جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیق حاضر درصدد است پارادوکس‌های وهابیت در خصوص چالش بزرگی که بین تحفظ به ظواهر و سیره سلف از یک سو، و پذیرش پیشرفت‌های بی‌وقفه و اجتناب‌ناپذیر بشری است، تبیین و شواهد این امر ارائه شود. پژوهش حاضر در گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای و در استنتاج از روش توصیفی ـ تحلیلی بهره برده است. یافته‌ها حاکی از آن است که تناقض‌ها و ابهامات زیادی در بسیاری از جنبه‌های زندگی اجتماعی و فعالیت‌های اسلامی در عربستان وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از: تناقضات گذشته‌گرایی با گذشته‌زدایی، نگرش به جایگاه زن، نگرش به حجاب، برخورد با دستاوردهای تمدن جدید و مواجهه با انتخابات و دموکراسی. ماحصل پژوهش حاضر این است که منشأ همه این پارادوکس‌ها، واپس‌گرایی، انعطاف‌ناپذیری و عقل‌زدایی آیین وهابیت و تأکید بر نقل‌گرایی و مخالفت با مظاهر تمدن جدید و انکار تأویل، است که بر نگرش و اصول فکری جریان سلفی‌گری حاکم است.

امروزه سلفی‌گری یکی از جریان‌های فعال و پرطرف‌دار در جهان اسلام است و به همین دلیل فعالیت‌ها و رویکردهای آنان نقش تأثیرگذاری در موفقیت یا شکست تلاش‌های تقریبی دارد. با ظهور ابن‌تیمیه و تأکید آن بر درستی فهم اسلاف، مکتب سلفیه پدیدار شد. سلفیه در طول تاریخ در نقاط مختلفی از جهان اسلام، طرف‌دارانی پیدا کرد که هرچند در اصل سلفی‌گری مشترک بودند اما تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر داشتند. این گرایش‌های سلفی را می‌توان چنین دسته‌بندی کرد: سلفیه تکفیری وهابی عربستان، سلفیه اعتدالی و افراطی دیوبندی شبه‌قاره هند، سلفیه اعتدالی زیدیه یمن، سلفیه تقریبی اخوان المسلمین مصر و سلفیه جهادی سید قطبی. با توجه به گرایش‌های ضد تقریبی ابن‌تیمیه، شاید بسیاری تصور کنند که تمام سلفیان مخالف تقریب‌اند؛ اما تقریباً نیمی از سلفیان مدافع وحدت اسلامی‌اند. در یک سوی طیف، سلفیان وهابی تکفیری قرار دارند که بیشترین نقش را در ایجاد تفرقه دارند و در سوی دیگر طیف گروهی از اخوان المسلمین مصر قرار گرفته‌اند که تقریب مذاهب در دستور کار خویش قرار داده‌اند. در مقاله حاضر ضمن معرفی گرایش‌های مختلف سلفی و اندیشه‌های آنان، میزان ضدیت و یا هماهنگی آنان با اهداف تقریبی بررسی می‌شود.

رویکرد حس‌گرایانه سلفیه در تفسیر مفاهیم ماورائی همچون علم غیب را می‌توان به‌مثابه اساس هستی‌شناسی این جریان فکری تلقی نمود. در نوشتار حاضر بررسی تطبیقی اندیشه کلامی سلفی‌ها و آلوسی به‌عنوان یکی از منتسبان به این مکتب، با محوریت مبحث علم غیب با روش توصیفی ـ تحلیلی مورد کاوش قرار گرفته است. مطالعات نشان می‌دهد آلوسی فی الجمله تفکرات سلفی را در حوزه تفسیر علم غیب می‌پذیرد، ولی تأثیرپذیری انکارناپذیر وی از مشرب صوفیانه، وجوه افتراقی را بین دیدگاه وی و جریان سلفی‌گری رقم زده است. آلوسی از یک‌سو همسو با سلفی‌ها، ضمن تأکید بر مباحثی چون ضرورت عدم تزاحم تفسیر علم غیب با الوهیت و ربوبیت تام ذات الهی، بر غیر استقلالی بودن آگاهی به غیب توسط اولیای الهی تأکید نموده و گستره علوم غیبی را محدود می‌داند. همچنین تقید و جمود بر ظواهر برخی آیات مشتمل بر مسائل غیبی و لزوم وجود وسایط در افاضه علوم غیبی به اولیای الهی نیز می‌تواند دلیل قرابت وی با مبانی سلفی‌ها باشد. از سوی دیگر عدم اعتقاد به عناوینی مانند فراست، توسم، الهام و تحدیث و اثبات کرامت برای اولیا بر اساس آیات 26 و 27 سوره جن، از نقاط تمایز وی با دیگر سلفیه است.

کتاب « ثم شيعني الالباني» توسط شيخ «عبدالحميد الجاف» ، يکي از ره يافتگان به مکتب اهل بيت عليهم السلام، نگاشته شده است وي در 27 ماه مبارک رمضان سال 1969 ميلادي در خانواده اي شافعي مذهب به دنيا آمد. او اصالتا کرد زبان و شافعي مذهب بود اما تفکرات سلفي به خود گرفته و کاملا سلفي شده بود. تحصيلات خود را در رشته ي زيبا سازي و دکوراسيون در دانشکده هنر دانشگاه بغداد به پايان رساند. پس از بررسي و تحقيق پيرامون شيعه و مکتب اهل بيت عليهم السلام، در سن 24 سالگي يعني سال 1993 به مکتب اهل بيت عليهم السلام گرويد. بعد از گذشت سه سال در سال 1996 وارد حوزه علمیه نجف شد و از محضر بزرگان آن زمان استفاده های علمی برد. از علت های اصلی شيعه شدن وی؛ نوشته های «محمد ناصر الدین البانی»، از علمای معاصر وهابی می باشد. وی هدف از تالیف کتاب را اتمام حجت با کسانی ذکر می کند که بر غیر روش و مکتب اهل بیت علیهم السلام بوده و از جاماندگانِ کشتیِ نجاتِ معصومان علیهم السلام و در دریایِ مَوَّاجِ باطل در حال غرق شدن هستند. وی با تمسك به آیه يِ شریفه يِ: «اُدْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ» (النحل: 125)، به دنبال روشنگري براي دیگران است و با ذکر پیشینه ي خود يعني مذهب وهابیت، در صدد است راه حق را براي مخاطبانش آشكار نمايد. نويسنده در ادامه از اختلاف شديد وهابيان و فرقهاي اساسي آنها مي گويد و يكي از علل شيعه شدنش را دشمني آنها و ناجوانمردي شانْ در نقل مطالب علمي مي داند كه اين مساله وقتي برايش روشن مي گردد كه با دوستاني شيعه آشنا مي شود و به بحث هاي مذهبي با آنان مي پردازد و با اينكه يك وهابيِ مُتَعَصِّبْ است بعد از رجوع به عالمان وهابي و مطالعه ي برخي از كتابهايشان با نفاق وهابيان و تعصب و نيرنگ آنان در طرح مباحث علمي روبرو مي گردد و اين داستان زماني به اوج خود مي رسد كه براي فهم حقيقت كتابهاي حديثي الباني را مطالعه مي كند و با اين قضيه مواجه مي شود كه الباني به نفع مذهب خود قضاوت نموده و بر خلاف قاعده ي علمي كه خود به آن ملتزم بوده، برخي از احاديث ضعيف را صحيح مي شمرد از اين رو عبدالحميد الجاف وقتي در جواب شيعيان درمانده مي ماند و تعصب كوركورانه ي افرادي همچون الباني را مي بيند ، به حقانيت مكتب اهل بيت عليهم السلام پي مي برد و مكتب نوراني ايشان را بر مي گزيند.

بحث از مبانی انسان‌شناسی و بررسی قابلیت‌ها و جایگاه او در نظام هستی، از جمله مهمترین محورهای اساسی تفکر بشر بوده و مسلّم است که نوع نگاه اشخاص و مکاتب به انسان، رفتارها و سبک زندگی آنها را تشکیل داده و گاه حتی منجر به نزاع‌ها و درگیری‌هایی می‌شود که عمدتاً ریشه در همین موضوع دارد. از طرفی، با توجه به گسترش تفکر سلفی‌گری در جهان امروز و خصوصا تقابل شدید آن با تفکر امامیه، بررسی دیدگاه امامیه و سلفیه در نوع نگاه به انسان و قابلیت‌های او در عالم هستی، از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا بسیاری از مباحثی مانند ولایت تکوینی و لوازم آن، که عدم پذیرش آنها حتی موجب تکفیر معتقدین به این موضوع از طرف سلفیان شده است، ریشه در همین بحث دارد. از این رو، در این رساله که با رویکرد توصیفی–تحلیلی نگاشته شده است، پس از بررسی معنا و مفهوم هر کدام از واژگان اساسی که در عنوان رساله وجود دارند، مبانی شناخت حقیقت انسان و اوصاف ذاتی او از دیدگاه امامیه و سلفیه و نیز تاثیر آن مبانی بر پذیرش ولایت تکوینی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در نهایت نیز به این نتیجه رسیده است که از جمله مهمترین اختلافات امامیه و سلفیه در امور اعتقادی همچون شفاعت، استغاثه، زیارت و توسل، ریشه در همین اختلاف مبانی آنان در باب انسان-شناسی دارد و تفاوت دیدگاه ایشان در باب حقیقت انسان و ساحت‌های وجودی او موجب اختلاف در اعتقادات آنها شده است.