جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این درس-گفتگو چه می‌گذرد؟ بحث از نسبت علم و دین و تعارضات و همراهی های آنها با هم سابقه طولانی هم در تک تک ما دارد و هم در تاریخ تاملات فلسفی داستان طولانی ای پیدا کرده است. این بحث خصوصا پس از اوج گیری علم جدید و بالخصوص با طرح نظریاتی مانند تکامل داروین و مکانیک کوانتوم جدی­ تر شد، البته بیشتر در بستر مسیحیت. اما در ایران مساله کمی متفاوت بود، آشنایی دیر هنگام با علم جدید و نتایج مختلف آن بالخصوص در علوم انسانی و اجتماعی و مدیریتی و اقتصادی خیلی از صاحبنظران را به این فکر فرو برد که جایگاه این علوم و مبانی و دیدگاه های مستتر و یا مطرح شده در آنها در نسبت با اعتقادات دینی اسلامی چیست. این جرقه پس از چند سال نام «نظریه علم دینی» به خود گرفت. نظریه ای که تلاش می کرد نسل جدیدی از علوم را غالبا در مقابل علوم فعلی و مبتنی بر جهان بینی دینی پرورش دهد. این نظریه را گروه ها و اندیشه های مختلفی پیگیری کردند که شاید هیچ وجه مشترکی میانشان جز نام علمِ دینی موجود نباشد! جریان فرهنگستان علوم که با اندیشه های سید منیر الدین هاشمی آغاز شد و اکنون با دیدگاه های حجت الاسلام میرباقری ادامه پیدا می کند، جریان فلسفه اسلامی که بیشتر از همه متاثر از دیدگاه آیت الله جوادی آملی است، جریان متفکران فلسفه علمی که محوریت آنها را سعید زیباکلام و حمیدرضا آیت اللهی تشکیل می دهند و همچنین جریان فردیدی ها و ... همگی کمابیش معتقد به چنین ایده ای هستند. اما این اندیشه مخالفان زیادی نیز دارد که از قضا تقریبا همان روشنفکران دینی همانند عبدالکریم سروش و علی پایا و مصطفی ملکیان هستند. مخالفان معمولا مدعی هستند که این دیدگاه آزادگی علم را از بین خواهد برد و سبب رکود علم و جدایی آن از معیار اصلی اش یعنی تطابق با واقعیت می گردد. ما در این درس-گفتگو برخی دیگاه های موافقان و مخالفان علم دینی را خواهیم شنید و بررسی خواهیم کرد که این ایده تا چه حد می تواند چراغ راه ما برای مواجهه با علم و دنیای جدید باشد.

در این درس-گفتگو چه می‌گذرد؟ در اين دوره كه به لحاظ در قبال هم قرار گفتن دو انديشه معتقد به علم دينی از اهميت خاصی برخوردار است، ابتدا دكتر ايت‌اللهي نظر خود را از تعارض علم و دين در سطح جامعه شناختی ترسيم كرده و با توجه به آن به بيان حدود نظريه علم دينی می‌پردازند. در مقابل حجت‌الاسلام بستان نيز نظر خود را در خصوص تلقی های حداقلی و حداكثری از علم دينی تبيين كرده و به نحوه جمع شدن ديدگاه حداقلی و حداكثري مي‌پردازند. پس از هر جلسه ارائه اساتيد محترم نقد خود را در خصوص استاد ارائه دهنده عرضه داشته و در نهايت دو جلسه را به صورت مناظره بر مبنای مقالات "جامعه شناسی اسلامی" دكتر بستان و "رويكردی اسلامی به علوم انسانی" دكتر آيت‌اللهی و نظريه اخلاق فضای مجازی دكتر آيت اللهی كه موردی از علم ديني در نظر ايشان است، سامان می‌دهند اين موضوعات كه تقريبا از دهه هفتاد در ايران مطرح شد مدت طولاني اي در صدر بحث‌ها و مناظرات فكری جامعه قرار داشت. اين انديشه‌ها با تلقي‌اي كه از جايگاه علم و دين دارند جهان هايي با وزن‌هاي مختلف از اين دو امر براي ما ترسيم مي‌كنند و اين دو موضوع كه حقيقتا از موضوعات مهم زندگی انسان هستند را در جايگاه مورد نظر خود قرار داده و جريان يافتن هر كدام از اين نگاه‌ها در زندگي و جامعه ما قطعا تاثيرات مهمی خواهند داشت. از تاثيرات مهم اجتماعی اين نگاه‌ها می‌توان به سياست گذاری‌های آموزشی و فرهنگی آن‌ها، تاثيرات آنها در برنامه‌ريزی آموزش عالی و ... اشاره كرد كه توضيح عمق اين تاثيرات مجالی مفصل می‌طلبد.

برونو گیوئیدردونی(Bruno Guiderdoni)، دکترای اخترفیزیک، پژوهشگر «مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه» (CNRS) و «انستیتو اخترفیزیک پاریس»، عضو شورای اجرایی «بنیاد تمپلتون» و «دومین برنامه علم و جستجوی حقیقت» در «مرکز الهیات و علوم طبیعی برکلی»، عضو شورای علمی «دانشگاه بین‌رشته‌ای پاریس» است. هدف آثار و فعالیت‌های علمی در بیش از هشتاد عنوان منتشرشده، شناخت فرآیندهایی است که به شکل‌گیری و تحول کهکشان‌ها می‌انجامد. وی در تلاش است تا چهارچوبی نظری برای تفسیر داده‌های به دست‌آمده از کهکشان‌های دوردست ارائه کند. در سال ۱۹۹۴، با برخی دیگر از اندیشمندان مسلمان، «موسسه مطالعات عالی اسلامی[۱]» را پایه‌گذاری کرد که هدف آن شناساندن ارزش‌های معنوی و فرهنگی اسلام به جامعه غربی است. در این زمینه، وی به‌طور مرتب همایش‌هایی در موضوعات گوناگون برگزار می‌کند. او در الهیات اسلامی تاکنون بیش از ۱۴۰ مقاله منتشر کرده است. از ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۹، در برنامه «ادیان» شبکه دوم تلویزیون فرانسه، برنامه هفتگی «شناخت اسلام» را اجرا کرده و در آن با بسیاری از اندیشمندان جهان اسلام به گفتگو نشسته است. وی هم اینک در حال نگارش کتابی در «معنویت اسلام» است. گیوئیدردونی به اسلام گرویده و نام کوچک خود را به عبدالحق تغییر داده است.

در این کتاب که به صورت گفت‌و‌گو تنظیم شده است، ژان گیتون، ایگور و گریشکا بوگدانف خواسته‌اند تعارض میان انسان معتقد و عالم علوم مادی را به صورت مباحثه‌ای بنیادی عرضه دارند. از خلال استدلال‌ها و پرسش‌های آن‌ها، موضوع، موقع و مقام انسان در کائنات در مرکز بحث قرار می‌گیرد، و مصداق‌های فراوانی برای برخی براهین اثبات وجود خدا چون برهان اتقان صنع ارائه می‌شود. این کتاب شامل نُه فصل می‌باشد.

بیماری‌های پاندمی صرفاً موجب اختلال در سیستم جسمانی و مرگ انسان‌ها نمی‌گردند، بلکه گاهی می‌توانند به عنوان پدیده‌ای اجتماعی، سیاسی و یا دینی لایه‌های پیدا و پنهان جامعه را با وضوح بیشتری آشکار سازند.

ویروس کرونا در هزاره سوم سال 2020، دو رقیب قدیم تفسیر دنیا را بار دیگر به بازی گرفت؛ علم گرایان و دینداران! حد و مرز این دو دسته روشن نیست و همچنین نه به این معناست که دیندارانِ علم گرا نداریم و یا بالعکس. بلکه روشنتر منظورم از علم گرایان تمام طیف سکولاران، اومانیست‌ها و ناتورالیست‌ها و دانشمندان علم مدرن اعم از فلسفه و علوم انسانی و علوم پایه و خلاصه کسانی است که بر این باورند تنها قوانین و نیروهای طبیعت (نه قوانین و نیروهای فرا طبیعی) در جهان فعالند و چیزی فراتر از جهان طبیعی نیست. و در مقابل دینداران اند که متافیزیک را در رابطهٔ علی و معلولی دخیل می‌دانند و خدای بالای سر را ناظر و مجری طرح هستی می‌دانند و بر این باورند که داستان‌های کتب مقدس در جهان کنونی نیز در حال تکرار شدن‌اند از جمله بلایای طبیعی و بیماریهای همه گیر که قطعاً امتحان ایمانِ انسان و عذاب قهر الهی‌اند. انصاف به خرج دهیم که نه همه دینداران چنین‌اند و نه همه علم گرایان چنان، بلکه بهتر است که نوع افراطی هر دو طیف را مخاطب قرار دهیم.