جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درباره تشیع مطالب زیادی از سوی مستشرقین نوشته شده است. نویسندگان خارجی به دلیل نگرششان از بیرون به جامعه اسلامی وفرهنگ تشیع ومقایسه ارزشها و آداب و رسوم ایرانی به عنوان بزرگترین مرکز تشیع وفرهنگ شیعه با فرهنگ خودشان و پی بردن به تفاوتهای جامعه خود با جامعه الگو و ذهنیت غربی و غیرشیعی خود به توصیف و تحلیل جامعه ایرانی پرداخته اند. در پایان نامه حاضر سعی شده است بخشی از نگاه و قرائت نویسندگان غربی دو قرن اخیر که در فرهنگ تشیع مطالعه و تحقیق کرده اند، یعنی عوامل موثر درگسترش تشیع درایران و لبنان عصر صفوی بخصوص نقش جبل عامل در این فرایند را مورد بررسی قرار دهیم ونیز به این سوال پاسخ دهیم که سیمای تشیع وشیعیان در آثار اینها چگونه ترسیم شده است. البته باید توجه داشت مستشرقین ونویسندگان غربی مطالعات وتحقیقات خود را بیشتر از طریق نوشته های سفرنامه نویسان بخصوص سفرنامه های عهد صفویان بدست آورده اند و از آنجاییکه این سفرنامه ها بیشتر بصورت میدانی ومشاهده افراد درمحله ها بدون درنظرگرفتن اعتقادات حقیقی شیعه درنزد عالمان انجام میگرفت برداشت ناقصی ازتشیع میشد و این اطلاعات را به عنوان اعتقادات شیعه سندسازی میکردند.این آثار دراین دوران هرچند علمی وروشمند تلقی نمیشد اما در بررسی های علمی و تحقیقی جدید و معاصر بسیار مورد استفاده قرار میگیرد. بنابراین باید سفرنامه های دوران صفوی ازجمله سفرنامه های پیترو دلاواله ، انگلبرت کمپفر ، ژان باپتیست تاورنیه، شاردن ونیز دیگر سفرنامه های غربی به خوبی مورد ارزیابی قرار بگیرد ؛ همچنین انگیزه های سیاسی و متعصبانه وارائه قضاوتهای کلیشه ای در مورد تشیع ازدید این نویسندگان نیز مورد مطالعه میباشد ودر نهایت عوامل گسترش تشیع در ایران و جبل عامل ازجمله عوامل سیاسی و نقش حاکمان، نقش سادات علوی و علمای شیعی و نیز کشش وجذابیت خود مذهب تشیع در این توسعه از دید این نویسندگان مورد ارزیابی و بررسی قرار میگیرد

بیشتر خاورشناسان که نگاهی برون‌دینی به قرآن و آموزه‌های آن دارند، از آغاز مبنا را بر پیش‌فرض «غیروحیانی و غیرالهی بودن قرآن» گذاشته و بخش وسیعی از تحقیقات خود را بر یافتن مصدر قرآن و قصص آن متمرکز کرده‌اند. آنان قرآن را همانند کتابی بشری تصور کرده و تنها تفاوت آن را با سایر آثار بشری در این می‌دانند که منبع پیدایش آن نامعلوم است. به عبارت روشن‌تر یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی آنان- به دلیل انکار وحیانیت قرآن- یافتن معلمی برای پیامبر- ص- و یا متأثر دانستن آن حضرت از شرایط محیط در انشای قرآن و یا نشان دادن تأثیر سایر کتب آسمانی به ویژه تورات و انجیل بر قرآن و قصص آن است. واقعیت تشابه در بخش هایی از داستان‌های قرآن و عهدین، گروهی از محققان یهودی و مسیحی را از قرن دوم هجری تاکنون به سوی این نظریه سوق داده که قصه‌های قرآن از عهدین اقتباس شده است. آنان انگاره ی خود را بر مبانی نظری گوناگونی پی‌ریزی کرده‌اند. این مبانی که اهم آن ها عبارتند از: شباهت محتوایی قصص قرآن و عهدین، وحیانی بودن عهدین وآشنایی پیامبر اکرم- ص- با عهدین قبل از بعثت، از نظر آنان انکار وحیانیت قرآن کریم را به دنبال دارد؛حال آنکه شواهد درون دینی (محتوای متفاوت گزاره های تاریخی قرآن و عهدین ، تمایز جلوه های هنری و ویژگی های فنی قصه های قرآن با قصه های عهدین) و دلایل معتبر برون دینی (یافته های باستان‌شناسان ، مورخان و جغرافی دانان در تایید محتوای قصص قرآن و انکار برخی عبارات عهدین) انگاره اقتباس قرآن از عهدین را مردود می‌داند.ناهمگونی ظاهری میان برخی آیات زمینه ی طرح بحث تناقض مفهومی قصص قرآن را برای گروهی از خاورشناسان فراهم ساخته است. نا آگاهی از ویژگی های هنری خاص قصه های قرآن، اقسام مختلف آیات مانند مطلق و مقید،عام و خاص و امثال آن و ناآشنایی با روش تفسیر قرآن با قرآن سبب این ادعا شده است.

امامت آن موضوعی است که از نگاه بسیاری از محققین، نزاع بر سر آن موجب شکاف بین مسلمین و ایجاد مذهب های متعدد در یک دین گشته است. این موضوع برای مذهب شیعه از اساسی‌ترین و ریشه ای‌ترین مباحث مورد بحث و اثبات است. حساسیت آن از این روست که دین اسلام را دین تکامل یافته ای می‌دانند و حتی گمان تفسیر امامت به نحوی دیگر را نادرست می‌کنند و اکمال دین را بعد از پیامبر (ص) به وجود امام معصوم و منصوب من الله می‌دانند. لهاذا اگر حساسیت در مذهب شیعه بر سر این موضوع به طور حقیقی بسیار بوده و اهمیت آن را همان‌طور که محققین گفته اند پذیرفته اند، لازم می‌آید نسبت به آنچه دیگر ادیان و مذاهب در مورد دیدگاه شیعه راجع به امامت می‌گویند کنجکاو بوده و به دلیل آنکه گفتمان آن‌ها نشر یافته و موجب می‌شود در مجامع علمی تلقی شود که شیعه به طور حتم نظری را که آن‌ها نشر داده اند دارد، لازم و واجب است که نظریات آن‌ها توسط شیعیان بررسی و نقد منصفانه را ارائه دهند تا به نشر صحیح این نکات بنیادی، در این موضوع حیات بخش کمک کرده باشند. نویسنده می‌داند که جای کار و بحث در مورد مستشرقین و مباحث کار شده‌ توسط آن‌ها بسیار است، حتی در مورد موضوع امامت نیز این رساله و توان نویسنده به اندازه‌ی نیاز احساس شده برای بررسی این مطلب نبوده است. اما برای ادای دین، هرچند پر نقص، سعی بر ارائه و نقد کلیات موضوع امامت در نگاه مستشرقین را داشته است. امید بر آن است که خود نویسنده و یا محققین بهتر، گام های مهمتری را در این زمینه بردارند.

با توجه به دغدغه محقق در مورد وضعیت موجود در ادبیات سیاسی حاکم برجهان موضوع مورد نظر مورد بررسی قرار گرفته شده است که سوال اصلی و فرضیه تحقیق چنین مطرح شده است. آیا گسترش سلام در طول تاریخ ناشی از ماهیت صلح طلبی اسلام بوده و یا آنگونه که مستشرقین اروپایی مدعی شده اند برگرفته از هویت جنگ جویانه آن است؟ فرضیه تحقیق: به نظر می رسد گسترش دینی اسلام ناشی از ماهیت صلح طلبی اسلام بوده است. اما اغلب مستشرقین، اسلام را جنگ طلب و گسترش آن را معلول همین عامل می دانند. لذا جهت اثبات اینکه اسلام صلح طلب بوده و اصل همزیستی مسالمت آمیز را مدنظر قرار می دهد موضوع در سه محور بررسی شده است .موضوعات بررسی شده منابع اسلامی از جمله قرآن سیره پیامبر و سیره ائمه می باشد. و در مقابل نظریه اسلام گروهی از مستشرقین اروپایی مدنظر تحقیق وجود دارند که مخالف نظر اسلام نظر دارند و اسلام را جنگ طلب و خشونت محور می دانند که نظریات مستشرقین اروپایی در دوره های مذکور بررسی و ذکر گردیده است.

یکی از حوادثی که در قرن اول هجری قمری اتفاق افتاده است ودر منابع تاریخی علمای اسلامی ثبت‌شده واقعه عاشورا است. این واقعه در سال 61هجری قمری در سرزمین کربلا رخ‌داده است. این حادثه تاریخی نه‌تنها موردتوجه و علاقه تحقیقی مسلمانان واقع‌شده، بلکه نظر بسیاری از اندیشمندان غیرمسلمان را نیز به خود جلب کرده است. می‌توان گفت پیش از یک قرن است که برخی از مؤسسات شرق‌شناسی به مباحث اسلامی ازجمله تبیین حادثه عاشورا وتأثیرگذاری آن برتمدن اسلامی پرداخته‌اند. ازاین‌رو بازخوانی تاریخ اسلام مستلزم این است که نه‌تنها باید به داشته‌های خود متکی بود بلکه باید به آن صحه علمی داده شود. لذا برای پاسداری از میراث خود خصوصاًواقعه‌ای همچون واقعه عاشورا که یکی از حوزه‌های مطالعاتی خاورشناسان می‌باشد، نیازمند آن است که از تحقیقات دیگران آگاه شده ودرصورت ضرورت به پاسخ و ردّ شبهات ایشان همت گماشته شود. از ضرورت‌های انجام این پژوهش بدیع بودن حوزه استشراق در تمدن اسلامی وجایگاه رفیع واقعه عاشورا در منظربین المللی می‌باشد. با بررسی‌های انجام‌شده دراین پایان‌نامه می‌توان به این نتیجه رسید که هرچند مستشرقان سبب آشنایی غیرمسلمانان با تمدن اسلامی، به‌ویژه واقعه عاشورا بوده است و به باورهای گوناگونی رسیده‌اند، ولی به نظر می‌رسد از ایرادات عمده کار مستشرقان، استناد آنان به منابع کمتر مورد اعتماد و بی‌توجهی به آثار بزرگان شیعه و توجه نکردن به زیارت‌نامه‌ها و ادعیه ائمه اطهار (ع) بوده است. روش کار در این رساله کتابخانه‌ای و پژوهشی بوده است.

ارتباط اسلام با غرب، پیشینه ای دیرین دارد. گسترش زودهنگام اسلام در سرزمین های مختلف، حکومت های غربی به ویژه ارباب ادیان را متوجّه اهمیت این دین ساخت. نزاع بر سر بازپس گیری این سرزمینها از مسلمانان، آتش جنگهای درازمدّتی را برافروخت؛ که موجبات آشنایی بیشتر دانشمندان غربی با تمدّن اسلامی را فراهم نمود. اروپاییان به کتابخانه های اسلامی راه پیدا کردند و به ترجمه و تحقیق در آثار اسلامی پرداختند. پیدایی شرق شناسی به معنی تحقیق درباره افکار و عقاید شرق اگر چه از سده های میانه آغاز شده بود ولی ظاهراً از سده شانزدهم بدین سو، فعالیتهای شرق شناسان به شکل سازمان یافته ای گسترش یافت و قرآن و حدیث و تاریخ اسلام در مرکز ثقل مطالعات آکادمی های اسلام شناسی غرب قرار گرفت. اما مطالعات شرق شناسانه غربی ها با انگیزه ها و اهداف مختلفی صورت گرفته و بدون تردید انگیزه های جدلی و تبلیغی در شمار مهمترین اهداف این مطالعات بوده است در عین حال نمی توان اهداف استعماری غرب و نیز انگیزه حقیقت جویی را نادیده گرفت. مضافاً اینکه اسلام ناباوری مستشرقان در دریافت و برداشت آنها از مسائل اسلامی بی تأثیر نیست. در این میان اهتمام مسلمانان عرب زبان به ترجمه و تحقیق در مطالعات شرق شناسان قابل توجه بوده و آثار ارزنده ای در این زمینه تدوین نموده اند. دکتر شوقی ابوخلیل (2010 ـ 1941م) نویسنده و پژوهشگر فلسطینی یکی از محقّقان مسلمان است که بیش از 60 اثر در حوزه تاریخ و تمدّن اسلامی به رشته تحریر درآورده است. وی در کتاب خود «الإسقاط فی مناهج المستشرقین و المبشّرین» در پی ارزیابی و پاسخگویی به شبهه هایی است که شرق شناسان درمورد قرآن و اسلام و مسلمانان وارد آورده اند. حجم انبوه آثار قرآن پژوهی غربی و تأثیرگذاری منفی آن بر اذهان، نقدی علمی را می طلبد تا سره را از ناسره تفکیک و پاسخی منطقی به اشکال های مستشرقان ارائه کند. در واقع این اثر به دنبال آن است که پس از تتبّع در منابع اسلامی و روشن کردن دیدگاه مسلمانان و با رعایت اصل انصاف و واقع نگری، نشان دهد ایرادهای خاورشناسان تا چه حدودی مبتنی بر مستندات تاریخی و به چه نسبتی جانبدارانه است.