جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين مقاله نقد مختصری است برپاره ای از ديدگاه های گادامر كه بـه عنـوان «هرمنوتيـك فلـسفی» مشهور گرديده و طی آن درباره هستی شناسی فهم و تاريخمندی ذاتـی فهـم نظريـه پـردازی شـده است. از جنبه های مختلفی می توان به تحليـل و نقـد آرای ايـشان پرداخـت؛ امـا بـه دليـل ظرفيـت محدود يك مقاله، موضوعات خاصی انتخاب و درباره آن به بحث نشسته ايـم. در ايـن نوشـتار از سه جهت به نقد نظريه تاريخمندی فهم پرداخته شده است؛ ابتدا بحث مهم نسبی گـروی مطـرح و علـيرغـم انكـار گـادامر، بـا دلايـل مـتقن، نـسبی گـروی معرفـت شـناختی از لـوازم انكارناپـذير هرمنوتيك فلسفی دانسته شده است؛ سپس به نگاه گـادامر بـه معنـای «حقيقـت» در علـوم انـسانی پرداخته و آن را مورد نقد قرار داده است؛ اين مـسئله از مباحـث بـسيار مهـم و سرنوشـت سـاز در علوم انسانی است كه شايسته تحقيقی ريشه ای و گسترده است. ايراد خودشكن بودن نظريه گادامر مبنی برتاريخمندی ذاتی فهم از ديگر مباحثی است كه اين مقاله برآن اصرار دارد ودر نهايت به موضوع مهم ذهنگرايی در نظريه گادامر پرداخته و اين ايراد را با توجه به مبانی گادامر در مسئله فهم وارد نمی داند؛ گرچه اصل مبنا قابل بحث است.

تفسیر نورالثقلین، از جمله تفاسیر ارزشمند روایى شیعه است که در اواخر قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم، توسط عبد على بن جمعه حویزى، فقیه و محدّث امامى، نگاشته شده است. مفسّر در مقدمه ى این تفسیر به این نکته اشاره کرده است که هدف از گرد آورى احادیث، فراهم آوردن فرصت تحقیق بیشتر در روایات تفسیر است. هدف کلى از تألیف این نوشتار ارزیابى احادیث نیمه ى اول جزء یازدهم قرآن کریم است چرا که در تفسیر نورالثقلین روایات، بررسى و ارزیابى نشده بلکه فقط گرد آورى شده اند؛ به همین منظور در این نوشتار علاوه بر مشخص کردن روایات مرتبط با هر آیه به صورت جداگانه و ترجمه ى آنها، به بررسى و ارزیابى احادیث تفسیرى مرتبط با هر آیه پرداخته شده است تا درجه ى احادیث از لحاظ ضعف و قدرت مشخص گردد. در بررسى احادیث تفسیرى ابتدا هر حدیثى از لحاظ متن و سند با منبع اصلى تطبیق و سپس با منابع حدیثى و تفسیرى دیگر مقایسه و مورد بررسى دقیق قرار گرفته است تا در صورت وجود تفاوت در نسخه ها، تفاوت ها ذکر شوند که در عین حال تبارشناسی هم صورت گرفته باشد، سپس سندهای مختلفی را که برای هر حدیث یافت شده‌اند، تک تک مورد بررسی قرار گرفته شده و بر اساس کتاب‌های رجالی مشهور مانند: الخصال شیخ صدوق، الرّجال نجاشی، الکافی شیخ کلینی، الفهرست و الرّجال شیخ طوسی،... رجال شناسی شده و شرح حالی از آنها اعم از توثیق، تضعیف، مدح، ذم، مجهول یا مورد اختلاف بودن، ذکر گردیده است.در انتهای بررسی سندهای هر حدیث، بررسی نهایی سند ارائه شده و اگر نکته‌ای در زمینه‌ی متن یا سند یافت شده باشد، در ضمن بررسی هر حدیث بیان شده است.

تفسیر نورالثقلین که توسط عبد علیبن جمعه حویزی فقیه و محدث امامی مذهب در قرن یازدهم هجری نگاشته شده است، از تفاسیر ارزشمند روایی شیعه به شمار می‌آید و حاوی بیش از سیزده هزار روایت است. هدف مفسردر این تفسیر، همچون سایر تفاسیر روایی ، فقط گردآوری روایات مربوط به آیات است نه تایید یا ردّ آنچه نقل کرده، چراکه مولف به این نکته تصریح می‌کند که هدف از گردآوری، فراهم آوردن فرصت تحقیق بیشتر در روایات تفسیر است از این رو حتی برخی از روایاتی را که با اجماع شیعه مخالف بوده‌است نیز ذکر کرده‌ و به نقد و بررسى آنها نپرداخته است. پایان نامه پیش رو، در صدد بوده است، علاوه بر مشخص کردن سوره و شماره ی آیات تفسیر شده و ترجمه آیات و روایات در جزء یازدهم قرآن کریم، به بررسی احادیث تفسیری این تفسیر به گونه ی منبع شناسی، رجال شناسی و نقل ترجمه ی دقیق آنها بپردازد. در بخش بررسی روایت وسند حدیث، روش کار به این صورت بوده است که ابتدا هر حدیثی به لحاظ سند و متن با منبع اصلی تطبیق و سپس با منابع حدیثی و تفسیری دیگر مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرد تا در صورت وجود تفاوت در نسخه ها و نقل ها ذکر شود که در عین حال تبارشناسی هم صورت گرفته باشد؛ و اگر حدیثی فاقد سند باشد، سندی برای آن جستجو ودر صورت امکان مستند سازی شود. در بخش رجال شناسی، راویان حدیث بر اساس کتب رجالی مشهور مورد جستجو قرار گرفته و شرح حالی از آنها، اعم از توثیق و تضعیف، مدح و ذم یا مجهول بودن ذکرگردیده است.

یکی از تمایلات و خواسته‌های فطری بشر، عشق به دانستن است حتّی در بسیاری موارد به وسیله این تمایل فطری در صدد برطرف کردن نیازهای مادّی نمی‌باشد، بلکه براساس احساس نیاز فطری است و از آنجا که منشأ این علقه به علم، کمال خواهی است، درصدد این است که علم را از سرچشمه‌ای ناب دریافت کند. امامیه که از اعتقاد به ولیّ خدا بهره‌مند است. علم را برای حلّ مجهولات خود از زبان مبارک ائمه اطهار که اولیای الهی‌اند، دریافت کند؛ زیرا علم ایشان به علم لایزال الهی متّصل است. بنابراین در پژوهش حاضر سعی شده است به شناخت اصول و مصدر علم امام و گستردگی شاخه‌های علوم ایشان پرداخته شود تا تصویری روشن از مسئله علم امام حاصل شود. پژوهش حاضر مشتمل بر پنج فصل است: فصل اوّل با عنوان کلّیات پژوهش به بیان اهمیّت موضوع، ضرورت و هدف و پیشینه پژوهش و فرضیه‌های آن و منابع پژوهش پرداخته شده است. فصل دوم به بیان ابعاد علم امام اختصاص دارد که در آن دامنه علم امام در شش بُعد که هر یک مطابق با آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفته است، شامل موارد زیر است: ـ علم به علوم انبیای گذشته، علم به کتب آسمانی قبل، علم به کلّ قرآن، علم به اسمای اعظم الهی، علم به زبان‌های مختلف (جنیان، انسان از هر شهر و دیاری و هر جنبنده مانند پرندگان).ـ علم به اسرار خلقت و جهان هستی، از اسرار عالم آسمان‌ها و کهکشان‌ها تا راز آفرینش کوچک‌ترین مخلوق. فصل سوم این پژوهش تحت عنوان سرچشمه علم امام با تکیه بر روایات به بررسی ریشه‌های دریافت علم امام اختصاص داده شده‌اند که در دو بخش کلی به منابع دریافت علم امام تنظیم شده است که در این بخش‌ها به بیان القای علم به افاضه الهی و چگونگی تسدید و توفیق امام و انتقال سینه به سینه علم از امامی به امام بعد و دریافت علم به‌صورت تحدیث پرداخته شده و در این زمینه به طرح اشکال پرداخته و به آن پاسخ داده شده است. و همچنین به بیان سبب و کیفیت و محتوای منابع دیگری چون جامعه یاکتاب علی(ع) و مصحف حضرت زهرا‌(س) و کتاب جفر و هشت منبع دیگر که همه به‌صورت مکتوب می‌باشند حاوی جزئی‌ترین و دقیق‌ترین مطالب است، پرداخته شده است. فصل چهارم نیز براساس روایات در بیان خصوصیّات علم امام قرار گرفته که به مباحث خصوصیّت افزوده شدن علم امام و کیفیّت و چگونگی آن و اختیار ائمه در دانستن، بدون اینکه اختلافی در علومشان دیده شود و همچنین درباره افضیلت علمی ایشان نسبت به یکدیگر و اینکه ایشان در علم خود دچار سهو و نسیان نمی‌شود، پرداخته شده است. فصل پنجم این پژوهش در بیان علم غیب امام که از ابعاد مهم علمی ایشان است، شامل بخش‌های متعدّدی است که به بررسی «غیب» در لغت و کاربرد این واژه در آیات قرآن به معانی مختلفِ اعتقادات، وحی، قیامت، ضمایر باطنی و موارد امتحان و در معنای اصلی این واژه به کار رفته است پرداخته شده است و بعد از آن به طرح و بررسی آیاتی که دلالت بر اثبات علم غیب پیامبر دارند و در مقابل بررسی آیاتی که دلالت بر نفی علم غیب پیامبر می‌کند که مراد از نفی علم غیب، علم غیب ذاتی است در دنباله بحث با استناد به آیات و روایات و سخنان بزرگان به اثبات علم غیب برای امام(ع) و بیان محدوده آن و در نهایت به طرح و بیان اشکالات و شبهات از جانب مخالفان و نقادان و پاسخ به این شبهات با استفاده از سخنان اندیشمندان شیعی پرداخته شده است که ذیل هر یک از مباحث فوق عناوین فرعی مربوط به آنها مورد طرح قرار گرفته‌اند.

این رساله به منظور جمع آوری و ارائه دادن مطالبی که مربوط به "فضائل حضرت زهرا (ع) در منابع اهل سنت" وجود دارد، تدوین شده و در راستای این هدف، سعی شده است که تمام ابعاد زندگی حضرت که به نحوی ارتباط به موضوع فضیلت دارد، به ترتیب زمانی و بر اساس سیر تاریخی، تحقق و ظهور و بروز آنها در شخصیت حضرت زهرا (ع) جمع آوری و مورد بررسی قرار گیرد. در توضیح روند بحث و محتوای رساله، گفتنی است که ابواب و فصول بحث شامل مقاطع مختلفی مشتمل بر دوران پیش از تولد تا رحلت حضرت و عرصه های زندگی فردی و اجتماعی ایشان را در بر می گیرد و منابع اهل سنت در مجموعه این مقاطع، چهره ای ممتاز از شخصیت حضرت زهرا (ع) را پیش روی ما ترسیم می کند.

یتکون بحث حیاه أمهات المعصومین من أهل البیت (علیهم السلام) من مقدمه وتمهید وبابین. ? الباب الأول یضم فی ثنایاه حیاه أمهات أصحاب ألکساء (علیهم السلام) موزعا فی أربعه فصول ? ? الفصل الأول: أم خاتم الأنبیاء والمرسلین (صلى الله علیه واله وسلم).? الفصل الثانی: أم سید الأوصیاء أمیر المومنین (علیه السلام). ? الفصل الثالث: أم سیده نساء العالمین (سلام الله علیها).? الفصل الرابع: أم السبطین الحسن والحسین (علیهم السلام).? الباب الثانی: یضم حیاه أمهات الائمه المعصومین التسعه من ذریه الأمام الحسین (علیه السلام)، ویقع فی فصلین:? الفصل الأول: حیاه أمهات الائمه السجاد والباقر والصادق (علیهم السلام); على أنّ أم الأمام السجاد من الجواری ولکنها تشرفت بالاقتران بأحد سیدی شباب أهل الجنه وأنها تنحدر من سلاله ملوک فارس و کذلک بالنسبه للسیدتین أمیّ الباقر والصادق (علیهما السلام) فإنهما قرشیتان تنحدران من ربوع مکه المکرمه ومن قبیله قریش، شأنهما شأن أصحاب الکساء (علیهم السلام).? الفصل الثانی: حیاه أمهات الائمه الکاظم والرضا والجواد والهادی و العسکری والمهدی المنتظر وکل تلک السیدات المبارکات هنّ جواری جاءت بهن المشیئه الألهیه من أقاصی الدنیا البعیده ; بلاد الترک والروم و الأندلس وشمال أفریقیا وغیرها لیکنّ أوعیه مبارکه لحمل ذریه رسول الله المعصومین(علیهم السلام).? نتیجه البحث: تبین من خلال البحث أن تعداد أمهات المعصومین من أهل البیت (علیهم السلام) ثلاث عشره إمرأه مخدره جلیلهً، تمثل الطائفه الأولى منهنّ نساء مکه وقریش فیما تنتمی الطائفه الثانیه إلى الأمم الأخرى أمثال فارس والروم والأندلس وشمال أفریقیا. ولوحظ إن من بین تلک النساء المبارکات الصدّیقه فاطمه وهی المعصومه الوتر على إن کل تلک النساء فاضلات وعفیفات وامتزن بالطهاره والعفه ولهنّ دور ملحوظ فی تربیه اولادهن المعصومین علیهم السلام.

در این پایان‌نامه به مردان و زنان نمونه در قرآن و روایات پرداخته شده است. خصوصیات اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی و نیز جنبه‌های مختلف اسوه بودن پیامبرانی همچون نوح، ابراهیم(ع)، و محمد(ص) و زنانی همچون حضرت مریم، آسیه، و فاطمه زهرا بررسی شده است.

نوشته حاضر داراى یک مقدمه و پنج فصل و خاتمه مى‏ باشد. در فصل اول طرح تحقیق که مطالبى چون بیان مسأله، هدف، ضرورت و پیشینه تحقیق و سوالات اصلى و فرعى و فرضیه تحقیق بیان گردیده است. و سپس بحث مفاهیم و کلیات مورد توجه واقع ‏شده که ابتدا واژه ‏هاى مورد نظر و به کار رفته در این تحقیق، معنى و مقصود از آنان بیان شده است.فصل دوم با عنوان گزیده ‏هاى از زندگى و فضایل حضرت زهرا(س) مى‏ باشد که در آن به شرح زندگانى حضرت زهرا علیهاالسلام چون: ولادت، نام‏ ها و القاب و اوان خردسالى و ازدواج حضرت اشاره گردیده و با استناد به منابع حدیثى و روایى معتبر شیعه و اهل سنت از فضایل و عظمت حضرت زهرا چون: عصمت، کرامت، محدّثه بودن حضرت، علم و دانش و عبادت حضرت سخن به میان آمده و در ادامه جایگاه و منزلت حضرت صدیقه فاطمه زهرا علیهاالسلام در پیشگاه رسول خدا صلى ‏الله ‏علیه ‏و‏آله و امام على علیه‏ السلام بیان گردیده است.فصل سوم با عنوان: رحلت رسول خدا و اوضاع اجتماعى سیاسى مدینه آغاز و با تشریح و بررسى فضاى سیاسى مدینه در هنگام در گذشت رسول خدا صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله و جناح‏ ها و گروه هاى موجود در آن و تلاش‏ هاى هریک براى دستیابى به خلافت و حکومت ادامه یافته و به تشکیل سقیفه و عدم مشروعیت آن اشاره گردیده و به موضعگیرى امام على علیه‏السلام پس از حادثه سقیفه، پرداخته شده است.فصل چهارم که بخش مهم این نوشته است با عنوان: نمونه‏ هاى از مواضع سیاسى عملى حضرت زهرا علیهاالسلام آغاز گردیده است، در این فصل ابتدا سیاسى بودن برخورد و اعتراضات حضرت زهرا علیهاالسلام مورد بحث و بررسى قرار گرفته و بدین مناسبت بحث فدک مطرح و مورد تحلیل قرار گرفته است. با اثبات اینکه برخورد و اعتراضات حضرت زهرا علیهاالسلام بر علیه خلیفه سیاسى و در دفاع از امامت و ولایت بوده است به نمونه ‏هاى عینى دفاع آن حضرت از ولایت پرداخته‏ ایم که در این مورد چهار نمونه مهم از موضعگیرى آن حضرت را برشمرده‏ ایم که عبارتند از: 1ـ سخنرانى حضرت در برابر خلیفه در جمع مهاجرین و انصار. 2ـ رفتن به خانه‏ هاى انصار جهت گرفتن بیعت براى امام علیه ‏السلام 3ـ اعتراض حضرت زهرا علیه االسلام بر خلیفه در قالب حزن و اندوه. 4ـ سخنرانى در جمع زنان مدینه.فصل پنجم با عنوان: اصول و مبانى سیاسى مستخرج از سیره سیاسى حضرت زهرا علیهاالسلام آغاز گردیده که پنج اصل مهم: 1ـ رابطه دیانت و سیاست در سیره سیاسى حضرت، 2ـ قاطعیت در مسیر حاکمیت حق ، 3ـ زمان‏شناسى حضرت زهرا(س)، 4ـ تلاش بر جداناپذیرى قرآن و اهلبیت. در زندگى سیاسى آن حضرت، 5 –فرهنگ شهادت‏ طلبى مورد توجه واقع گردیده و به عنوان الگو بردارى از سیره سیاسى آن حضرت معرفى شده است.در خاتمه به جمع ‏بندى و نتیجه ‏گیرى از مطالب پرداخته شده است و اینکه:حضرت زهرا علیهاالسلام نقش عمده در پاسدارى، حفظ و معرفى ولایت و امامت امام على علیه ‏السلام با استناد به قرآن و سنت رسول خدا صلى‏ الله‏ علیه ‏و‏ آله داشته است

بزرگان بشریت با همه عظمت و نبوغشان از شرح شانی از شئون امامت عاجز و درمانده‌اند زیرا میان عالم و معلوم و عارف و معروف سنخیت لازم است. برای اینکه ما و جنبش عاجزانه ما در این نوشتار متهم به غلبه عواطف مذهبی نشویم سعی نموده‌ایم که اغلب مطالب از کتاب‌های حدیثی برادران اهل سنت و جماعت نقل کنیم ابوعمر و مولف کتاب (استیعاب) و ابن‌اثیر مولف (جامع‌الاصول) هر دو با کمال انصاف در نام‌بری عنوان (سیده نساء‌العامین) را اضافه نمودند و این عنوان بر حسب روایات متواتر از طریق اهل سنت از طرف پدر بزرگوارش به فاطمه‌الزهرا صلوات‌الله علیها داده شده است. یعنی پانزده شخصیت از بزرگان اهل سنت که نام آنها را ذکر می‌کنیم اتفاق دارند که این عنوان از طرف پدر بزرگوارش به آن حضرت داده شده است. 1-امام احمد بن حنبل در مسند، 2-امام بخاری در صحیح خود، 3-مسلم بن حجاج در صحیح مسلم، 4-ترمذی در سنن و ... همه محدثان بزرگ این حدیث را به سند‌های معتبر خوازابوسعید خدری و ابن‌عباس و ام‌المومنین عایشه از رسول اکرم روایت نموده‌اند. تا که روایات و احادیث را حفظ کنیم از گروههایی متعصب که مشغول حذف کردن روایات از کتب اهل سنت‌اند و نیز این سعی برای استقبال نسل‌های آینده باشد که شخصیت حضرت زهرا از طریق مذاهب اربعه بشناسند که از ولادت تا هیجده سالگی زندگی پرعظمت و پر از مشکلات و غم و حزن چطور گزراند و علمایی بزرگ اهل سنت چه عظمتی قائل بودند اما چرا اینقدر کم روایات در عظمت این بانوی عظیم ذکر کرده‌اند. جواب این سوال را تاریخ اسلام در سینه خود پنهان دارد و وقایع تاریخی دلالت و وجوهات را می‌فهماند. اما این کار از طریق مطرح کردن چند سوال درباره حیات طبیه آن حضرت و جواب تلاش کردن از منابع اولیه و کتب بزرگ و مهم اهل سنت انجام دادم مثلا این که ولادت حضرت چطور بود و نطفه چطور منعقد شد و نامگذاری حضرت چطور انجام شد و چرا به ایشان فاطمه و بتول و طاهره گفتند دوران کودکی و جوانی چطور بود و مسأله ازدواج چطور انجام گرفت و مهریه حضرت چطور بود؟ ... برای جواب این سوال‌ها از کتابخانه‌های متعددی از جمله دارالحدیث استفاده نمودم و کتابهایی مثل صحیح بخاری-تفسیرالکشاف- زمخشری-تفسیرالدرالمنثور سیوطی استفاده نمودم.

پژوهش حاضر سعی نموده با استناد به برخی آیات قرآنی و روایات معصومین (ع) ، گوشه هایی ازکمالات و زندگی سیده دو عالم را مورد بررسی قرار دهد و بابی را برای مطالعه و بررسی عمیق تر بگشاید. آن چه که در این بررسی بدست آمده موید این است که حضرت زهرا سلام الله علیها علت غائی خلقت بوده در درگاه الهی و در عالم تکوین از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشند و شخصیت والای ایشان، در ابعاد مختلف، تجلی نموده است. از جمله صدیقه کبری در بعد علمی، الگو و اسوه ائمه اطهار بوده و در بُعد سیاسی به عنوان یک بانوی الهی، آگاهی خود را از شرایط اجتماع و نقاط ضعف و قوت مردم به خوبی نمایان می سازند و ضمن حفظ حدود الهی، روحیه ظلم ستیزی و عدالت خواهی خویش را به جهانیان عرضه می نمایند. و بالاخره: شأن ایشان به عنوان مظهر عزت همپای شأن قرآن، و تا حوض کوثر، راهنمایی امت مسلمان می باشد و بالاخره: مهدی عج فرزند برومند ایشان، برافزاینده پرچم توحید و عدالت الهی، منتقم ظلم های روا شده در حق مادر بزرگوارشان و فرزندان معصوم اوست.