموده‌اند و سعی نموده‌اند که انسان‌شناسی غربی را بر انسان‌شناسی قرآنی برتر جلوه بدهند و به اثبات برسانند که نگاه قرآن کریم راجع به انسان مثبت نیست و انسان را بی ثبات می‌داند. لذا در این تحقیق آیاتی که بیانگر خلقت انسان و اوصاف انسان و ارزش و جایگاه انسان در نظام هستی هستند در سه فصل مورد بررسی قرار گرفته است و نظرات مستشرقان از طریق بیان درست نظرات قرآن در مورد انسان، مورد نقد قرار گرفته است.

پس از ایجاد موج شیعه شناس وشیعه پژوهی در غرب،مستشرقان با نگاهی نو به تفسیر شیعه به بررسی ونقد اراء مفسران پرداختند.با استفاده از جریان های علمی در غرب وشناسایی ونقد منطقی وبررسی همه سویه این آثارمی توان از عقب افتادگی در این موضع جلوگیری کرده علاوه براین با تعامل با آنان می توان دستاورد های زیادی را به دست آورد.در این میان،یکی از جنبه های مهم تشیع،که بیش از یک قرن است توجه محققان غربی را به سمت خود جلب کرده است تفسیر امامیه است. این موضوع که از اواسط قرن نوزدهم در پژوهش های غربی مورد توجه قرار گرفته به طور خاص با مسئله تحریف و قرائات گره خورده اما گذشته از این، بحث بسیار مهمی که در غرب بسیار دیر دریافته شد،تفسیر شیعه وبه طور خاص، تفسیرامامیه است.اکنون چند دهه ای است که محققان در غرب زمینه تخصصی مطالعاتشان را تفسیر شیعی قرار داده اندوآن را یکی از مهم ترین موضوعات مورد پژوهش خود قلمداد میکنند.در این دوره رویکرد جدلی ونگاه فرقه ای به شیعه به عنوان فرقه ای انحرافی وبی اهمیت کنار رفته و همچون تسنن در خور تحقیق شناخته شده است.ازین رو برخلاف دوره های قبلی این مباحث بیش از آنکه اهمیت تاریخی داشته باشداهمیت علمی دارد.این تخصص درغرب هنوز در مراحل اغازین آن قرار دارد وشناخت دقیق آن می تواند مانع عقب افتادگی که در مباحث دیگراسلام پژوهی رخ داده است گردد.در این نوشتارسعی میگردد مباحث بیان شده مربوط به تفسیر امامیه که توسط مستشرقان مورد توجه قرار گرفته بررسی شده ودر صورت برخورد با نقد یا مسئله ای که همراه با سوء تفاهم یا کج فهمی یا عدم اگاهی است بادیدی منتقادانه در مقام پاسخ برآییم.

از قرن چهاردهم میلادی در غرب رشته‌ای تحت عنوان شرق‌شناسی ابداع شد که در تلاش بود تا به کاوش در فرهنگ مشرق زمین بپردازد و از این طریق راه‌های بهتر و قابل قبول‌تری برای برخورد با شرق داشته باشد. یکی از گرایش‌های شرق‌شناسی، اسلام‌شناسی بود که در آن ابعاد مختلف زندگانی پیامبر اسلام مورد توجه مستشرقان قرار گرفت. جهاد، تعدد زوجات، و مسئله‌ی جانشینی آن حضرت از جمله مسائلی هستند که مستشرقان پیرامون آن بررسی کرده‌اند. در این‌باره دو گروه مستشرقان وارد عمل شدند. گروهی که با انگیزه‌های تبشیری و استعماری عمل کردند و گروهی که به دنبال یافته‌های علمی بودند. نوشته‌های مستشرقان از سوی مورخان ایرانی مورد ارزیابی قرار گرفته و هر کدام بر اساس حیطه‌ی کار خود به آن پرداخته‌اند. در این پژوهش تلاش بر این است تا به این پرسش پاسخ داده شود که اصولاً اهداف کلی مستشرقان چه بوده و چه دستاوردهای علمی و تمدنی داشته‌اند و اینکه آثار آنان تا چه حد مورد انتقاد یا استفاده‌ی مورخان ایرانی قرار گرفته است.روش انجام کار به شیوه‌ی پژوهشهای تاریخی با رویکردی توصیفی- تحلیلی و بر اساس منابع و مدارک متقن صورت گرفته و دیدگاه‌های تعدادی از مستشرقان و مورخان ایرانی پیرامون صدر اسلام مورد بررسی قرار گرفته است.

در دوران معاصر، از سویی، شاهد انتشار انبوهی از دیدگاه‌ها و آرای مستشرقان درباره دین مبین اسلام و معارف متعالی قرآن کریم، در سرتاسر جهان هستیم و از سوی دیگر، ضرورت نقد و بررسی آنها و پاسخ‌گویی به شبهات طرح‌شده در این آثار، مورد اتفاق اندیشمندان متعهد مسلمان است. این رساله بر آن است که ضمن ارایه تعریف روشنی از جریان قرآن‌پژوهی مستشرقانِ ایالات متحده آمریکا، با تاکید بر پیدایش و سیر تطور، حوزه‌ها، رویکردها، مبانی و روش‌های قرآن‌پژوهیِ این حوزه، نخست موجبات شناسایی دقیق و صحیح آنها را فراهم ساخته و در مرحله بعد زمینه نقد و بررسی تفصیلی این جریان و پدیده را نیز مهیا سازد. به سخن دیگر، این رساله با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی، به دنبال توصیف، تحلیل و آسیب‌شناسیِ پدیده قرآن‌پژوهی در میان قرآن‌پژوهان غیرمسلمانِ ایالات متحده آمریکا است که چنین پژوهشی، در واقع، نخستین گام در این حوزه و تلاشی جدید در باب قرآن‌پژوهیِ حوزه جغرافیاییِ آمریکا، در عرصه بین‌المللی محسوب می‌شود. وجود جریان‌های گوناگون قرآن‌پژوهی در ایالات متحده، سبب توجه آنها به گستره وسیعی از موضوعات قرآنی شده که در این رساله، در سه حوزه کلیِ علوم قرآنی، معارف قرآنی و مباحث تفسیری تبیین شده است که البته هر یک از آنها دارای زیرشاخه‌هایی نیز هستند. این جریان‌ها ضمن تأثیرپذیری از پارادایم‌های فکری- علمیِ رایج در غرب، دارای رویکردهای متفاوتی در زمینه اسلام‌شناسی و قرآن‌پژوهی هستند که بحث تأثیرپذیری از این پارادایم‌ها در مبانی و روش‌های قرآن‌پژوهی مستشرقان نیز مشهود است. سه رویکرد اصلی مستشرقان به منابع اسلامی، به طور عام، و قرآن کریم، به طور خاص، مورد توجه این رساله بوده که عبارتند از: رویکرد توصیفی یا سنتی، رویکرد شک‌گرایانه و رویکرد انتقادی- علمی که این رویکرد سوم از آنِ جریانی میانه‌روست که نه دیدگاه اسلامی را کامل پذیراست و نه آن شکاکیت افراطیِ شک‌گرایان را می‌پذیرد و ظاهراً در حال حاضر رویکرد غالب محسوب می‌شود. مهم‌ترین مبانی قرآن‌پژوهیِ مستشرقان آمریکایی عبارتند از: عدم وحیانیت قرآن، عدم رسالت الهی پیامبر اکرم (ص)، اختصاص داشتن اسلام و قرآن به قومی خاص، عدم اعتبار روایت اسلامی درباره تاریخ اسلام و قرآن و .... روش‌های اصلی و فراگیرِ قرآن‌پژوهیِ مستشرقان آمریکایی نیز عبارتند از: روش نقد تاریخی که در حوزه نقد عهدینی رشد کرده و گستره وسیعی از نقدها مانند نقد متنی، نقد شکلی، نقد زبان‌شناختی، نقد ادبی را شامل می‌شود؛ روش پدیدارشناسی؛ و روش تطبیق و مقایسه که کاربست این روش‌ها در میان قرآن‌پژوهان آمریکایی منتج به خلق آثار مهمی شده است. از مهم‌ترین نتایج و دست‌آوردهای علمی رساله حاضر این است که مستشرقان با مسلّم انگاشتن درستیِ رویکردها و مبانیِ سازگار با جهان‌بینی مادی و سکولار خود، اقدام به اخذ روش‌هایی می‌کنند که در راستای تامین اهداف رویکردها و مبانی یادشده‌اند. به همین دلیل شاهد کاربست روش‌هایی در نقد منابع اسلامی، به ویژه قرآن کریم، هستیم که در فضایی مادی‌نگر، برای نقد سنت عهدینی، آزموده شده و درستیِ آنها نیز به مجامع علمیِ غرب قبولانده شده‌اند. در این رساله، رویکردها، مبانی و روش‌های قرآن‌پژوهی مستشرقان آمریکا، هرچند به‌طور کلی و به اختصار، مورد تبیین، تحلیل و بررسی قرار گرفته‌اند تا گامی نو در این حوزه و سرآغازی برای ورود دیگر پژوهش‌گران در این زمینه نیازمند توجه جدی باشد.

قیام امام حسین (ع) در طول تاریخ مسئله بسیار مهمی برای مسلمانان و حتی غیرمسلمانان بوده است که به دلایل مختلف نسبت به آن علاقه‌مندی نشان داده‌اند و سعی کردند که این مسئله را به لحاظ اهداف و انگیزه‌ها وپیامدهای سیاسی اجتماعی، تاریخی و حتی اقتصادیمورد تحلیل و واکاوی قرار دهند،در این مسیر نظرات مختلفی را ارائه داده‌اند که بعضی از این نظرات موافق نظر شیعه و طبق بیانات گهربار حضرت سید الشهداء پیرامون قیام عاشورا است و برخی دیگر مخالفند که شاید بخشی از این دیدگاههای مخالفبا انگیزه‌ها و دلایل مختلف سیاسی، اقتصادی طرح شده باشد از جمله کسانیکه در این زمینه وارد بحث شده‌اند مستشرقان و خاورشناسان غربی و غیرغربی هستند که از دو یا سه سده گذشته نسبت به این موضوع علاقه نشان داده و مطالبی را بیان نموده‌اند که سعی شده ترجمه مباحث آنان با حفظ امانت‌داری در این پژوهش آورده شود و در نهایت بخش‌های از سخنان گهر‌بار و نورانی اباعبدالله الحسین (ع)به صورت یک متن مستند که کارگردان و رهبر نهضت عاشوراست به عنوان الگو و شاخصی برای ارزیابی میزان صحت و سقم مطالب مستشرقان در مورد ابعاد مختلف عاشورا ذکر گردیده است.

مستشرق درلغت به معنای روشن و تابان آمده است، ولی منظور ازمستشرقان معنای اصطلاحی آن است که عبارت است از: شرق شناسان،عالمان و محققان دانا به مسائل مشرق زمین. مستشرقین درواقع محققین غربی هستند که در مورد مشرق زمین یعنی تاریخ، فرهنگ، مذهب، سیاست،اقتصاد و همه جنبه‌های مربوط به شرق تحقیق می‌کنند. شرق شناسی علی رغم آن که درظاهر به عنوان یک رشته علمی و دانش محض است،ابزاری است که غالبا"دراستخدام اهدافمسیحیت و یا اغراض استعماری دولت‌های غربی بوده است. به لحاظ تاریخی تبلیغ مسیحیت پس از حرکت شرق شناسی پدیدار شد وشرق شناسی برایخدمت به تبلیغ مسیحیت پدید آمد به همین دلیل نسل نخست شرق شناسان ازکشیشان و راهبان بودند. مستشرقان غالبا"دربررسی معارف اسلامی وتاریخ اسلام از کتاب‌های اهل سنت بهره گرفته اند که دارای اشتباهات وضعف‌های بسیاری است.مستشرقان یهودی ومسیحی با عنوان بررسی علمی وبی‌طرفانه آثار خود را عرضه کرده وبه مدح وتجلیل پرداخته اند تا صداقت خود را به مسلمانان نشان دهند. شخصیت امام حسین(ع) وحماسه عاشورا ازجملهحوادث تاریخی است که شرق شناسان زیادی از ملیت‌های مختلف آثاری مستقل دراین زمینه پدید آورده‌اند مانند کتاب امام حسین وایرانیان ازکورت فریشلر آلمانی ویا سیاست الحسینیه اثر ماربین آلمانی و تعداد زیادی هم درلابلای تألیفات خود به شخصیت امام حسین(ع) و قیام عاشورا پرداخته‌اند. مانند ادوارد براون درکتاب تاریخ ادبیات ایران وسرپرسی سایکس درکتاب تاریخ ایران. هرچند که تکیه آن‌ها در نوشته‌هایشان برمنابع غیرمعتبریا منابعاهل سنت بوده است بعضی ازمستشرقان دربررسی این حادثه تاریخ اسلام دچار اشتباه شده ونهضت امام حسین(ع) را جریانی قدرت طلبانه و سیاسی نشان داده‌اند واز سویی دیگر کمتر شرق شناسی را می‌توان یافت که در مورد حرکت امام حسین(ع) به فرمایشات وصحبت‌های ایشان استناد کرده باشد ودر مواردی امام حسین (ع) را جنگ طلب معرفی کرده‌اند وازاقدامات صلح طلبانه وانسان دوستانه ایشان سخنی به میان نیاورده‌اندوحتی برخی مستشرقان عاشورا را روز تولد شیعه دانسته اند. از طرفی با توجه به تغییروتحولاتی که در عرصه فرهنگ صورت گرفته و می‌گیرد گرفتار نوعی درجا زدن شده وفضای شفافی از این حادثه عظیم تاریخ اسلام ارائه نمی‌شود هر چند مستشرقین زیادی ازملیت‌های متفاوت در مورد امام حسین(ع)اظهار نظر کرده ویا صاحب آثارهستند. شرق شناسی درانگلیس از قرن هفدهم میلادی و به‌ویژه درزمینه مطالعه شریعت اسلامی آغاز شده است. عده‌ای از صاحب نظران معتقدند شرق شناسی انگلیسی پوششی برای اهداف سیاسی ونظامی وجاسوسی بوده و عده‌ای از مستشرقان درلباس سیاست‌مدار یا نظامیان درخدمت دولت بریتانیا قرارگرفتند به طوری که دولتمردان انگلیسی پیش از هر تصمیم درباره شرق با مستشرقان مشورت می‌کردند، اما در آلمان به دلیل فراهم نیامدن شرایط سیطره آلمان برکشورهای شرقی ودور بودن مطالعات شرق شناسی این کشور از انگیزه‌های استعماری، لذا مطالعات شرق شناسان این کشور ازدقت،عمق وبی طرفی بیشتری برخوردار است، پژوهش حاضر به دنبال آن است که پس از بررسی وتجزیه وتحلیل مشخص کند شباهتها وتفاوتهای مطالعه تطبیقی شرق شناسان آلمانی وانگلیسی درمورد قیام امام حسین (ع) چگونه است

مهدویت یکی از مهم ترین و ریشه دارترین اعتقادات دینی شیعیان دوازده امامی است. شیعیان در این موضوع با توجه به روایات ائمه:بر این عقیده هستند که حضرت مهدی دوازدهمین امام و دارای ویژگی های مشخصی هستند که در روایات پیامبر اکرم 6و اهلبیت: به دقت بیان شده است همچون نام و القاب آن حضرت، پدران و نسل آن حضرت، غیبت و آزمایش مردم به غیبت آن حضرت و ... که در این رساله تعدادی از این روایات را نقل خواهیم کرد.بحث مهدویت در آثار مستشرقان و دگراندیشان عصر حاضر، دچار چالش هایی شده است که غالبا با نگرش تاریخی بدان پرداخته‌اند. لذا ما دراین رساله برآنیم تا دیدگاه مستشرقان و دگراندیشان عصر حاضر را با مراجعه به آراء متکلمین قرن 3و 4 از منظر تاریخی مورد ارزیابی و نقد قرار دهیم. مستشرقانی که به آن ها پرداخته‌ایم مانند جیمز دارمستتر، فان قلوتن، ایگناز گلدزیهر و ... و همچنین نظرات سه نفر از دگراندیشان همچون دکتر سید حسین مدرسی طباطبایی، دکتر جاسم حسین و دکتر عبدالعزیز ساشادینا بود‌اند. در پایانِ هر بخش به جز بخش اول (کلیات) نتیجه ای از آن بخش را نوشتیم، در آخر نیز بخش نتیجه گیری را از کل رساله ذکر کردیم.کلید واژه‌ها:مهدویت، مهدی، مستشرقان،متکلم

حقیقت مذهب تشیع به ویژه در عرصه اعتقادات و تاریخ تشیع آن‌طور که شایسته و صحیح است، به دنیای غرب که به مستشرقین خود چشم دوخته‌اند، معرفی نشده است. اطلاعات مستشرقان از اسلام و مطالعاتی که در آثار اسلامی داشته‌اند و ارتباطاتی که با علمای اسلامی داشته‌اند، غالباً در محیط و از منابع اهل سنت بوده و حتی در تشخیص و تمییز مذاهب مختلف اسلام و مبانی و اصول آن‌ها نیز به علمای اهل سنت مراجعه کرده‌اند و نظرات آن‌ها را پذیرفته‌اند. اگر مستشرقی نیز به ایران یا کشورهای شیعی آمده است، همچون خانم آنه ماری شیمل، غالباً تنها به وضع عمومی و اجتماعی مذهب تشیع که از عوام مردم منعکس می‌شده است، اکتفا کرده و یا غالباً از افراد عوام به جای علما، اطلاعات کسب کرده است؛ همچنین کسانی چون کربن که حقایق اسلام را از دید شیعه نگاه می‌کند و تشیع را یک مذهب حقیقی می‌داند و برخلاف دیگر مستشرقان با علمای شیعه ارتباط داشته و از آن‌ها کمک فکری می‌گرفته است، به جنبه باطنی شیعه توجه داشته و عقیده دارد که «نمی‌توان جهان‌شناسی و امام‌شناسی را بدون در نظر گرفتن کتب اسماعیلیه مطالعه نمود.» (محمد حسین طباطبایی، شیعه (مجموعه مذاکرات با پروفسور هانری کربن)، صفحه65-64) بنابراین در دیدگاه یک دانشمند غربی با برداشتی که از آثار مستشرقان دارد، اسلام همان مذهب تسنن است؛ و شیعه نیز از منظر توصیفی اهل سنت، مطالعه شده است. از طرف دیگر، یکی از بنیان‌های اعتقادی خاص شیعه، موضوع امامت با دو رویکرد امامت خاصه و عامه است. واقعیت آن است که برخی مستشرقان به واسطه عدم شناخت کافی از جایگاه امامت در منظر شیعه و عدم بهره گیری از منابع معتبر شیعی و برخی دیگر به واسطه عناد با تشیع و یا داشتن انگیزه‌های تبشیری و استعماری، تصویری نادرست از امامت شیعی در اذهان جهانیان ترسیم نموده‌اند. موضوع پیشنهادی بنده با توجه به مطالب فوق، بررسی انتقادی دیدگاه مستشرقان برجسته متأخر در قرن 19 و 20 در شرح عقیده شیعه درباره موضوع امامت است. قصد دارم برجسته‌ترین آرای مستشرقان مشهور قرن 19 و 20 در موضوع امامت را تبیین و در نهایت بررسی انتقادی کنم.

قرآن معجزه جاوید پیامبر(ص) است. دشمنان و مخالفان از همان آغاز بعثت پیامبر(ص) برای خاموش کردن نور قرآن با طرح شبهاتی مانند سحر، شعر و اساطیرالاولین دانستن قرآن در مقابل این کتاب مقدس صف‌آرایی کردند. امروزه برخی از مستشرقان عداوت و دشمنی خویش را به شکل «مطالعات اسلامی و قرآن پژوهی» ادامه داده‌اند که یکی از هدف‌های آنان تشکیک در اعتقادات اسلامی مردم و مخالفت با قرآن و تعالیم حیات بخش آن است. شهید مطهری که مرد میدان مبارزه با شبهات و دیدگاه‌های انحرافی است، با نقدهای منصفانه و عالمانه خویش و با هدف ابطال دیدگاه‌های معاندان و مخالفان قدم به این عرصه گذاشته است. در این پژوهش ابتدا به کلیات و مفاهیم و بعد از آن شرحی کوتاه از زندگی‌نامه، آثار و معیارهای نقد علمی از دیدگاه شهید مطهری می‌پردازد. سپس به بررسی نقدهای ایشان به شبهات قرآنی مستشرقان پرداخته شده است. بخشی از شبهات مستشرقان به دلیل تحلیل‌های نادرست آنان از قرآن و تعالیم آن است. گسترش اسلام با زور و شمشیر، انکار معجزات غیر قرآنی پیامبر اکرم(ص)، عدم انطباق تعالیم اسلامی با مقتضیات زمان و جبری مسلک دانستن مسلمانان از این دسته شبهات است. بخش دیگر شبهات آنان مغرضانه و دارای ماهیت تبشیری و دینی است؛ تأثیر پذیری پیامبر(ص) از محیط اجتماعی، انکار جهانی بودن اسلام و نفی امی بودن پیامبر(ص) با چنین هدفی شکل گرفته است. شهید مطهری با استناد به قرآن و منابع و متون اسلامی، اسناد تاریخی و واقعیات اجتماعی به شبهات آنان به خوبی پاسخ داده است. در این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نقدهای شهید مطهری به شبهات مستشرقان پرداخته شده است و اطلاعات مورد نیاز و روش جمع‌آوری داده‌ها، با استفاده از روش کتابخانه‌ای انجام گرفته است.کلید واژه‌ها: شبهات قرآنی، مستشرقان، شهید مطهری

قرآن کریم از جانب خداوند یکتا ، بعنوان اساسی ترین منبع هدایت بشر فرستاده شده که بواسطه عمل به آن می توان در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی ، جسمی و روحی ، دنیوی و اخروی و ... به سعادت رسید .از سویی برخی مستشرقان به طور سنّتی انتقادهایی را بر قرآن کریم وارد نموده اند که برخواسته از دشمنی هدفمند یا عدم آگاهی از مفاهیم بنیادین قرآن کریم می باشد .پرسش اساسی این پژوهش آنست که به بررسی انتقادهای علوم تجربی معاصر (100 سال اخیر ) مستشرقان معاصر بر حریم مقدّس قرآن کریم و پاسخ های عالمانه ای به دیدگاه آنان بپردازد .پاسخ به شبهات و انتقادات مستشرقان معاصر در حوزه علوم تجربی ، برساحت مقدّس قرآن ، موجب حمایت از حریم مفاهیم علمی قرآن ، دفاع از اعجاز علمی قرآن ، در راستای اثبات وحیانیت قرآن و رسالت پیامبر (ص) بوده و موجب تقویت ایمان جامعه بویژه نسل جوان و فرهیخته خواهد بود .