جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقابله با هواي نفس، از وظايف ضروري هر فرد براي رشد اخلاقي است. راه‌کارهاي گرايشي و کنشي براي مهار هواي نفس مؤثر است. اما اينکه راه‌هاي بينشي چه تأثيري در مقابله با تمايلات نفساني داشته و چه مصاديقي دارد، سؤالي است که اين مقاله در‌صدد پاسخ به آن است. بنابراين، تبيين راه‌هاي بينشي مقابله با هواي نفس از ديدگاه علامه مصباح يزدي(ره)، هدف اين مقاله است كه به روش توصيفي ـ تحليلي و با گردآوري، تنظيم و تحليل آثار اخلاقي علامه مصباح يزدي(ره)، به نگارش درآمده است. نتايج تحقيق حاکي از اين است که اولين گام در مقابله با هواي نفس، غفلت‌زدايي است که با کمک راه‌هاي بينشي حاصل مي‌گردد. منظور از راه‌هاي بينشي، صرفاً افزودن بينش‌هاي جديد نيست، بلکه تأکيد عمده بر يادآوري و مرور بينش‌هاي صحيح در ذهن مي‌باشد، به‌گونه‌اي‌که حضوري تأثيرگذار داشته باشند. بينش‌افزايي و يادآوري بينش‌ها، عمدتاً از راه تفکر و ذکر حاصل مي‌شوند.

انسان تربيت‌يافتة اخلاقي، فردي است که ضمن كنترل بر عواطف خود، آنها را در مسير رضايت الهي ايجاد و ابراز مي‌کند. ازاين‌رو، بايد عواطف پسنديده، به‌وسيلة روش‌هايي در جان متربي، ايجاد و در ادامه، تثبيت و تقويت شود و در صورت وجود عواطف ناپسند در انسان، اصلاح و به نوعي نابود شود. اگر مربي در مسير برطرف کردن خصلت‌هاي ناپسند اخلاقي در بُعد عاطفي موفق باشد، ولي نتواند عواطف پسنديدة اخلاقي را جايگزين آنها كند متربي دچار خلأ روحي مي‌شود و از کمال و سعادت اخلاقي باز مي‌ماند. ازاين‌رو، مي‌توان به اهميت روش‌هاي ايجادي تربيت اخلاقي در بعد عاطفي پي برد. هدف اين مقاله، استخراج روش‌هاي ايجادي تربيت اخلاقي در بعد عاطفي، با تکيه بر آثار آيت‌الله مصباح‌يزدي مي‌باشد. روش تحقيق، توصيفي- تحليلي اسنادي و با مراجعه به يادداشت‌ها، تأليف‌ها و سخنراني‎هاي استاد صورت گرفته است. اين تحقيق نشان مي‌دهد که براي ايجاد عواطف ممدوح در تربيت اخلاقي، مي‌توان از روش‌هاي تقويت دل، آگاهي‌بخشي، ارائة الگوي عاطفي پسنديده، ترغيب، محبت و مهرورزي، معاشرت نيکو، تلقين، تکرار و ذکر بهره گرفت.

چيستي معيار ارزش اخلاقي در اسلام و تأثيرپذيري آن از معرفت حصولي و حضوري به خداوند متعال، مسئله‌اي است که اين تحقيق در‌صدد بررسي آن است. اين مقاله، به روش توصيفي- تحليلي و با بررسي، تنظيم و جمع‌بندي آيات قرآن و روايات و نيز استفاده از آثار علامه مصباح يزدي(ره) و مراجعه به نظرات برخي محققان، به بررسي رابطة معرفت به خدا با معيار ارزش اخلاقي پرداخته است. نتايج تحقيق حاکي از اين است که معيار ارزش اخلاقي در اسلام، قرب الهي است و قرب الهي به معني شهود قلبي خداوند متعال و درک رابطة خود با خداست. معرفت حضوري شهودي به خدا، با معيار ارزش اخلاقي که قرب الهي است، ارتباط مستقيم داشته و ساير معرفت‌ها به خدا، به اندازة تأثيرشان در درک شهودي، در معيار ارزش اخلاقي ايفاي نقش مي‌کنند.

يکي از ضروريات دين اسلام، اعتقاد به انبيا و اهل‌بيت‌‌(ع) است. در قرآن و روايات، ويژگي‌هاي مختلفي براي آنها بيان شده است. يکي از اين ويژگي‌ها، که بسيار مورد تأکيد آيات و روايات اسلامي است، مسئلة علم اين ذوات مقدسه است. با توجه به اينکه رفتار و اعمال انسان متناسب با نوع شناخت و جهان‌بيني اوست؛ اعتقاد داشتن به اين ويژگي، تأثير مهمي در تخلق به اخلاق اسلامي خواهد داشت. اين مقاله در‌صدد بررسي آثار اعتقاد به‌ويژگي علم انبيا و اهل‌بيت‌(ع)، در تخلق به اخلاق اسلامي است. اين موضوع، با روش توصيفي و تحليلي و ناظر به ديدگاه استاد مصباح يزدي(ره) مورد پژوهش قرار مي‌گيرد. يافته‌هاي پژوهشي اين نوشته در سه جهت قابل بيان است: اول اينکه، اعتقاد به چنين ويژگي، موجب مي‌شود با شناخت فضائل و رذائل اخلاقي از منبع موثق، زمينة تخلق به اخلاق اسلامي فراهم شود. دوم اينکه در ساية اين علم مي‌توان مسائل بنيادي اخلاق، مانند معيار ارزشمندي رفتارهاي اخلاقي را تبيين کرد. سوم اينکه اعتقاد به آگاهي آنها و نظارت بر اعمال انسان، موجب حياء و ترک گناه مي‌شود.

شناخت حدیث مانند شناخت هر متن دیگر، مبتنی بر مبانی خاصی است و داشتن مبنایی خاص به‌معنای داشتن نوع ویژه‌ای از فهم است و بیشتر اختلاف فهم‌ها در باب حدیث به تفاوت مبانی بازمی‌گردد. آیت‌الله مصباح دربارة مبانی حدیث‌شناسی اثر مستقلی ندارد؛ ولی از پژوهش‌های حدیثی منتشر شده از ایشان و نیز مباحثی که در باب پروهش‌های دینی دارند، می‌توان بخشی از مبانی دخیل در شناخت حدیث را اصطیاد کرد و شواهدی را نشان داد. این پژوهش با هدف تبیین برخی از اثرگذاری‌های مبانی آیت‌الله مصباح در شناخت و تفسیر حدیث، با روش تحلیل و توصیف، برخی از مبانی را شناسایی و اثرگذاری آن را در فهم گوشزد کرده و به این نتیجه رسیده است که حدیث برخلاف قرآن، تحریف‌پذیر بوده و شواهدی مانند تصحیف الفاظ، ‌سقط و افتادگی از متن، وضع، نقل به‌معنای ناصواب، تغییر اعراب و قرائت‌پذیری بر این تحریف‌پذیری دلالت دارد. همچنین به باور ایشان زبان حدیث عرفی عقلایی و در عین حال دربردارندۀ بیان نمادین در پاره‌ای از موارد است. معصومان گویندۀ حدیث، حکیم و مصلحت‌اندیش و هدایت‌گر بوده و با رعایت سطح فهم مخاطب، ویژگی‌های تأثیرگذار مخاطب در فهم را در نظر داشته‌اند. همچنین مفسر حدیث نیز ممکن است از پیش‌فرض‌ها و پیش‌دانسته‌ها و علایق و انتظارات خویش متأثر گردد.

آیت‌الله مصباح به‌عنوان متفکر و اسلام‌شناسی جامع، در حوزه‌های گوناگون معارف اسلامی، نظرورزی و نظریه‌پردازی کرده است. یکی از حوزه‌هایی که ایشان به نظرورزی و اصلاح‌گری پرداخته، عرفان اسلامی‌است. از عرفان اسلامی ‌روایت‌ها و قرائت‌های گوناگونی وجود دارد. ازهمین‌رو، اختلاف‌نظر و موافق و مخالف نسبت به آن بسیار است. برخی از بزرگان همچون علامه طباطبائی، شهید مطهری و آيت‌‌الله مصباح، تلقی‌ای از عرفان اسلامی ‌ارائه می‌دهند که از سویی حاصل تحلیل عقلی و از سوی دیگر، برآمد از متن آموزه‌های قرآنی و روایی است، به‌گونه‌ای‌که رد و انکار این تلقی از عرفان آسان نیست. در این مقاله خطوط کلی اندیشه‌های عرفانی آیت‌الله مصباح را که روح آن برگرفته از قرآن کریم است، همراه با ملاحظات انتقادی و اصلاحی ایشان نسبت به برداشت‌های ناصواب در این زمینه، به اختصار عرضه می‌شود؛ تا هم تشنگان عرفان اصیل اسلامی ‌از زلال آن جرعه‌ای برگیرند و هم با بهره‌گیری از روشنگری‌های آن استاد فرزانه، از لغزش‌ها و افراط و تفریط‌ها در این زمینه ایمن باشند. عمده مطالب مقاله برگرفته از کتاب «در جستجوی عرفان اسلامي» حضرت استاد است.

اين پژوهش با هدف بررسي عوامل زمينه‌ساز تسلط شيطان بر انسان، با تأکيد بر ديدگاه علامه مصباح يزدي(قدس‌سره) انجام شده است. از‌آنجاکه قرآن کريم کمال نهايي انسان را قرب الهي مي‌داند، راه رسيدن به کمال نهايي و سعادت، اطاعت و عبادت خداست. اما اين سعادت به دلائلي دچار انحراف مي‌گردد، به گونه‌اي که انسان دچار سقوط اخلاقي مي‌شود. يکي از عوامل انحراف از اين مسير، شيطان است. هدف از اين پژوهش، آشنايي هر چه بيشتر خواننده با عوامل زمينه‌ساز تسلط شيطان مي‌باشد تا انسان با آشنايي آن در مسير تربيت اخلاقي، دچار انحراف و سقوط اخلاقي نگردد. اين پژوهش بر آن است تا با روش توصيفي ـ تبييني و با استفاده از منابع کتابخانه‌اي، به عوامل زمينه‌ساز تسلط شيطان بر انسان و سقوط اخلاقي انسان بپردازد. يافته‌هاي پژوهش حاکي از اين است که غفلت‌زدگي، هواي نفس، دنياي مذموم، حذف عنصر تزکيه و تربيت، همنشيني با اهل لهو، اختلال در قواي ادراکي، وهم و خيال، ترک اعمال صالح و التذاذ از حرام، آرزوهاي طولاني، غضب، تنهايي، بيکاري، عُجب و لذت بردن از مدح و ثناي ديگران از عوامل زمينه‌ساز تسلط شيطان است.

یکی از مهم‌ترین مباحث در حکومت اسلامی، مسئلة نقش مردم در حکومت است. با توجه به اینکه مبنایی‌ترین اعتقاد در اسلام، باور به توحید است، در این پژوهش با شیوة توصیفی ـ تحلیلی، پس از بیان توحید و مراتب آن از منظر این دو اندیشمند اسلامی، نقش مردم در مشروعیت سیاسی تبیین و در ادامه به بررسی تطبیقی مشارکت سیاسی و نسبت آن با توحید و مراتب آن از منظر این دو اندیشمند اسلامی پرداخته شده است. در نتیجة این پژوهش، با توجه به اشتراک نظر در باور به توحید و مراتب آن، از نظر این دو اندیشمند اسلامی، مردم در مشروعیت سیاسی حکومت اسلامی هیچ نقشی نداشته و نقش آنها فقط تحقق‌بخشی به حکومت از باب تکلیف است. ایشان در باب مشارکت سیاسی، حق تعیین نظام و ساختار آن، تعیین حاکم و کارگزاران، تعیین قانون‌گذار، مجری قانون و نظارت بر قانون را از آنِ خداوند متعال می‌دانند و معتقدند که دیگران فقط با اذن الهی حق انجام چنین اموری را دارند.

اصول تربیت از دیدگاه علامه مصباح برگرفته از نقطه‌نظرات استاد از لابه‌لای آثار گفتاری و نوشتاری ایشان است که به بخشی از معارف قرآن در زمینه اصول تعلیم و تربیت اسلامی اشاره دارد. این نوشتار ابتدا نقطه‌نظرات ایشان در این زمینه را تحت عنوان «اصول عملی تعلیم و تربیت اسلام» یادآور شده و آن‌گاه با جست‌وجو در آثار ایشان، مجموعه‌ای از اصول عام تعلیم و تربیت را استنباط و استخراج کرده است. هدف، آشنایی مخاطبان با نظرات استاد در زمینه اصول تعلیم و تربیت بوده که با روش توصیفی ـ استنباطی انجام گرفته است. این اصول عبارتند از: اصل لزوم توجه به اختیار و آزادی انسان؛ اصل استمرار و استقامت؛ اصل اولویت‌سنجی؛ اصل زمینه‌سازی در متربی؛ اصل تدریج و اعتدال؛ اصل توجه به تفاوت‌های فردی و اجتماعی؛ اصل توجه به فطرت و ویژگی‌های آن؛ اصل لزوم استفاده از فرصت‌ها؛ اصل لزوم عمل (متربی) به علم (خود)؛ اصل لزوم مسئولیت‌پذیری و توازن مسئولیت و توانمندی در متربی؛ اصل پذیرش قانون و مقررات (توسط متربی)؛ اصل تقدم مصالح معنوی بر مصالح مادی.

سعادت به‌عنوان هدف نهایی افعال انسانی، از دیدگاه آيت‌الله مصباح، به‌معنای قرب به خداست. از طرفی، رسالت علوم انسانی، شناسایی حقیقت یک رفتار و توصیه برای دستیابی به رفتار مطلوب است؛ در نتیجه، هر چیزی‌ را که به‌عنوان سعادت حقیقی انسان در نظر بگیریم، تعیین‌کنندۀ جهت‌گیری ما در علوم انسانی و ارکان آن است. هدف، بررسی انواع تأثیرات سعادت بر ارکان علوم انسانی است. در مورد جمع‌آوری داده‌ها، از روش اسنادی و در مورد تحلیل داده‌ها از روش توصیفی و تحلیلی استفاده ‌شده است. در بُعد موضوع، پذیرش سعادت موجب نگرش به ابعاد الهی انسان و افعال او، ازجمله نیت و باطن اعمال انسان است؛ و در بُعد مسئله، موجب انتخاب مسائل در ‌راستای هدف نهایی و در حل مسائل علوم انسانی توصیفی، موجب تغییر توصیف ما از انسان و افعالش و مسائل مطرح در آن علوم، و در علوم انسانی دستوری، موجب جهت‌دهی باید و نبایدها به ‌سوی کمال نهایی است؛ در بُعد هدف، موجب نگاه ابزاری به هدف‌های خرد در علوم انسانی، نسبت به هدف نهایی می‌شود و در بُعد روش، موجب عدم انحصار در روش‌های تجربی از قبیل کمّی و توجه به روش‌های دیگر، همچون روش‌های نقلی و شهودی است.