جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫مذهب حنفيه توسط نعمان بن ثابت کابلي، مشهور به ابوحنيفه، به‌وجود آمد. وي از نظر فقهي ديدگاه‌هاي جديدي را ارئه نمود که به‌علت رويکرد دوگانه فقهي کلامي، رهايي مردم از جزيه و ارجاء، حمايت از ستم‌ديدگان و موالي، و جمعي بودن اجتهاد، اين مذهب در خراسان و ميان ترکان، با استقبال زيادي روبرو شد. اين رساله، موضوع پيدايش مذهب حنفي و تطور آن را در شرق جهان اسلام، و چگونگي ارتباط آن با شيعيان را مورد بررسي قرار داده است. با درگذشت ابوحنيفه، شاگردانش انديشه‌هاي فقهي او را در شرق ايران، و ميان سامانيان و ترکان رواج دادند. اين مذهب از قرن دوم تا قرن هشتم هجري دچار دگرديسي شد و در انديشه حنفي تغييراتي پديد آمد که اين تغييرات در دوره سامانيان، سلجوقيان و تيموريان چشم‌گير است؛ مهم‌ترين مراحل اين تغييرات شامل عدل‌گرايي، خردگرايي، اهل بيت‌گرايي و در پايان، وهابي‌گرايي بود. ابوحنيفه مانند ديگر مسلمانان، مرجعيت علمي اهل بيت(ع) را پذيرا بود و در تنگناهاي فقهي کلامي درگاه آنان را مي‌کوبيد، و با آن که از خلفا به نيکي ياد مي‌کرد، ولي دلداده خليفه چهارم، امام علي(ع) ، بود و او را برتر از همه مي‌دانست. دشمنان آن حضرت را اهل بغي مي‌خواند، و حديث غدير را روايت مي‌کرد و امامت را از آنِ فرزندان علي(ع) و فاطمه( مي‌دانست. ابوحنيفه از مکتب امام باقر( و امام صادق( بهره برده، و در کوفه به دوستي آنان تظاهر مي‌کرد، و با ديگر بزرگان علوي مانند نفس زکيه رابطه نزديکي داشت. بسياري از علماي حنفي نيز به ستايش از ائمه پرداخته و اشعاري در رثاي آنان سروده‌اند، اما برخي از باورهاي حنفي در گذر زمان، دگرگون شد. اين دگرگوني اعتقادي، در رفتار و روابط حنفيان و شيعيان، در خراسان نيز اثرگذار بود و متناسب با خواسته‌ها و نيازهاي سياسي حکومتي تنظيم مي‌گرديد. حاکمان خراسان نيز با توجه به اقتضاي زمان خود، کنش‌هاي گوناگوني را نشان مي‌دادند.

‫نوشتار حاضر ضمن معرفي شيعه و تشيع اهواز و شکل‌گيري آن در اين شهر تا دوران حکومت صفويه، برخي شخصيت‌هاي معروف شيعي اين ديار و اوضاع شيعيان در آن را وصف مي‌کند. نويسنده در چهار فصل به ادوار مختلف حضور شيعيان در زمان حيات ائمه(، عصر غيبت صغرا و کبرا تا زمان به قدرت رسيدن حکومت صفويه در ايران پرداخته و وضعيت شيعيان در دوران گوناگون را شرح داده است. وي در فصل اول ضمن شناسايي شهر اهواز از لحاظ تاريخي، جغرافيايي و طبيعي، وجه تسميه اين شهر و وجود قوميت‌هاي مختلف به ويژه اقوام عرب را از ويژگي هاي مهم آن مي‌شمارد. آن گاه از جنبه تاريخي، حضور اديان و فرق و مذاهب گوناگون به ويژه حضور پررنگ شيعيان در اهواز از قرن اول هجري وصف گرديده است. نگارنده در فصل دوم به حضور شيعيان در اهواز از زمان حيات امام علي(ع) تا امام حسن عسکري(ع) پرداخته و اصحاب اهوازي ائمه معصوم(س) را معرفي کرده، تأثير ائمه در گسترش تشيع در اهواز را شرح مي‌دهد. وي در همين زمينه به معرفي برخي انديش‌مندان اهوازي در علوم حديث، فقه، کلام، تفسير و... و ارتباط آنان با ائمه يا اصحاب و وکلاي ائمه( اشاره کرده و برخي نهضت‌هاي شيعي و حرکت‌هاي شيعيان اهواز برضد خلفاي عباسي را شرح داده است. در فصل سوم به بررسي تاريخ شيعه در اهواز در غيبت صغراي امام زمان و ارتباط مردم اين شهر با وکلاي آن حضرت و دولت‌هاي شيعي پديد آمده در آن زمان در اهواز مانند دولت مشعشيان، دولت بطايح، دولت آل بويه و آل حنويه کردي معرفي شده‌اند. فصل چهارم به نقش شعراي شيعي اهواز در گسترش مذهب تشيع اختصاص دارد و مدايح شاعراني مانند ابن سکيت، سيد حميري و دعبل خزاعي در وصف اهل بيت(ع) عامل مهمي در گسترش فرهنگ تشيع در اهواز قلمداد شده است.