جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیژن عبدالکریمی: برای شروع بحث خواهانم چند نکته مقدماتی را مطرح کنم. نکته نخست این است که ما در مورد انقلاب ایران و در خصوص دینی و اسلامی بودن و پرسش از معنا و مفهوم یا چیستی این وصف دینی یا اسلامی بودن انقلاب به دو روش و شیوه می توانیم بحث کنیم. یکی بحث ماتقدم و پیشینی است که بحثی فلسفی، حکمی و معرفت شناسانه است. در این روش می توانیم و باید به این بحث بپردازیم که اساسا امر دینی چیست؟ مرادمان از اسلام و اسلامیت چیست؟ ما امر دینی یا اسلامی را چه می فهمیم که حادثه ای اجتماعی، همچون یک انقلاب سیاسی را متصف به اوصاف «دین» یا «اسلامی» می کنیم؟ در جامعه ما این گونه بحث های فلسفی و حکمی اساساً و معمولاً در نمی گیرد و ما مفاهیم را در هاله ای از ابهام، ناروشنی و تیرگی رها می کنیم و آنها را بدیهی فرض می کنیم و خیلی ساده از آنها می گذریم. لذا در صحنه عمل نیز با دشوارهای بسیار زیادی مواجه می شویم.

من فکر می کنم مهم ترین کلید واژه در این پرسش در واقعی کلمه چرایی است، خود چرایی یعنی چه؟ ما با چرایی های بسیار زیادی مواجه هستیم، مثلا چرا دانشگاه می رویم؟ برای اینکه درس بخوانیم. چرا کار می کنیم؟ برای اینکه امرار معاش کنیم. چرا ازدواج می کنیم؟ برای اینکه نیازهای جسمی و روحی و عاطفی مان را ارضا کنیم و غیره، اما در این پرسش، کلمه چرایی کاملا به چشم می آید و پررنگ می شود چرا این چرایی یک چرایی خاصی است؟ این چرایی نمی تواند یک چرایی عادی و متداول باشد. برخی چرایی ها را علم پاسخ می دهد، مثل اینکه چرا باران می بارد یا چرا رنگین کمان می شود که قاعدتا در اینجا موضوع بحث ما نیست. الان از چرایی در حوزه زندگی انسان می پرسیم که همیشه هم در زندگی او وجود دارد، ما چرایی هایمان را در واقع در زندگی روزمره خودمان پیدا می کنیم یا در زندگی در حالت کلی اش، این چرایی ها روان شناختی هستند یا چرایی هایی از نوع جامعه شناختی، مثل اینکه چرا تو با این دختر ازدواج کرده ای؟ دلایل این موضوع روان شناسانه است، چرا تو از ازدواج با آن پسر سرباز زدی؟ پاسخ این پرسش هم روان شناسانه و شخصی است. بعضی اوقات هم چرایی های ما چرایی های جامعه شناختی است…

جریان روشنفکری در تاریخ معاصر ایران فراز و فرودهای بسیاری را از سر گذرانده است. چهره هایی که هر کدام در دوره ای پرفروغ شده اند و پس از مدتی درخشش آنها کمرنگ شده است. در میان این جریان ها می توان ردپای ایدئولوژی های بسیاری را دید از آنها کمرنگ شده است. در میان این جریان ها می توان ردپای ایدئولوژی های بسیاری را دید از آن هایی که بیشتر رنگ و بوی سنت چپ گرایانه و اندیشه های ایده آلیسم را داشتند تا آنها که در پی احیای سنت های فرهنگی و مذهبی و بازگشت به خود بوده اند. سپهر روشنفکری ایران مملو از گفتمان های گوناگونی است که هر کدام را می توان در جای خود بررسی کرد. شاید پیش از هر بحثی در این زمینه باید به تعریف روشنفکر پرداخت. به تعبیری می توان گفت روشنفکر کسی است که سنت و قدرت را نقد می کند. روشنفکری در ایران سه شاخه اصلی داشته است: لائیک؛ مارکسیستی و روشنفکری دینی. روشنفکران مذهبی نخست به نقد سنت پرداختند و در نقد قردت هم تلاش کردند. به طور ساده می توان این گونه گفت که روشنفکر کسی است که برای زندگی و زیست در جهان، تفکر می کند….