جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پايان‌نامه حاضر تحت عنوان «بررسي جايگاه تقليد از منظر قرآن و حديث» با بهره‌گيري از تفاسير قرآني معتبر در روايات معصومين(ع) به بررسي مفاهيم تقليد و واژگان مرتبط با آن، تبيين هدف و جايگاه تقليد در اسلام، و بيان مصاديق عمدة تقليد مذموم و ممدوح مي‌پردازد. تقليد در زندگي انسان نه‌تنها در تبيين مسائل فقهي و استخراج و استنباط احكام شرعي و تكليفي نقش دارد، بلكه در ساية روي آوردن و تأسي به پيامبر(ص) و اهل بيت(ع) در ارتباط با وظايف ديني و احكام شريعت و سيراب شدن از درياي علم و معرفت ايشان، مي‌توان به افق‌هاي روشن در تحكيم مباني اعتقادي (نبوّت و امامت) نيز دست يافت. لذا در آموزه‌هاي قرآني و روايي از تقليد مذموم در مواردي همچون تقليد كوركورانه از آباء و اجداد و تقليد از جاهلان مورد نهي واقع شده است. از سوي ديگر، الگوگيري و تبعيّت ممدوح در مواردي همچون اطاعت از خدا و فرامين قرآني، اطاعت از پيامبران الهي و اولياي معصوم(ع) و صاحبان خرد مورد تشويق و تأكيد قرار گرفته است.

حدیث به عنوان ثقل اصغر از موقعیت و اعتبار خاصّی در دین اسلام برخوردار است. فهم دُرست حدیث، دراعتبار بخشیدن به جایگاه حدیث، نقشی اساسی دارد، و برداشت نادرست از حدیث، علاوه بر این که ازمقامو منزلت حدیث می کاهد، ممکن است که منجر به گمراه کردن بعضی افراد از دین گردد. یکی از علومی که ما را به شناخت صحیح و درست از حدیث کمک می کند، علم سبب ورود حدیث است. سبب ورود حدیث، همان عاملی است که معصومان (ع)، درباره ی آن سخن گفته اند، و این علم، بهترینوسیـله برای شناخت منظور و مفهوم احادیث وآگاهی از زمینه های صدور آن می باشد، زیرا صدور برخی از روایـات معصومان (ع)، در شرایط خاصّی صورت پذیرفته است وشناخت آن زمینه ها و دلایل صدور روایات،می تواند ما را در فهم بهتر احادیث، یاری رساند. پژوهش حاضر، ترجمه به همراه نقد و تحقیقی ازکتـاب «سبب ورود الحدیث، ضوابط و معاییر»، تالیف دکتر محمّد عصری زین العابدین، استاد گروه پژوهش های اسلامی دانشگاه مالزی است. از آن جا که ملاک مؤلّف این کتاب، فقط بررسی اسباب ورودحدیث اهل سنت بوده، نکته ای که مؤلّفکتاب به خاطر سنّی مذهب بودنش در سبب ورود حدیث به آن نپرداخته، مسأله ی تقیّه است. در جایی که حدیث ذکر شده با احادیث شیعه در تعارض بوده، آن را به نقد کشیده ام. در نقـد این کتـاب سعی شده تا از اصلی ترین منـابع حدیثی و روایی شیعی و سنّی، استفاده گردد ودر بخش بررسی لغات مشکل احادیث و روایات، اصلی ترین کتب لغت هم چون لسان العرب، مقاییس اللغة و العین و ... مورد استفاده قرار گیرد، وحتی المقدور احادیث به کار رفته در کتاب، با اصل منابع، مطابقت داده شود.

در اين پايان‌نامه كه با موضوع «نقش باور به امامت در سامان‌دهي شيوه زندگي از ديدگاه قرآن و حديث» مي‌باشد، به چند مطلب و نكته مهم پرداخته شده است.در ابتداي تحقيق، به نكاتي پيرامون تبيين مسئلۀ امامت پرداخته شده، گرچه براي اين پايان‌نامه، بحث امامت مبحثي ثابت شده است امّا بنابه دلايلي لازم ديده ‌شده كه فصلي را در مورد مسئلۀ امامت قرار داده و نكاتي پيرامون آن بيان شود و از طريق برهان عقلي و نقلي (قرآن وحديث) به‌طور مختصر به اثبات امامت و ويژگي هاي منحصر‌به فرد مقام امامت پرداخته شود.و در مرحله بعد برخي از آياتي كه در شأن ائمه اطهار(ع) نازل شده و يا در رابطه با ايشان مي‌باشد مطرح شده و از طريق مباني عقلي و نقلي به نتايج و الگوهايي كه از اين آيات براي زندگي افراد مي‌توان گرفت، دست يافته و ذيل هر يك از آيات بيان گرديده است.و در مرحله سوم به برخي از مختصات شيعيان كه به زندگي آنها رنگ و بوي خاصي داده است و زندگي آنها را از ساير مذاهب بسيار متفاوت ساخته، پرداخته شده است، از جمله اين مختصات مي‌توان به اين موارد اشاره كرد: اعتقاد به عرضۀ اعمال به خدمت معصومين، انتظار مهدي‌غايب، گريه بر مصيبت اهل‌بيت(ع)، نذر كردن براي اهل‌بيت، تبرك جستن به آثار اولياء، و اعتقاد به شفاعت اولياء، متعه يا همان ازدواج موقت.و بعد از آن در مرحلۀ چهارم به برخي از احاديث معصومين(ع) كه در خصوص معرفي شيعيان واقعي و رفتار و منش آنها مي‌باشد پرداخته شده تا بدين وسيله از لابه‌لاي آن احاديث كه مربوط به صفات شيعيان مي‌باشد، صفاتي در ارتباط با نحوۀ سامان‌دادن به ابعاد زندگي شيعيان برگزيده ودر مرحلۀ آخر به شرح آن صفات پرداخته شود.و در آخرين مرحله يعني مرحلۀ پنجم، از ميان ابعاد مختلف زندگي به سه بعد مهم آن يعني بعد فردي، خانوادگي و اجتماعي شيعيان پرداخته و به منظور شرح مطالب، به برخي از فرامين و سفارشات معصومين(ع) و همچنين در برخي موارد به سيرۀ عملي آن بزرگواران اشاره شده و در انتهاي مباحث، برخي از آثار و نتايج اين صفات كه منجر به سامان‌دهي به شيوۀ زندگي مي‌شود را بيان كرده تا شايد جرقه‌اي براي حركت به سوي اين صفات در دل خواننده گرامي زده شود.لازم به‌ذكر است كه كليد واژه‌هاي اين تحقيق كلمات و عبارات ذيل مي‌باشد.

حدیث موضوع یعنی حدیث دروغین ساختگی و بربسته شده، بدین معنا که جاعلش آن را ساخته است و نه حدیث انسان دروغگو؛ زیرا دروغگو گاه راست می‌گوید] و هر سخن دروغگو، کذب نیست[.بنا بر شواهد نقلی و غیرنقلی متاسفانه عنصر جعل حدیث از صدر اسلام و حتی در زمان حیات پیامبر اعظم (صل الله علیه و آله) وارد جامعه اسلامی شد و کمتر کسی از علمای مسلمان دست به انکار این واقعیت تلخ زده است. در اثبات وجود این عنصر شوم می توان به شواهدی نظیر متهم شدن بعضی از صحابه به جعل حدیث و نقد صحابه نسبت به یکدیگر، اعتراف عده‌ای از واضعان به جعل حدیث، وجود احادیثی که با قرآن، سنت قطعی، عقل و یا واقعیت‌های تاریخی منافات دارد و ......... اشاره کرد.در زمینه علل پیدایش و گسترش نیز می‌توان از عدم کتابت و ضبط حدیث، وجود عالمان اهل کتاب، نقل به معنا، اعتماد بیش از حد به صحابه از منظر عدالت مطلق آنها، پیدایش احزاب و فرقه‌های فقهی، کلامی و سیاسی و درگیری طرفداران هر یک با دیگری، اهداف سیاسی فرمانروایان و .......... نام برد.در این میان اهداف سیاسی حاکمان و به خصوص پادشاهان بنی امیه نقش اساسی در جعل احادیث و القای تفکرات باطل در جامعه را ایفا نمود. معاویه به عنوان بنیانگذار سلسله امویان خود از ابتدا برای توجیه حکومت و اعمالی که از او سرمی‌زد سعی نمود تا حکومت خود را الهی و از سوی خدا معرفی کند و تاکید می نمود که در برابر خواست و مشیت الهی همه باید خاضع و فرمانبردار باشیم. با این سیاست‌ها اخبار جعلی در منقبت خلفا و صحابه در جامعه بسیار زیاد شد و هر که می‌خواست به دستگاه حاکمه تقرب جوید، با جعل احادیثی در این موضوعات دست به این کار می‌زد. این سیاست در زمان دیگر خلفای بنی امیه نیز به شدت دنبال شد تا دیگر نام نیکی از حضرت علی (علیه السلام) و خاندانش باقی نماند.به علاوه آنها از تفکر جبر هم استفاده کردند به طوری که می‌توان گفت پایه حکومت آنها بر دو تفکر لزوم عدم مخالفت با جماعت و جبری گری استوار شده بود. با کنکاش در کتابهای تاریخ شواهد فراوانی را مشاهده می‌کنیم که خلفا، کارگزاران و طرفداران بنی امیه از این تفکر در صحبتها، نامه‌ها، اشعار و سخنرانی‌ها و نقل-های حدیث خود استفاده می‌کردند.

تربیت، از مهمترین و حساسترین شاخه‌های علوم رفتاری است. «عاطفه»، حالت احساسی و روانی پیچیده‌ای است که حاصل تعامل بین عوامل محیطی، فرایندهای زیستی و سیستم شناختی است، که اغلب با مولفه‌های روانی، جسمی و رفتاری همراه است. تربیت عاطفى، به معنای اتخاذ تدابیر مقتضى، جهت فراهم ساختن شرایط مساعد، براى رشد عواطف مثبت و کنترل و هدایت عواطف منفی؛ به عبارت دیگر، «تربیت عاطفی»، به معنای شکوفاسازى عواطف با راهنمایی عقل و شرع است، تا جلوی افراط و تفریط‌های عاطفی گرفته شود. هدف از انجام این تحقیق، استخراج و شرح دیدگاه‌های قرآن کریم و حدیث در مورد روش‌های تربیت عاطفی، با تأکید بر عواطفی چون محبّت، خشم و ترس می‌باشد. روش این تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است و روش جمع‌آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای است. نتایج تحقیق، مبیّن آن است که سه راهکار شناختی، عاطفی و رفتاری در تربیت عاطفی عواطف محبت، خشم و ترس وجود دارد که برخی از راهکارها اشتراکی و برخی اختصاصی هستند. شناخت اوصاف جمال و کمال خداوند، ایمان و أنس با پروردگار و اصل صبر، راهکاری است که در تربیت عاطفی هر سه عاطفه‌ی مذکور کاربرد دارد، اما ارضای نیاز عاطفی فرزند و همسر، آگاهی از فواید فرونشاندن خشم، تغییر در حالات رفتاری و روانی، استفاده از اصل استغفار، رعایت اعتدال در خوف و رجا، شناخت حقیقت مرگ...، روش‌های اختصاصی تربیت عاطفی به شمار می‌روند. تربیت عاطفی، عواطف انسان را جهت‌دار(الهی و انسانی) و تعدیل شده می‌کند، و نقش تعیین کننده‌‌‌ای در سالم‌‌‌سازی روابط اجتماعی دارد.از دیدگاه‌ تربیتی اسلام،‌ احساس‌ و ادراکات ‌حسی‌ ریشه‌ی‌ بیولوژیک‌ و فیزیولوژیک‌ دارد، مثل‌ احساس‌ گرسنگی‌ و احساس‌ تشنگی...‌، که غیرارادی‌ یا نیمه‌ ارادی‌اند، اما عاطفه،‌ منشاء معرفتی‌ دارد و جز پس از معرفت و شناخت پدید نمی‌‌‌آید و ویژه‌ی‌ حیات‌ انسانی‌ است، مانند عاطفه‌‌‌‌ی فداکاری‌ و ایثار، عاطفه‌‌‌ی‌ شجاعت‌ یا عاطفه‌‌‌ی‌ عشق‌ الهی‌، که اولاً، انسان نسبت به آنها آگاهی‌ دارد، ثانیاً، بروز این عواطف‌ در رفتار انسان‌، ارادی‌ است ازاین‌‌‌رو، یکی از ویژگی‌‌‌های بارز عواطف، که باعث امتیاز انواع عواطف از هم می‌‌‌شوند، مسأله‌‌‌ی شناخت است، بنابراین عاطفه‌ی محبّت، زمانی درک می‌‌‌شود که شخص، شناختی از محبوب و صفات او داشته باشد؛ بر این اساس، احساس حُبّ به این دلیل به وجود می‌‌‌آید که فرد احساس می‌‌‌کند که نسبت به او احسان شده است، و حالت تنفّر و انزجار، زمانی پدید می‌‌‌آید که فرد احساس ‌‌‌کند که در حقّ او تهدیدی واقع شده است، و چون که خداوند سرچشمه‌‌‌ی تمام کمالات و زیبایی‌‌‌ها است، مومن بیشترین محبت‌‌‌ها را نثار او می‌نماید.

حدیث به عنوان دومین سند دین‌شناسی همواره مورد عنایت و پاسداری جدّی مسلمانان بوده ولی در عین حال از دستبرد جاعلان و دشمنان اسلام، مصون نمانده است. از جمله مهمترین آفات در حوزه‌ی حدیث، جعل و تحریف می‌باشد. حدیث‌شناسان در این رابطه مباحث مفصلی ارائه داده‌ و به معرفی افراد و گروه‌های جاعل و انگیزه‌های آنان در جعل پرداخته‌‌ و در این بین «زنادقه» را به عنوان گروهی مخرّب معرفی نموده‌اند؛ امّا مراجعه به متون اسلامی نشان می‌دهد که اولاً معنای دقیقی از «زندقه» ارائه نگردیده است و افراد و گروه‌هایی با مشخصه‌های گوناگون به زندقه متهم شده‌اند؛ به گونه‌ای که می‌توان زنادقه را در انواع زنادقه خاص شامل پیروان ادیان ایرانی و زنادقه‌ی عام شامل زنادقه دینی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و ... دسته‌بندی نمود. ثانیاً «زنادقه» در اصطلاح حدیث‌شناسان بر تمامی افراد منتسب به زندقه اطلاق نشده بلکه مرادشان از زنادقه مخالفان اسلام بوده است که مرموزانه جهت تشویش و تشکیک در عقاید مسلمانان به جعل و دسیسه در احادیث متوسل شده‌اند. از این رهگذر نیز ارائه دسته‌بندی دیگری از زنادقه، به زنادقه جاعل و خرابکار در حوزه‌ی دین و زنادقه غیر جاعل ممکن خواهد شد. در این پژوهش بعد از بررسی واژه‌ی «زنادقه» و سير تاريخي مفهوم «زندقه»، تعریفی از این پدیده ارائه و علل اتهام افراد و گروه‌های مختلف به زندقه تحلیل شده است. آنگاه به مناظرات زنادقه با ائمه: و سایر علما و شبهات و آرای زندیقان پرداخته شده و در پایان، برخی احادیث جعلی منتسب به این افراد در زمینه‌های مختلف و اهداف آنان از تخریب، مورد بحث قرار گرفته است.

امروزه بیش از هر زمان دیگری پژوهشگران حوزه سلامت به اهمیت سلامت معنوی و تأثیرگذاری آن بر سایر حوزهها واقف شدهاند و به دلیل پیچیدگی حوزه سلامت معنوی به دلیل روحانی بودن آن و وابستگی آن به روح، پژوهشگران این عرصه گرفتار نوعی سردرگمی و عدم جامعیت در این حوزه هستند و لذا نیاز به یک منبع زلال معنویت و جامع برای معرفی سلامت معنوی و شاخصهای آن در همه عرصههای حیات بشری احساس میشود و هدف این پژوهش نیز تحقق این خواسته است که بی تردید در اسلام می توان آن را یافت تمسک به قرآن کریم به عنوان منبع آسمانی و جامع و قابل اعتماد و احادیث معصومین به عنوان شارح قرآن و ارائه تعریفی جامع از سلامت معنوی و معرفی مبانی و شاخصهایآن میباشد. این پژوهش به عنوان یک پژوهش درون دینی با روش تحلیلی و توصیفی و با عنایت به متن محور بودن آن برای تفسیر موضوع مورد نظر از اصول و ضوابط تفسیری شناخته شده، نظیر تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به حدیث و تفسیر اجتهادی بهرهبرداری نموده است.پژوهش حاضر اثبات میکند، شاخصهای سلامت معنوی در آموزههای اسلام (قرآن و حدیث) در چهار حوزه رابطه انسان با خدا، انسان با خود، انسان با دیگران و انسان با طبیعت و هستی مطرح میگردد و در هر حوزه نیز در سه بعد شناختی، عاطفی و رفتاری بروز مییابد و در دیدگاه اسلام، این سه بعد به عنوان یک منشور سه بعدی، بیانگر ارتباط ابعاد مذکوراست. در این پژوهش در مجموع بیست و هفت شاخص سلامت معنوی در حوزه بیش، حوزه عاطفی و حوزه رفتاری در حوزههای چهارگانه رابطه انسان با خدا، رابطه انسان باخود، رابطه انسان با دیگران و رابطه انسان با طبیعت ،پرداخته شده است.در این رساله تعداد 27 شاخص در حوزه های چهارگانه مورد بررسی قرار گرفته است: در حوزه رابطه انسان با خدا ده شاخص، در حوزه رابطه انسان با خویش سه شاخص، در حوزه رابطه انسان با دیگران چهار شاخص و انسان با طبیعت ده شاخص.

چکیدهیکی از فرازهای مهم جریان حدیث پس از درگذشت پیامبر (ص)، ماجرای پیشگیری از گفت و شنود حدیث نبوی از سوی خلفایی است که پس از آن حضرت به قدرت رسیدند. از آنجا که چنین واکنشی رویاروی آثار بجا مانده از ممتازترین چهره دین اسلام، طبعا پرسش برانگیز و توجیه نشدنی می نماید، اهل سنت از دیرباز تلاش کرده اند با بیان ادله ای این کار خلفا را توجیه کنند.گر چه از سویی دیگر این ادله نقد و رد شده اند، ما در این پایان نامه می خواهیم هم در مقام نقد نوین آن ادله برآییم و هم دلیل هایی که عمده ترند و کمتر مورد توجه قرار گرفته اند را یادآوری کنیم و ضمن بازخوانی بخشی از تاریخ حدیث و پرتو افکنی به گوشه هایی از آن نشان دهیم که ادله مطرح شده معطوف به ذهنیت های اعتقادی بوده است تا نگاه به واقعیت های سیاسی و اجتماعی صدر اسلام.بررسی عوامل منع تدوین حدیث و بازخوانی جایگاه ویژه اهل بیت (ع) و کیفیت تعامل خلفا با آنان و نشان دادن لزوم ایجاد زاویه ای جدید در تحلیل مباحث تاریخی مسلماناناز اهداف این تحقیق است.اهمیت این تحقیق جدا از آن که به بررسی نوین از این بحث و مشاجره طولانی می پردازد، می تواند گامی برای هر چه عقلانی تر کردن نقد و بررسی ماجراهای پر فراز و نشیب تاریخ صدر اسلامو نزدیک تر شدن شیعه و سنی در محورهای اختلاف برانگیز آن دو باشد. بنابر این، این تحقیق که با رویکردی تحلیلی – توصیفی و به روش کتابخانه ای، صورت گرفته است می تواند علاوه بر سودمندی برای پژوهشگران دانش حدیث، گامی در جهت تقریب و همدلی مذاهب و روشی یگانه برای دنبال کردن هر چه طبیعی تر و عاری از تعصب محورهای بحث برانگیز باشد.بر اساس ره یافت این پژوهش علت اصلی منع تدوین حدیث را در مباحث اعتقادی خلفا و تاثیر پذیری آنان از علمای یهود جستجو کرد. اگر چه در این باره نمی توان عوامل سیاسی را نادیده گرفت، اما ریشه اصلی آن را باید در همان مباحث جستجو کرد.کلمات کلیدی:حدیث، منع تدوین حدیث، خلفای سه گانه، تاریخ حدیث، حدیث نبوی

قاضی عبدالجبارهمدانی (320-415ه)ازاندیشمندان معتزله درقرن چهارم وپنجم هجری است وآراءونظريات وی درعلم کلام، جریان جدیدی درسیراندیشه معتزله پدیدآورد.کتاب تثبيت دلائل النبوة وی نگاه جدید اورا نسبت به سایرادیان نشان مي دهدبه گونه ای که باعث شده است دین پژوهان امروزی نظری خاص به آثاراووسایرکتب مشابه داشته باشندوبه تحقیق وترجمه وتصحیح آنهامبادرت ورزند.در اثرمذکورطرح اثبات نبوتِ پیامبردرچهارچوب معجزه ازاعتقادات مهم اوست که درراستای آن توانسته است ادیان مختلف مسیحیت،یهودومجوس و..... راموردبررسی قراردهدودراین میان به تحلیلهای اجتماعی وروانشناختي این ادیان وجوامع آنهابپردازدو این نشانگرجریان تفسیر عقلانی درموردآموزه های دینی است که ازویژگی های مکتب اعتزال است.تحقيق پيش روي ترجمه وبررسي بخش مسيحت ازكتاب تثبيت دلائل النبوة است.قاضي دراين اثربارهامسيحيت رادرادامه ي اديان رومي مي داند.اودرنظرخودبه نقش تاريخي اشخاصي چون كنستانتين، هلنا،پولس و..مي پردازد.رويارويي وي بانسطوريان غرب ايران درآن زماننشان ازخطرنفوذمسيحيان به جامعه ي اسلامي داردوبرخوردكلامي وتحليل هاي وي بدون شک روشن گر اين مطلب است که هدف قاضی ازطرح مسئله ي ادیان نمایش برتری اسلام نسبت به سایرادیان است

«زبان دین»، دانشی است که به بررسی گزاره‌های دینی و کشف صفات عام و خاص آن می‌پردازد، به ویژه اوصافی که متون مقدس را از دیگر متون و باورها متمایز می‌کند. «زبان قرآن» نیز از موضوعات جدید و مهم در علومی مانند قرآن، تفسیر، کلام و فلسفه است که به تحلیل گزاره‌های قرآنی و مبانی فهم آن‌ها، و نیز بررسی جنبه‌های گوناگون زبانی این کتاب آسمانی، نظیر روش تفهیم آموزه‌ها به مخاطبان، شناختارى و معناداری گزاره‌های قرآنی و سایر کارکردهای آن می‌پردازد.برخی از قرآن‌پژوهان، با پیش‌فرض معناداری و شناختاری بودن زبان قرآن، دیدگاه‌های متفاوتی را درباره چگونگی گزاره‌های قرآنی نسبت به مخاطبان ارائه کرده‌اند که زبان عرف عام، عرف خاص و فطرت در زمره مهم‌ترین آنهاست؛ گرچه هر یک از این نظریات بر سیبل حصر به قرآن نسبت داده شده اند . اما جامعیت کافی ندارند و با چالش هایی جدّی روبرو هستند. با پذیرش مبنای تألیفی بودن زبان قرآن دستاوردهای زبانی هر یک از نظریات مذکور در بستر تألیفی آن جایگاه خود را می‌یابد. در عین حال برخی از ابعاد زبانی قرآن همچنان مغفول مانده است. یکی از این ابعاد بعد انگیزشی زبان قرآن است. عنصری که در تمامی قرآن انتشاری وسیع داشته و با اهداف تربیتی آن پیوندی عمیق دارد. مقصود از انگیزشی بودن زبان قرآن آن است که گوینده این کلام ارجمند، محرّک‌ها و عواملی را در سخن خود به کار می‌گیرد، تا مخاطب را به امور مقصود و واکنش‌های مطلوب خود فراخواند. انگیزش زبانی در گزاره‌های خبری و انشائی قرآن انتشار داشته و زبان‌های هدایت، فطرت، عرف و ... نیز از آنبهره دارد، پس انگیزش، یک عنصر یا مولفه زبانی برای همه قرآن است. در این پژوهش که با روشی توصیفی و تحلیلی انجام پذیرفته است ضمن بررسی نحوه تعامل مولفه های مختلف زبانی با یکدیگر در پرتو اهداف تربیتی قرآن، نقش محوری انگیزش در تربیت نیز برجستگی ویژه خود را یافت . تأمل در جایگاه دستاورد پژوهش های زبانی در حوزه قرآن در میان مولفه های کلی تعلیم و تربیت نیز ما را به این حقیقت رهنمون ساخت که دستاورد های مذکور میان اصول کلی تعلیم و تربیت قابل شناسائی و باز تعریف است لذا نحوه تأثیر گذاری این اصل بر ساحتها و روشهای تربیتی قرآن نیز مورد بررسی و تبیین قرار گرفت. زبان تألیفی قرآن با محوریت مولفه انگیزش، با مقتضیات فطری و قوای شناختی آدمی هماهنگی دارد و برای تربیت و رساندن او به هدف غایی آفرینش است. از این رو قرآن کریم شیوه‌های فراوان را برای انگیزش قوای معرفتی و نیز گرایش‌ها و رفتارهای او به کار می‌گیرد که هر یک، کاربردهای تربیتی گوناگونی را در پی دارند. روش‌های مختلف قرآن مجید برای انگیزش‌های علمی و عملی، گواهی سترگ بر معرفت‌بخشی و صدق گزاره‌های قرآنی و مطابقت آن‌ها با واقع است، پس زبان انگیزشی، زبانی واقع‌نما و معرفت بخش نیز میباشد.