جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با شکل‌گیری واقعۀ سقیفه، جریان جانشینی حضرت محمد (ص) از امامت به خلافت تبدیل شد. خلفایی همچون ابوبکر و عمر تا حدودی بر اساس سیره پیامبر (ص) عمل می کردند اما باروی کار آمدن عثمان خلافت از مسیر خود خارج شد و بعد از یک دوره آرمانی پیوند خلافت با امامت در دوران حضرت علی(ع)، خلافت به معاویه رسید. سیاست معاویه که کینه دیرینه ای از اسلام و سنت نبوی داشت بر آن بود که به طور نا محسوسی فرهنگ اسلامی که حضرت رسول سعی در استقرار آن داشت را به نظامی سلطنتی و طبقاتی تبدیل کند، به نحوی که در زمان خلافت معاویه و سپس فرزند او یزید جامعۀ اسلامی بار دیگر شاهد استقرار یک فرهنگ جاهلی جدید با تمام مولفه های جاهلی عربی برپایۀ یک حکومت پادشاهی شد. این پایان نامه با استفاده از روش های متداول در علوم انسانی، یعنی فیش برداری و پالایش و تجزیه و تحلیل مطالب، با استناد بر منابع و مآخذ و تحقیقات مستند و جدید صورت گرفته است.این تحقیق برآن است که درباره جریان شناسی تاریخ یکصد سال نخست هجری خاصه از جهت شناخت جریان های انحرافی و دگر اندیشانه در سیر تکوینی دیانت اسلام به بحث و چالش بپردازد و همانند پژوهش های نوین دیگر در صدد کشف روابط علمی و علّی حوادث و جریانهای تاریخی باشد. بعد از پیامبر یکسری مسایلی به وجود آمد که با اصول مورد نظر پیامبر فرق می کرد. به باور طرفداران پیامبر (شیعیان) انحراف محسوب می شدند. امامان شیعه به عنوان پاسداران اسلام واقعی در برابر این تغییرات که توسط سیاستمداران یا فرقه ها بوجود آمدند ایستادگی کردند. امام حسن علی رغم صلح با معاویه با سیاست های تبلیغی و ارشادی خودکوشیدند تا نقشه های معاویه در تخریب امام علی(ع) و اسلام حقیقی را بی اثرکند.امام حسین با قیام و شهادت خود چهره غیر اخلاقی و غیر انسانی سلطنت امویان را به جهانیان نشان داد. امامان سجاد(ع)، باقر(ع) و صادق(ع) با ادعیه تاثیرگذار خود و تربیت شاگردان در جهت مقابله با این جریان انحرافی کوشیدند، نتیجه کوشش های ایشان و دیگر ائمه حفظ اسلام راستین در قالب تفکر شیعی بود.

پژوهش حاضر در راستاي بیان زوایایی از زندگي فردی واجتماعي پیامبر با سؤال اصلي: تغذیه و پوششدردیدگاه و سيره‌ي پیامبرچگونه بود؟ مورد بررسي قرار گرفته؛ نويسنده با طرح سؤال‌هاي فرعي که مشرف بر بخشها و فصول پژوهش است سعي نموده به صورت جزئي و با عناوين خاص موضوع را پي بگيرد.از اينروي دراین تحقیق،به مباحث ذیل به شیوه ی توصیف وتحلیل گزاره های روائی وتاریخی عطف توجه شده است :الف) بخش کلیات به بحثتحولات فرهنگی واقتصادی مربوط به دوره ی پیامبر در زمينه تغذیهو پوشش اختصاص یافتهاست؛ ب)دربخش دوم که به بحث دیدگاه نبوی درتغذيه مربوط است بهاهمیت، انواع ،احکام ،آداب و بهداشتو وعده های تغذیه و خواص تغذیه ومسائل پیرامون پرداخته شده است.؛ج)در بخش سوم به دیدگاه وسیره ی پیامبر در زمینه ی پوشش به مباحثی مانند: اهمیت ،ضرورت ،انواع ، رنگ ومسائل بهداشتی لباس عطف توجه شده است؛د) هدف این پژوهش با تبیین سیره ودیدگاه دست یابی بهاصول وضوابط تغییر ناپذیر بوده است ، اگرچه گاهی به صورت مستقیم این مباحث ارائه نشده ؛بلکه جهت دهی وهدف ارائه ی این ضوابط ثابت کاربردی بوده است؛ دربرخی موارد به جمع بندی وتبیین اصول اشاره شده ؛ مانند : بحث پوشش که درپایان به صورت دسته بندی شده بیان گردیده است؛جزئی نگری درسیره پیامبر(صل الله علیه وآله) توجه به جامعیت وجاذبه های زیبای سیره ی آن حضرت است که این پژوهش سعی داشته به گوشه ای از این محورها بپردازد؛ امید است که راهی نوین فرا روی پژوهشگران ورویکردهای پژوهشی جدید درزمینه ی ابعاد زندگی پیامبر عظیم الشان اسلام (صل الله علیه وآله) ایجاد کرده باشد.

اقتصاد به عنوان یکی از مهمترین متغیر های اجتماعی همیشه محور تحولات بوده است. این عامل در هر جامعه ای نقش تعیین کننده در رفتارهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... را ایفا می کند. رسول خدا(ص) در آغازین روزهای تشکیل حکومت به این مقوله مهم توجه ویژه داشته است. اندیشه ها و رفتارهای حضرت با عنوان سیره پس از رحلت مورد توجه مسلمین قرار گرفت. اما آثار بجای مانده سده های نخستین در تدوین سیره حضرت بیشتر بعد نظامی آن را به تصویر کشیده و از سایر ابعاد زندگی حضرت باز مانده است. بنابراین در این تحقیق با هدف شناخت و الگو پذیری و معرفی ابعاد اقتصادی زندگی آن حضرت و زمینه سازی برای توسعه مطالعات بیشتر در حوزه های مختلف سیره رسول خدا(ص)، به بررسی فعالیت های اقتصادی آن حضرت پرداخته شده است. در قسمتهای اصلی این تحقیق به چگونگی انعکاس محورهای اقتصاد یعنی تولید، درآمد، توزیع و مصرف در اندیشه و رفتار حضرت پرداخته شده است. بررسی‌ها انجام شده نشان می دهد که حضرت در هر کدام از محور های اقتصادی با شناخت صحیح از اوضاع جغرافیایی و شرایط اجتماعی، راهکارهای متناسب با آن را مطرح و اجرا می کردند. علاوه بر ابعاد معیشتی، اندیشه ها و رفتارهای اقتصادی حضرت ابعاد دیگری هم داشت؛ تثبیت حاکمیت سیاسی و تحکیم آموزه‌ها و ارزش‌های اخلاقی به همراه برپایی عدالت اجتماعی و ایجاد رفاه عمومی از دیگر اهداف اصلی فعالیت ها اقتصادی حضرت بوده است.

قرن هفتم هجری در شهر حلّه، نقطۀ عطف تاریخ تفكر شیعی است. شیعیان قبل از این دوره با پشت سر گذاشتن ركود علمی و خفقان سیاسی به مرحلّه‌ای رسیدند كه توانستند مؤلفه‌ها و عوامل بسترساز فرهنگ و تمدن را در این شهر ایجاد كنند و قرن هفتم هجری را عصر پویایی فرهنگ و تمدن شیعی قرار دهند.از این‌رو در این پژوهش برآنیم تا با روش تاریخی ـ توصیفی، به بیان مؤلفه‌ها و عناصر سازندۀ فرهنگ و تمدن در حلّه (قرن هتفم هجری) به عنوان سؤآل اصلی پژوهش بپردازیم. از آنجا كه قرن هفتم هجری، عصر پویایی فرهنگ و تمدن شیعی است،‌ در این میان، نقش اساسی مؤسس شیعی حلّه و امرای پس از او، و همچنین نقش علماء و دانشمندان شیعی و محوریت آنان، از مهمترین عوامل پویایی فرهنگ و تمدن در حلّه می‌باشند.لذا این امر مهم در ابتدا مرهون تلاش و كوشش مؤسس آن «سیف‌الدوله صدقة بن منصور» و دیگر امرای حلّه، جهت ایجاد شهری امن و آرام بدور از غوغای سیاسی زمان (درگیری‌های داخلی حكومت سلجوقیان) بود كه توانستند اقتصاد و تجارتی پررونق را برای مردمی متعصب نسبت به دین فراهم آورند. از همه مهمتر توجه به علم و عالم و دعوت و تشویق فقهاء و دانشمندان به مهاجرت و ایجاد محیطی مناسب و جایگاهی ویژه برای آنان گردیدند و در مرحلۀ بعد مرهون تلاش‌های بی‌دریغ فقهاء و دانشمندانی بود كه با قدم نهادن در عرصه علم و دانش از طرفی ركود علمی حاكم بر دانش را بویژه در زمینۀ فقه خاتمه بخشیدند و از سوی دیگر با موفقیت‌های بی‌نظیر خود در مباحثات و مناظرات علمی در زمینۀ كلام، موجبات گرایش سلاطین مغول را فراهم آورده و زمینه‌ساز گسترش مذهب تشیع گردیدند و با دوراندیشی بجا و مناسب آنان در دوران سخت حملات مغول، موجبات شكوفایی هر چه بیشتر شیعیان را در قرن هفتم هجری بوجود آوردند و شهر حلّه را بعنوان مركزی علمی ـ فرهنگی برای شیعیان جهان نمودند بطوریكه از سایر نقاط، طالبان علم و اندیشه به این شهر آمده و به تحصیل علم و دانش پرداختند.

دستیابی به شرح زندگانی واقعی پیامبر(ص ) از آن نظر که به عنوان منبع تشریع اسلامی و بهترین الگو برای مسلمانان به حساب می‌آید، از ضرورتهای تاریخ اسلام است ، بخشی از زندگانی آن حضرت را دوران قبل از بعثت تشکیل می‌دهد، تلاش این رساله برای پاسخ به این سوال است که زندگی قبل از بعثت را چه روایاتی تشکیل می‌دهند و این روایات از کجا آمده‌اند؟

سکونتگاه یثرب پیش از هجرت پیامبر محل استقرار طوایف و قبایل متعددی بود که روابط بینا طایفه‌ای آنها می‌توانست بر روند تحولات تاثیر قابل توجهی بگذارد. امروزه مطالعه تاریخ پیامبر بیانگر عملکرد طوایف یثرب نیست.باشد، در نتیجه شناخت عملکرد قبایل در دوره پیامبر نه تنها بخش قابل توجهی از این تاریخ را روشن می‌کند بلکه بُعد طایفه‌ای رفتار یاران پیامبر را نیز مشخص می-سازد.بررسی طوایف یثرب در صدر اسلام نشان داد که چندین طایفه اوسی و خزرجی در یثرب وجود داشتند که مستقل عمل می‌کردند. تضاد و دشمنی میان طوایف اوسی و خزرجی در نبرد بعاث اندکی پیش از هجرت پیامبر، به منتهی الیه خود یعنی تصمیم هر دو طرف در حذف نهایی طرف مقابل از سرزمین یثرب رسیده بود. در این نبرد شکاف دیگری میان خزرج پدید آمد که بخشی از طوایف خزرج را در گروه‌بندی جدیدی وارد کرد. زمانی که پیامبر وارد یثرب گردید، با چنین ساختاری به لحاظ اجتماعی مواجه بود. در نتیجه بخش اعظم مسلمانان بومی یثرب در سالهای نخست از خزرجیان بودند و از سال پنجم هجری به بعد اوسیان اسلام را پذیرفتند که آنهم نه از روی میل و رغبت بلکه برای حفظ موقعیت و از روی ترس بود. در نتیجه مناسبات میان طوایف گوناگون اوسی، خزرجی و طوایف مهم یهود در یثرب، بر روابط آنها با پیامبر تاثیر مستقیم داشت که آن را می‌توان در دو مقطع پنج ساله نخست و پنج ساله پایانی حکومت پیامبر در یثرب به صورت جداگانه بررسی کرد. در نیمه اول این حکومت سه گروه شکل گرفتند که عبارت بودند از مومنان شامل طوایف خزرج، کافران شامل طوایف یهود و بخش اعظم اوس و منافقان که عمدتا بخش اعظمشان خزرجی بودند. در نیمه دوم حکومت پیامبر گروه کافران دیگر وجود نداشتند. منافقان خزرجی هم مدیرت شده بودند ولی کافران دوره قبل به منافقان این دروه تبدیل شده بودند. از این رو در این دروه ما با دو گروه مومنان و منافقان مواجه هستیم و بخش اعظم منافقان در این دوره اوسی هستند. این گروه‌بندی هرچند مذهبی به نظر می‌رسد، ولی باید گفت سیاسی است و به عضویت طوایف در سازمان سیاسی پیامبر و میزان اطاعت پذیری آنها بازمی‌گردد.

موضوع پژوهش حاضر سيره امنيتي و اطلاعاتي رسول خدا(ص) مي‌باشد. بدون شك مهم‌ترين وظيفه هر حكومتي تأمين امنيت است به گونه‌اي كه مي‌توان گفت كه تشكيل حكومت براي ايجاد امنيت است. زيرا در سايه امنيت است كه فعاليت‌هاي جامعه اعم از سياسي، فرهنگي، اجتماعي و غيره انجام مي‌پذيرد. از سوي ديگر، كسب اخبار و اطلاعات از فعاليت دشمنان و گروه‌هاي رقيب و مراقبت از كارگزاران حكومتي شرط اساسي تأمين امنيت مي‌باشد. لذا با نگاهي به حكومت رسول خدا(ص) به عنوان يك حكومت ديني اين سؤال مطرح مي‌شود؛ كه تأمين امنيت چه جايگاهي در سيره حكومتي رسول خدا(ص) داشت، آن حضرت(ص) چه رويكردهايي جهت اين هدف اتخاذ مي‌كردند؟ در پاسخ، فرضيه‌اي مطرح شد مبني بر اين كه تأمين امنيت از مهم‌ترين دغدغه‌هاي حكومت رسول خدا(ص) بود كه با دو شیوه نرم افزاری و سخت افزاری تأمین می‌گشت. اين پژوهش در سه فصل اين فرضيه را مورد بررسی قرار می‌دهد فصل اول در باره چارچوب نظري پژوهش مي‌باشد كه پس از مقدمه و تعريف امنيت به مباحثي همچون ابعاد گفتماني امنيت، ابزارهاي تأمين امنيت، ابعاد موضوعي امنيت، مرجع امنيت و در آخر نگاهی به رويكردهاي مختلف امنیتی دارد. فصل دوم در سه گفتار به بررسي سيره امنيتي رسول خدا(ص) مي‌پردازد. گفتار اول، امنیت از منظر قرآن و رسول خدا(ص)، که شامل: آیات و روایات نبوی(ص) در این زمینه، گفتار دوم، رسول خدا(ص) و شيوه سخت‌افزاري تأمين امنيت، كه شامل: به کارگیری نيروي نظامي، اقدامات انتظامي و مباحث مربوط به هر كدام و گفتار سوم: رسول خدا(ص) و شيوه نرم‌افزاري تأمين امنيت، كه شامل: ديپلماسي، انعقاد پيمان‌هاي سياسي، حقوق اقليتها، هويت‌سازي، اخلاق نيك و انديشه‌ و مشی سياسي رسول خدا(ص) مي‌باشد.فصل سوم به سيره اطلاعاتي رسول خدا(ص) مي‌پردازد. هرچند اين بحث در ضمن گفتار دوم قرار دارد. اما به دليل موضوع پژوهش، جداگانه در اين فصل آورده شده است كه در ضمن دو گفتار آمده است؛ گفتار اول: اطلاعات و جایگاه آن در قرآن و کلام رسول خدا(ص)، که شامل: تعریف اطلاعات و آیات و روایات نبوی(ص) در این زمینه، گفتار دوم: اقدامات اطلاعاتی رسول خدا(ص) که شامل: قلمرو فعالیت‌های اطلاعاتی، گردآوری اطلاعات با شیوه‌های گوناگون، سیستم حفاظت، عملیات مخفی و مباحث مربوط به هر کدام می‌پردازد.در پايان، اين پژوهش نتيجه مي‌گيرد كه رسول خدا(ص) هرچند براي شيوه تأمين امنيت سخت‌افزاري اهميت بسياري قائل بودند و از پيشرفته‌ترين وسائل و بهترين و دقيق‌ترين شيوه‌ها در امور نظامي، انتظامي و اطلاعاتي بهره بردند اما آن حضرت(ص) توجه بيشتري به شيوه تأمين امنيت نرم‌افزاري داشتند؛ زيرا كارآمدي ابعاد سخت‌افزاري امنيت در گرو تحقق امنيت نرم‌افزاري مي‌باشد.

از نظر اسلام انسان موجودی اجتماعی است و اجتماعی بودن انسان اقتضا می کند که روابط خود را با دیگران بشناسد و به درستی سامان دهد . سيره اجتماعي امامان معصوم(ع) به معنای رفتارهايي است که در ارتباط با اجتماع انجام داده اند و بيانگر ارزش هاي ديني و اخلاقي مورد نظر ائمه هستند.علاوه بر آن گفتار ایشان درباره موضوعات اجتماعی و نحوه تعامل با اقشار مختلف ذیل سیره اجتماعی قرار می گیرد. سیره نظری و عملی ایشان را می توان در حوزه های مختلف از جمله خانواده،تعاملات برون خانواده ،تعلیم و تربیت واقتصاد اجتماعیبررسی کرد. ائمه در زمينه اجتماعي و برخورد با جامعه، روابط خويش را بر اساس دستورات الهي و نبوي قرار داده و در پی ساختن جامعه ای متخلق به اخلاق اسلامی بودند.هدف این نوشتار بررسی سیره اجتماعی امام دوم تا چهارم(ع) است و به روش تاریخی با استفاده از منابع کتابخانه ای و با اسلوب توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

عدالت اجتماعی و جلوگیری از تبعیض های ناروا، از اهداف و نیازهای اساسی جامعه انسانی است که در اسلام به عنوان دین کامل و پاسخگوی نیازهای بشر، در سیره اجتماعی پیامبر(ص) تبلور یافته است. اساساً یکی از هدف های مهم رسالت پیامبر(ص) و مأموریت او، اجرای عدالت اجتماعی بوده است. بیشتر مردم به طور طبیعی و فطری قادر به درک وضعیت‌ رفتارهای عادلانه و ناعادلانه و تمایز قائل شدن میان این دو وضعیت هستند. با این همه، به دلیل اهمیت و نقش محوری عدالت اجتماعی در سرنوشت فردی و اجتماعی، در متون دینی و سنت و سیره به روشنی مفهوم عدالت شناسانده و نمایانده شده و شاخصه های آن نیز بیان شده است. تلاش های پیامبر(ص)برای تغییر مسیر جامعه به سوی عدالت، در زمانی آغاز شد که ظلم و تبعیض سکه رایج بود و شعاع جاهلیت نه تنها جزیره العرب بلکه سراسر جهان آن روز را در برگرفته بود. در جزیره العرب عدالت اجتماعی مصداق روشنی نداشت و قوانین ظالمانه و تبعیض آمیز حاکم بود. در سیره نبوی(ص) عدالت اجتماعی در ابعاد و حوزه های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و قضایی ایجاد شد. با بررسی سیره اجتماعی پیامبر(ص) درمی یابیم که تلاش آن حضرت این بود که در همه ابعاد و زوایای جامعه اسلامی عصر بعثت، عدالت اجتماعی را رعایت و نهادینه کند. پیامبر(ص) باتوجه به ظرفیت های موجود در جزیره العرب، در تحقق عدالت اجتماعی و نفی تبعیض گام برداشت و در این راه از ابزارهایی جمعی و متناسب با آن استفاده کرد. در این پژوهش سعی بر این است تا با تبیین و تحلیل سیره اجتماعی پیامبر(ص) و نشان دادن مصادیق آن، به منطق و سبک رفتاری آن حضرت در رابطه با عدالت و نفی تبعیض دست یابیم.

از مهم‌ترین روش‌های تربیت اسلامی که در قرآن و سنت و سیره‌ی امامان معصوم (ع)از جمله امیر‌المؤمنین علی (ع) مورد توجه و تأکید قرار گرفته است،روش‌"عبرت‌آموزی"‌ می‌باشد. خداوند در قرآن‌کریم در آیات مختلف، یکی از مهم‌ترین منابع و عوامل هدایت انسان را عبرت از گذشته و گذشتگان معرفی می‌کند و با الفاظ و عبارات مختلف، مردم را به دقت و تأمل در زندگی و سرگذشت خوبان و بدان فرا می‌خواند و به انسان‌ها سفارش می‌کند که به سیر و تفکر در آیات آفاقی و انفسی بپردازند و عاقبت محسنین و مفسدین را بنگرند. همچنین امام علی(ع)با توصیه به تفکر و تأمل در تاریخ گذشتگان و پند از حوادث تاریخی، همه را به عبرت‌آموزی از سرانجام نیک و بدشان دعوت می‌کند. چراکه حوادث تاریخی مشابه‌اند و عدم توجه به آن‌ها و بهره نبردن از تجربه‌های ارزشمند پیشینیان، خسران و تباهی رابه بار خواهد آورد. لذا بیان تاریخ و حوادث تلخ و شیرین آن، روشی مطلوب برای عبرت آموزی از زندگی دنیایی و غافل نگشتن از سرای اخروی است. بنابراین، به‌‌ منظور استفاده‌ی بهینه از سرمایه‌ی گران‌بهای عمر و جلوگیری از اتلاف امکانات و استعدادهای انسانی، لازم است با تفکر در تاریخ و کشف سنن و قوانین حاکم بر آن و به‌ واسطه‌ی پندپذیری و عبرت‌آموزی از وقایع و سرگذشت پیشینیان، در جهت رشد و تعالی زندگی فردی و اجتماعی گام برداریم. پژوهش حاضر به اهمیت تاریخ و عبرت‌های آن و بیان نقش عبرت‌آموزی در اخلاق اسلامی از دیدگاه امام علی (ع) پرداخته است و در همین مورد مباحثی همچون منابع، ابزارها، عوامل، موانع و بهره‌های اخلاقی، تربیتی عبرت‌پذیری، نقش پیامبران در ایجاد تمدن بشری و ... مطرح گردیده است.