جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آل‌‌بویه سلسله ای شیعی بود که ما بین سالهای 321 تا 447 قمریبخش عمده‌ای از قلمروی عباسیان را به زیر فرمان خود در آورد. این سلسله با توجه به خاستگاه و نیز شوقی که به برپایی شکوه ساسانی از خود نشان می‌دادند، می‌رفتند تا آیین‌های ایرانی را در سراسر حیطه حکمرانی خود، احیاء کرده و حتی المقدور حکومت خود را به فرمانروایی ایران باستان شبیه سازند. علاوه بر آیین‌های ایرانی، بنی‌بویه از آنجا که خود شیعه مذهب بوده و در سایه حکومتی شیعی (علویان طبرستان) رشد یافته بودند، با تسلط بر پایتخت عباسیان و برای نشر تشیع و نیز مبارزه فرهنگی با دستگاه خلافت سنی عباسی، اقدام به برپایی آیین‌های شیعی نیز نمودند. بدین سان این رساله بر آن است، تا تأثیر فرهنگ ایرانی و آموزه‌های شیعی را در آیین‌های آل بویه بررسی کند. گفتنی است روش این مطالعه، تحقیقی، تاریخی - تطبیقی و مبتنی بر تحلیل محتوی است. و از کلید واژگان، مراسم، مواسم، شیعه، فرهنگ، و آل‌بویه سود می‌جوید. در این پایان نامه از قاعده‌ای به نام هژمونی استفاده شده است تا پیوندی بین فرهنگ و دین و آیین‌ها برقرار نماید. . در این رساله، عواملی چون نمادهای تمدنی، جامعه اثر گذار ایرانی و سلطه آل‌بویه عوامل تأثیر گذار فرهنگ ایرانی و سلطه این خاندان شیعه مذهب و قدرت اقناع تشیع نیز عوامل شیعی موثر در آیین‌های آل‌بویه دانسته شده‌اند. در این نوشتار کوشیده شده مناسبت فرهنگ ایرانی و آموزه‌های شیعی، در مراسم و مواسم آل‌بویه را به دست دهد.

جنبش‌های اسلامی اعم از سنی و شیعه، در طول قرون گذشته، در پی انحطاط داخلی و هجوم گسترده غرب به سرزمین‌های اسلامی، برای مبارزه با استعمارگران اروپایی که در پی تسلط بر سرزمین‌های اسلامی، و عزم بر نابودی شریعت اسلامی داشته‌اند، با هدف احیای دوبار? اسلام و تمدن اسلامی به وجود آمدند. این جنبش‌ها بر بازگشت به ارزش‌های اسلامی و احیای اسلام اصیل به عنوان تنها راه برون رفت از بحران‌های حادث شده تأکید می‌کنند. هدف از این پژوهش، شناسایی وجوه اشتراکات و مفرقات این جنبش‌ها در نحو? مواجهه با بحران‌های موجود در جهان اسلام، و بررسی تطبیقی دیدگاه‌های نظری و عملی آنها، در روند مبارزه با مشکلات و اصل بازگشت به اسلام و احیای ارزش‌ها و اجرای شریعت اسلامی، که اصلی مشترک بین این جنبش‌ها می‌باشد، است.

از آن‌جا که سرمایه اجتماعی یک مفهوم نوظهور و جدید محسوب می‌شود در ادبیات توسعه در کنار سرمایه مادی و انسانی مطرح شده است. مفهوم سرمایه اجتماعی به روابط، نگرش‌ها، ارزش‌ها، هنجارها، شبکه‌ها، و اعتماد اجتماعی مربوط می‌شود که در عمل و در سطح جامعه به عنوان یک رابط و پیوندی است که کل جامعه را به هم مرتبط می‌نماید. در تحقیق حاضر بررسی و شناخت ابعاد و مولفه‌های سرمایه اجتماعی و نیز تحلیل تأثیر آموزه‌های شیعی بر سرمایه اجتماعی با تأکید بر جوانان شیعه ایران و شناخت این سرمایه‌ها در آموزه‌های اسلامی، و تأثیر علما و رسانه بر سرمایه اجتماعی در جامعه و در نهایت آسیب‌شناسی و راه‌کارهای برون رفت از این آسیب مورد توجه قرار گرفته است. روش جمع‌آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و مصاحبه عمیق می‌باشد. هم چنین مروری بر مبانی و تاریخچه سرمایه اجتماعی و ارتباط آن با آموزه‌های اسلام و شیعی مورد واکاوی قرار گرفته و تلاش شده است به ارتباط عمیق میان آموزه‌های دینی و سرمایه اجتماعی در میان جوانان شیعه ایرانی پرداخته شود. مدل تحلیلی ارائه شده است، که به ارتباط آموزه‌های شیعی جوانان ایرانی در سه بُعد، کلامی، احکامی، و اخلاقی، هنجاری و ابعاد سرمایه اجتماعی(ساختاری، ارتباطی، شناختی)، پرداخته است، که نتایج اصلی تحقیق نشان‌دهنده ارتباط و نیز تأثیر آموزه‌های شیعی در ابعاد و مولفه‌ها و شاخص‌های سرمایه اجتماعی است و هم چنین نتایج آن بیان‌گر تأثیر دین و آموزه‌های دینی و نیز رسانه و علما در افزایش سرمایه اجتماعی در سطح جامعه و به خصوص در میان جوانان شیعه ایرانی است.کلید واژه‌ها: سرمایه اجتماعی، آموزه‌های شیعی، جوان، شیعه، دین، دینداری، اعتماد اجتماعی.

چکیدهبخش عمده هر فرهنگ و تمدن محصول تفکر و دستمایه علمی پیروان آن است که شجره علمی و هویت معرفتی آنان را به نمایش می‌گذارد. با این وصف که هر چه این معرفت و تفکر سابقه کهن‌تری داشته باشد ریشه‌ها و لایه‌های آن بهتر قابل ترسیم است. از این رو بحث و بررسی آن در میان رهبران نخستین یا نسل اول از پیروان آنان، از اهمیت بسزایی برخوردار است. شکوفایی علوم اسلامی از همان قرن نخست در یک تلاش همگانی مبتنی بر آموزه‌ها و تعالیم دینی، همراه با درک صحیح از شرایط اجتماعی و نیازهای آن عصر، سبب بالندگی تمدن اسلامی در قرون نخستین شد. اما در خصوص این که اصحاب امامان شیعه(ع) به عنوان رهبران و عالمان دینی در این باب چه نقشی ایفا نموده‌اند، پرسشی است که به ویژه در قرن اخیر، برخی را به انکار و برخی را به اثبات اساسی‌ترین نقش و بنیادی‌ترین تأثیر در عرصه فرهنگ و تمدن اسلامی وادار کرده است. پژوهش حاضر برآن است که با رویکردی علمی تحلیلی نقش آنان را در فرهنگ و تمدن اسلامی بدون افراط و تفریط، در بازه‌ی زمانی قرن‌های دوم و سوم و با توجه به گستردگی بحث، در دامنه دانش تاریخ و جغرافیا مورد بررسی قرار دهد. این بررسی براساس گزاره‌های تاریخی موجود در کتب تاریخی،‌ تمدنی،‌ ادبی،‌ ‌تراجم،‌ رجال، جغرافیایی انجام می‌شود و در مقام داوری با آمیزه‌ای از توصیف نقلی و ‌تحلیل عقلی ‌دامنه تحقیق را جمع می‌کند. ناپیدا بودن کتب و بیشتر اخبار اصحاب امامان(ع) از دشواری‌های رسیدن به این بررسی است. ذهن‌شناسی فکری و علمی اصحاب، مقایسه‌ی آثار و کتب اصحاب با دیگر آثارشان و نیز آثار دیگران و هم‌چنین انعکاس اخبار آنان در میان نسل‌های بعدی سه شیوه‌ی کاربردار برای رسیدن به محتوای آثار مفقود اصحاب است. پژوهش پیش‌رو در محورهای سیره‌ی نبوی، سیره‌ی اهل‌بیت(ع)، وقایع‌نگاری و جغرافیانگاری سامان یافته و به مسایلی مانند بنیان‌گذاری یا استمرار بخشی حرکت علمی اصحاب امامان(ع) در حوزه‌ی تاریخ و جغرافیا، جایگاه علمی آنان، انعکاس اخبار آنان در نسل‌های بعدی، بستر حرکت علمی اصحاب، گونه‌شناسی فکری، صنف‌شناسی‌ نگارشی، نوع‌شناسی تعامل آنان با دیگران و فرایند‌شناسی انتقال علوم به اصحاب و از آنان به آیندگان می-پردازد. واژگان کلیدی: اصحاب، امام، شیعه، فرهنگ، تمدن، تاریخ، جغرافیا

یکی از شیوه‌های کهن تفسیر قرآن کریم، تفسیر روایی است که همزمان با نزول وحی پا به عرصه نهاده و بر پایۀ روایات صادره از ناحیۀ معصومان ^ شکل گرفته است. اندیشمندان و مفسران این روایات را یکجا گرد آورده و تفاسیر روایی را سامان داده‌اند. هرچند روایات این منابع تفسیری نزد مشهور عالمان و مفسران مقبول و پذیرفته است، اما نکتۀ مهم مقبول بودن تفسیر بر پایۀ روایات است. در بین اندیشمندان و مفسران در بارۀ شیوۀ کاربرد این روایات در تفسیر روش واحدی وجود ندارد، اما بسیاری از این تفاسیر، صرفاً گرد آورندۀ روایات بودند و بعضاً به دسته‌بندی و موضوع‌بندی همین احادیث گردآوری شده اکتفا کرده‌اند و خود هیچ عقیده‌ای جز تشخیص روایات مناسب با آیات نداشته و به دسته‌بندی، روشن‌داشت و ارزیابی روایات و رفع تعارض میان آنها نپرداخته‌اند و بر آن نبوده‌اند که تفسیری روان، منسجم و روشمند بر پایۀ روایات ارائه دهند. افزون بر اینکه در بارۀ پاره‌ای از آیات هیچ روایت تفسیری نیاورده‌اند. از این رو باز نگری میراث روایات تفسیری بایسته و ضروری است. این پژوهش سر آن دارد که با گونه‌شناسی، شرح و ارزیابی سندی و متنی روایات تفسیری ذیل سورۀ حجر را انسجام بخشیده، کفایتها و کمبودهای آن را برنماید و آنگاه با محور قرار دادن برآیند روند پیش گفته، بهره‌جویی از واژه شناسی و مراجعه به نظریات و آرای مفسران برای تکمیل و پر کردن خلأها، تفسیری روان، منقّح و منسجم ارائه دهد.به طور کلی 286 روایت در تفسیر سورۀ حجر از دامنۀ منابع مورد استفاده گرد آمده است که از این تعداد، 206 روایت از منابع شیعی و 80 روایت نبوی از منابع اهل سنت است.در یک نگاه آماری به روایات این سوره، به طور کلی می‌توان از نظر گونه‌شناسی و سند شناسی، فراوانی روایات را به شرح زیر برشمرد: 26 روایت در ترسیم فضای نزول؛ 12 روایت در ایضاح لفظی؛ 129 روایت در ایضاح مفهومی؛ 38 روایت در بیان مصداق؛ 23 روایت در بیان لایه‌های معنایی؛ 9 روایت در استناد به قرآن؛ 2 روایت در بیان اختلاف قرائت و 5 روایت در پاسخگویی با قرآن. در این شمارش، 4 روایت بیانگر فضایل سوره و 25 روایت ترکیبی از دو یا چند گونۀ تفسیری هستند. 13 روایت نیز در شمار روایات تفسیری محسوب نمی‌شوند.اگر بخواهیم فراوانی این گونه‌های روایی را به تفکیک روایات شیعه و اهل سنت و نسبت بین آنها را به دست آوریم، در روایات شیعه این آمار به شرح زیر است: 17 روایت در ترسیم فضای نزول؛ 8 روایت در ایضاح لفظی؛ 88 روایت در ایضاح مفهومی؛ 25 روایت در بیان مصداق؛ 22 روایت در بیان لایه‌های معنایی؛ 5 روایت در استناد به قرآن؛ 2 روایت در بیان اختلاف قرائت و 5 روایت در پاسخگویی با قرآن است. در این شمارش، 4 روایت بیانگر فضایل سوره و 23 روایت ترکیبی از دو یا چند گونۀ تفسیری هستند. 7 روایت نیز در شمار روایات تفسیری محسوب نمی‌شوند.در روایات اهل سنت نیز این آمار به شرح زیر است: 9 روایت در ترسیم فضای نزول؛ 4 روایت در ایضاح لفظی؛ 41 روایت در ایضاح مفهومی؛ 13 روایت در بیان مصداق؛ 1 روایت در بیان لایه‌های معنایی و 4 روایت در استناد به قرآن. در این شمارش، 2 روایت ترکیبی از دو یا چند گونۀ تفسیری هستند. 6 روایت نیز در شمار روایات تفسیری محسوب نمی‌شوند.با توجه به آمار استخراج شده می‌توان گفت روایات نبوی اهل سنت در تفسیر این سورۀ مبارک، کمتر از یک سوم است و بیش از دو سوم روایات تفسیری این سوره متعلق به شیعه است.اما در مورد نسبت فراوانی گونه‌های محتوایی در روایات هر دو فرقه می‌توان گفت: تقریباً میان هر یک از این گونه‌ها نسبت یک دوم برقرار است و روایات شیعه در هر یک از گونه‌ها دو برابر روایات اهل سنت است. در این نسبت، «ایضاح مفهومی» بیشترین آمار را در میان گونه‌های محتوایی روایات به خود اختصاص داده است.در برآورد فراوانی روایات بر اساس ارزیابی سندی، 21 روایت صحیح؛ 3 روایت موثق؛ 1 روایت حسن و 254 روایت ضعیف هستند. 7 عبارت نیز از تفسیر قمی وجود دارد که قابلیت سند شناسی ندارند، چرا که روایت نبوده و عبارات تفسیری مفسر هستند. در مجموع روایات تفسیری این سوره نیز 24 روایت قابل نقد هستند.آنچه از رهگذر این پژوهش قابل توجه است، ضعف سندی تعداد قابل توجهی از روایات، نقدهای جدی وارد به برخی از آنها و فقدان روایات تفسیری ذیل برخی آیات است. همین موارد نشانگر آن است که برای ارائۀ تفسیری جامع از قرآن کریم، روایات به تنهایی کافی نیست و علاوه بر آنها منابع و مبادی دیگری نیز برای ارائۀ تفسیری سلیس و روان از این کتاب آسمانی لازم است.

مجموعه ی پیش رو در پنج فصل گرد آوری شده است. فصل اول شامل کلیات تحقیق می باشد که در آن ابتدا به بیان مسئله پرداخته می شود. وبر در مطالعه تطبیقی خود بین ادیان مختلف، به جهت مقایسه آنها با آیین پروتستان در رابطه با روح سرمایه داری، زمانی که اسلام را مورد بررسی قرار می دهد اعلام می کند که این ویژگی وراثتی یا پاتریمونیال نهاد های سیاسی مسلمانان بود که مانع ظهور پیش شرط های سرمایه داری گردیده و این در حالی است که این تطبیق با مولفه های اخلاق اقتصادی که در پروتستانتیسم تشخیص داده، همخوانی ندارد. به عبارتی تفسیر وبر ازاسلام، با حکم ویژه او درباره کالوین گرایی که وی اولین بار در اخلاق پروتستانی و روح سرمایه داری آن را بیان کرد، ارتباط بسیار ضعیفی دارد. از طرفی هیچ اشاره ای به مذهب تشیع به عنوان شاخه ای از اسلام نکرده است.پرسش علمی تحقیق حاضر عبارت است از اینکه: اخلاق اقتصادی موجود در پروتستانتیسم تا چه اندازه با اخلاق اقتصادی مذهب شیعه قابل مقایسه می باشد؟ اصطلاح روش تطبیقی در علوم اجتماعی برای اشاره به نوع خاصی از مقایسه به کار گرفته می‌شود و به تفاوت‌ها و شباهت‌های بین جوامع علاقه‌مند است. بر این اساس هفت شاخص از تز اخلاق پروتستانی ماکس وبر استخراج گردیده و به عنوان مبنای مقایسه اخلاق اقتصادی در مذاهب پروتستانتیسم و تشیع مورد استفاده قرار گرفته است.این شاخص ها عبارتند از: 1- تاکید بر کار و تلاش به عنوان یک ارزش، 2- پرهیز از تجمل گرایی، 3- صرفه جویی، 4- ارزشمند بودن وقت، 5- راستگویی، 6- مخالفت با ثروت اندوزی راکد (گنج اندوزی)، 7- عدم اعتقاد به رستگاری از طریق شعائر مذهبی. یافته های این پژوهش نشان می دهد که آیین پروتستانتیسم و مذهب شیعه، از میان شاخص های هفتگانه استخراج شده، در دو شاخص «پرهیز از تجمل گرایی» و «عدم اعتقاد به رستگاری از طریق شعائر مذهبی» دارای تفاوت قطعی هستند. در چهار شاخص «تاکید برکار و تلاش» و «تاکید بر صرفه جویی» و «ارزشمند بودن وقت» و «مخالفت با ثروت اندوزی راکد (گنج اندوزی)» دارای تشابه موهوم هستند. در شاخص «تاکید بر راستگویی» دارای تشابه هستند. در نتیجه اخلاق اقتصادی در پروتستانتیسم و تشیع بر مبنای نظریه ماکس وبر فاقد انطباق اند.

دانش‌آموختگان علوم دینی پس از یک دوره فراگیری عمومی معارف دینی در حوزه‌های علمیه، غالباً در پوششی متمایز از مردم به لباس روحانیت درمی‌آیند. امروزه، این لباس، پوشش سازمانی روحانیت و نماد نقش روحانیت در جامعه ما محسوب می‌شود.این «لباس متفاوت»در کنار«نقش اجتماعی خاص» دو عنصرتمایز بخش روحانیت شیعهرا تشکیل می‌دهند. باورها و احساسات و تمایلات رفتاری نسبت به این لباس درحقیقت بازتاب اقتضاءات ساختاری ، نقش‌شناسی شخصیو چگونگی ایفای نقش روحانیت،توسط حوزویان است.در این رساله با هدف بررسی جامعه شناختی نگرش دانش آموختگان حوزوی به لباس رسمی خود، ابتدا جایگاه لباس در تعریف روحانیت، اجزاء، تاریخچه، شرایط، ضرورت ،آثار و کارکردهای این لباسبررسی شد.سپس با توجه به نظریه‌های نقش اجتماعی در جامعه شناسی، با روش پیمایشی به سنجش نگرش حوزویان به این لباسپرداختیم . فرضیه اصلی تحقیق ( هر چه پذیرش نقش اجتماعی روحانیت کاملتر انجام شود نگرش مثبت حوزویان به لباس بیشتر خواهد شد.) در کنار فرضیه های فرعی بر اساس داده های جمع آوری شده با ابزارپرسشنامه با استفاده ازنرم‌افزار spss18 مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.ونتایج زیر به دست آمد:ا) نگرش حوزویان به لباس روحانیت مثبت و نزدیک به خیلی زیاد(4/13) است.آنها معتقدند این لباس زیبا و با شکوه(89%) ،مفید (83/8%) ، ضروری (60/3%)، مقدس (83/08%) و مایه افتخار(50/8%) است. آمادگی رفتاری برای پوشیدن لباس نیزبسیار مناسب(67/66%) است.ب)بر اساس یافته هایهای تحقیق، بین پذیرش همه جانبه نقش روحانی و نگرش به پوشیدن لباس روحانیت رابطه مستقیم وجود دارد . همانگونه که بین داشتن صلاحیت نقش ، اشتغال فعال به نقش ، وابستگی به نقش و بهره مندی از امکانات نقش ،به عنوان متغیرهای مستقل و نگرش به پوشیدن لباس روحانیت رابطه مستقیم وجود دارد. همچنین بین وجود محدودیتهای نقش و نگرش به پوشیدن لباس رابطه همبستگی معکوس وجود دارد .ج)انجام تحلیل نیز نشان داد وابستگی به نقش بیشترین سهمتاثیر مستقیم ( 0/515) و محدودیت های نقش بیشترین تاثیر معکوس ( 0/31-) را در نگرش به پوشیدن لباس دارد

در جنگ 8 ساله عراق با ایران به رژیم صدام به تمام معنا متنعماز انواع ثمرات خرد ابزاری در غرب بود ولی نتوانست بر ایران پیروز شود. نقطه اتکا ایرانی ها در این مقاومت بر خلافطرف مقابل که به سلاح تکیه داشت ، تکیه بر چیزی بود که ما آن را در اصطلاحاتی مانند" جهاد " ، "دفاع عاشورایی " از زبان طرف ایرانی شنیدیم. ما در کل این روحیه را " روحیه شهادت طلبی" می خوانیم . منظور ما تقلیل این روحیه تنها به " عملیات استشهادی" نیست یا همان عملیات هایی که با عنوان بمب گذاری انتحاری یا عملیات های انتحاری در ادبیات رسانه ای غرب مطرح می شود. منظور ما از روحیه " شهادت طلبی" چیزی عام تر از " عملیات استشهادی" است آن روحیه ای که حتی در جنگ ها و عملیات های معمول جنگی ، باعث می شود که افراد به راحتی شهادت را پذیرا باشند. ما این روحیه را به واسطه استراتژی استفهامیو تکنیک تحلیل محتوای وصیّت نامه شهدا فهم مینمایم. سپس به دنبال الگوی کنش یاعقلانیتی که افراد را به این کنش رهنمون می شود،با عبور از تنگنا های نظریهکنش وبر ، نوع جدیدی از عقلانیت می رسیم که " عقلانیت متعالیه " است . چنانچه وبر ریشه عقلانیت ابزار محور را در آئین پروتستان می جست ما نیز ریشه این عقلانیت را در مذهب شیعه می یابیم .در کنش عقلانی وبر، بازه عقلانیت و محاسبه سود و ضرر در بازه زمانی تولد- مرگ که یک بازه زمانی سکولار (دنیوی ) است محاسبه می شود. وبر هر کنشی را که فراتر از این بازه "عقلانیت زمان" باشد را در سنخ عقلانیت ارزشی طبقه بندی می نماید که با استفاده از مفاهیم وبری خود نوعی غیر عقلانیت است . با استفاده از شیوه فهم وبری درکنش شهادت طلبی ما بدین نتیجه رسیدیم که این کنش در هیچ یک از چهار سنخ کنش وبر جای نمی گیرد. در نتیجه شق پنجمی برای این گونه شناسی تعریف کردیم. در این شق پنجم خرد متعالیه خردی است که به سود و زیان در چارچوب بازه بلندتر زمانی می پردازد یعنی بازه ای که به حیات پس از مرگ و معاد وحساب اعمال معتقد است.البته استفاده از خرد متعالیه ضرورتاً به کنش شهادت طلبی منتهی نمی شود . بسامد این کنش در مذهب شیعه بیشتر مشاهده شده و علت آن را در تقابل جدی این مذهب با عواملی از جمله جبرگرایی ، سکولاریسم و ... برشمردیم . بنابراین خرد متعالیه ای از جنس یک قرائت خاص از شیعه، با شهادت طلبی پیوند نزدیک دارد.

فصل اول : 1- امامت در لغت و اصطلاح، 2- امام چرا؟، 3- مقصود از لفظ امام 4- احتیاج به وجود امام، 5- نصب امام لطف است برحق تعالی واجب. فصل دوم: 1- امام باید افضل از رعیت باشد، 2- طریق تعیین امام و تعیین امام به عهده کیست؟ 3- ضرورت معرفت امام از حیث نقل و عقل. فصل سوم: 1- امام مهدی کیست؟، 2- ولادت آن حضرت نزد تشیع، 3- اسماء گرامی آن حضرت و وجهه تسمیه آنان، 4- نسب امام زمان (عج) نزد علماء اهل سنت. فصل چهارم: صفات و ویژگی های امام زمان (عج)، 1- افضلیت امام بر انبیاء غیر از پیامبر اسلام، 2- آرزو داشتن حضرت موسی برای رسیدن به مقام حضرت (عج)، 3- خلیفه الله بودن 4- علوء مقام آن حضرت از مقام اصحاب، 5- ختم وصایت، 6- همراهی با ملائکه الهی فصل پنجم: فرمایشات رسول گرامی اسلام و ائمه اطهار درباره امام زمان، فصل ششم: 1- انتظار چیست؟ 2- آیا غیبت امر ممکن است و تحصیل آیه بر امکان غیبت 3- آیا مهدی زنده است؟ 4- علت انکار امام مهدی در غیبت، 5- دلیل بر بقاء امام زمان 6- بقاء افراد سه گانه، 7- بررسی برخی شبهات پیرامون امام زمان فصل هفتم: امام زمان در تأویل و تحلیل آیات و روایات از علمای عامه و خاصه.

خلقت به معنای آفرینش، یکی از افعال الهی است و از جمله مفاهیم اساسی در جهان بینی اسلامی است که نقشی بسیار برجسته‌ای در همه‌ی ابعاد اندیشه‌ی دینی ایفا می‌کند. در قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام مطالب فراوانی درباره‌ی آن بیان شده‌است. در کلام و فلسفه‌ی اسلامی این مسأله بیشتر به صورت تقابل میان حدوث و قدم بررسی شده و از آنجا که نحوه‌ی تبیین این مسأله، سایر مباحث اعتقادی را نیز تحت الشعاع قرار می‌دهد، مورد اهمیت قرارگرفته‌است. در این میان متکلمان اسلامی نظریات گوناگونی در مورد نحوه‌ی خلقت ارائه داده‌اند. مسأله‌ی خلق از عدم نیز یکی از مسائل مهم در مورد کیفیت خلقت است که از جانب متکلمان مطرح شده‌است. این مسأله در متون روایی بیشتر با عنوان خلق «لامن شیء» مطرح است. در قرآن کریم به صراحت خلقت از عدم، مطرح نیست و بیشتر آیات، ناظر بر خلق از چیزی است، اما در روایات معصومین علیهم السلام، این مسأله به وفور بیان‌شده و مورد تأکید واقع شده‌است. از جمله مباحثی که رابطه‌ی وثیقی با مسأله‌ی خلق از عدم دارد، بحث حدوث عالم است.در این میان، دیدگاه متکلمان شیعه به عنوان روشی برای کشف نظر شریعت، مهم به نظر می‌رسد. متکلمین اسلامی اندیشه‌ی خلق از عدم را به عنوان یک اصل دینی دانسته و آن را برگرفته از متون دینی می-دانند.متکلمان شیعه، خلق عالم را از عدم به معنای لا من شیء می‌دانند و در ضمن مباحث صفات الهی و حدوث عالم بدان پرداخته‌اند. لذا خلق از عدم به معنای این است که همه‌ی مخلوقات خداوند به صورت کاملاً ابداعی و بدون الگوی از پیش موجود، خلق شده‌اند. برخی از مخلوقات نیز از عدم آفریده‌شده‌اند، بدین صورت که ماده‌ای در امر خلقت، در کار نبوده‌است. اولین مخلوق عالم، به صورت لا من شیء، آفریده‌شده‌ و زمان نیز با آفرینش اولین مخلوق، آغاز شده‌است.