جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جنبش‌های تجدید حیات طلبانه در جهان اسلام، از کشورهای عربی و با ندای سید جمال الدین اسدآبادی آغاز شد و رفته رفته به ایران و کشورهای همجوار رسید. جریانی از اصلاح طلبی در ایران معاصر شکل گرفت و بر همان اساس آثاری گرانبها در حوزه های مختلف و از جمله تفسیر قرآن به چاپ رسید که انگیزهای برای حرکت‌های بعدی شد. «المیزان فی تفسیر القرآن»، یکی از آثار تفسیری دوره معاصر است که هم به جهت روش و هم رویکرد در ترازی بالاتر از همتایان خود قرار میگیرد. یکی از شاخصههای این تفسیر که پژوهش حاضر در پی آنست، بعد اجتماعی المیزان است.این پژوهش به این مسأله پاسخ می دهد که چه تحولات اجتماعی در تدوین المیزان تأثیر داشته است. علامه طباطبایی زمانی به نگارش تفسیر مشغول شد که جهان معاصر، شاهد تقابل اندیشه توحیدی اسلام با مکاتب فکری غرب همچون سوسیالیسم، کمونیسم، لیبرالیسم و... بود. علامه، به جهت آگاه سازی مردم و نیز نشان دادن برتری اندیشه الهی بر اندیشه مادی گرای غربی و تبیین دیدگاه اسلام درباره مسائل روز مثل ضرورت تشکیل حکومت اسلامی و ملاک های آن، نحوه اجرای قانون در جامعه، جایگاه و حضور زن در اجتماع و... دست به مبارزه ی علمی و تدوین تفسیر المیزان زد. علامه با عرضه ی مشکلات و معضلات جهان معاصر به قرآن، رویکرد جدیدی در تفسیر قرآن ابداع نمود و بین قرآن و واقعیت های سیاسی و اجتماعی تعامل برقرار نمود. مهمترین عوامل اجتماعی تأثیرگذار در تدوین المیزان عبارتند از : عوامل عینی (تحولات و جنبشهای سیاسی و اجتماعی دوران معاصر) و عوامل نظری (تضارب فکری آراء مانند مشروعیت حکومت دینی و دموکراسی و... )، وجود مکاتب فکری غرب،رویکردها و اندیشه های نوآمد متأثر از فلسفه ی غرب،دستاوردهای جدید علمی ،القائات مستشرقان و نهضت بازگشت به قرآن. به اعتقاد نگارنده ، تفسیر المیزان پاسخی به پرسش‌های عصر علامه طباطبایی است که با استفاده از زبان خاص آن دوره و مفاهیم آن انجام می گیرد.یکی از مهمترین رویکردهای المیزان،پاسخ به شبهات و پرسش های سیاسی و اجتماعی است. در این رساله،با روش تحقیق تحلیلی – توصیفی ،زمینه ها و عوامل اجتماعی تأثیرگذار در تدوین المیزان مورد بررسی قرار گرفته است و شیوه‌ی گردآوردی داده ها، روش کتابخانه ای و مطالعه منابع مربوطه اعم از کتاب و مقاله می باشد.

عنوان این پژوهش، آموزش آموزه مهدویت به جوانان با تأکید بر دو واژه هدایت و ولایت (براساس کلام علامه سید محمد حسین طباطبایی در تفسیر المیزان) است. محقق برای رسیدن به این هدف ابتدا به جمع‌آوری نظرات و آراء علامه پیرامون دو مفهوم هدایت و ولایت امام زمان(عج) در تفسیر المیزان پرداخته و سپس براساس آن، با سه مرحله طراحی، اجراء و ارزشیابی اقدام به آموزش نموده است. بدین‌صورت که ابتدا اندیشه مهدویت را در قالب طرح درس به جوانان ارائه نموده و سپس آن را با آموزش به جوانان (در سه مرحله پیش از آموزش، حین آموزش و پس از آموزش) به اجرا در آورده و درنهایت برای بررسی تأثیر این آموزش بر میزان درک این آموزه توسط جوانان اقدام به ارزشیابی نموده و بدین‌ترتیب این پژوهش به روش نیمه آزمایشی مداخله‌ای انجام شده است. درنهایت با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش می‌توان گفت محقق بر اساس این آموزش در ارتقا درک جوان نسبت به اندیشه مهدویت و توصیف هدایت و ولایت از کلام علامه موفق بوده است. زیرا طبق نتایج بدست آمده وضع موجود در درک مفهوم هدایت در مرحله پیش از آموزش 48 درصد و در حین آموزش 69 درصد بوده و در مرحله پس از آموزش به 99 درصد رسید و همچنین در درک مفهوم ولایت، وضع موجود در مرحله پیش از آموزش 64 درصد و در حین آموزش 58 درصد بوده و در مرحله پس از آموزش، به 98 درصد رسید. لذا بنابراین نتایج که بیانگر میزان تأثیر نقش طرح درس پیشنهادی در آموزش اندیشه مهدویت به جوانان است، پژوهش حاضر در آموزش مهدویت به جوانان، توفیق یافته است.

مفسران قرآن کریم پدیده ها و حوادث طبیعی را گاه به عنوان آزمایش، گاهی به عنوان بلیه و گاهی به عنوان پدیده های طبیعی که منجر به پدیده های گوناگون مفید طبیعی می شود، تفسیر کرده‌اند. لذا هدف اصلی این پژوهش بررسی پدیده های طبیعی مانند زلزله، طوفان، رعد و برق، صاعقه و سیل در تفاسیر نمونه، تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن، تفسیر مجمع البیان فی تفسیر القرآن، احسن الحدیث و اطیب البیان فی تفسیر القران می باشد و به دنبال پاسخ به این سؤال است که پدیده های طبیعی مانند زلزله، طوفان، رعد و برق، صاعقه و سیل از نگاه توحیدی در کتب تفسیری مذکور به چه صورت تفسیر گردیده اند؟ به عبارت دیگر، در صورت وجود آزمایشات الهی و بلایا به منظور عذاب عده ای از اقوام بشری در طول تاریخ بشریت و یا بلایا و وجود حکمت و آزمایشات و یا اعجاز قرآن در بیان برخی از پدیده های طبیعی مفید از نگاه مفسرین به چه صورت بیان گردیده است. با انجام این پژوهش می‌توان به شناخت بهتر پدیده های طبیعی نائل آمد. این پژوهش به شیوه کاربردی و به صورت توصیفی تحلیلی صورت می گیرد. نتایج پژوهش نشان می دهد پدیده‌های طبیعی مانند زلزله، طوفان، رعد و برق، صاعقه و سیل در تفاسیر نمونه، تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن، تفسیر مجمع البیان فی تفسیر القرآن، احسن الحدیث و اطیب البیان فی تفسیر القران در دو صورت آزمایشات و بلایای طبیعی و به صورت پدیده های مفید بیان شده اند.

از جمله مباحثی که در طول تاریخ مورد بحث و بررسی قرار گرفته، مسأله اثبات و انکار وجود خدا می‌باشد. در این مسیر، کتاب‌های متعددی برای اثبات و انکار وجود خدا تألیف شده است. در پژوهش حاضر سعی شده با هدف تبیین و تطبیق دو کتاب تفسیر المیزان و طرح بزرگ، در مسأله وجود خدا، به بررسی استدلال‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به عنوان خداباور و دلایل استیون هاوکینگ در کتاب طرح بزرگ به عنوان خداناباور به روش تحلیلی- تطبیقی پرداخته شود. در این راستا، فصل اول به مبانی نظری پژوهش نظیر فرضیه‌ها، مفاهیم بنیادین و هدف‌های پژوهش اختصاص یافته است. در فصل دوم به تبیین استدلال‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان برای اثبات وجود خدا از دو راه حاضر و ظاهر بودن خدا و راه فطرت پرداخته شده است. فصل سوم دلایل بی نیازی خلقت عالم از وجود خدا در کتاب طرح بزرگ، از جمله قوانین طبیعت، جبرگرایی علمی، واقع‌گرایی وابسته به مدل، قوانین کوانتوم، بازی زندگی و اصل بقاء انرژی را مورد بررسی قرار داده است. در فصل چهارم با تطبیق و مقایسه نظریات دو متفکر در مباحث منشأ پیدایش دین از منظر علامه طباطبایی و استیون هاوکینگ، ماهیت معجزه و مبانی شناخت، به بررسی و تحلیل دو دیدگاه پرداخته و ناسازگاری برخی دلایل هاوکینگ با آیات قرآن و مورد قبول واقع نشدن دلایل ایشان برای انکار وجود خدا، نتیجه گرفته شده است و در نهایت، فصل پنجم با بیان خلاصه‌ای از اصلی ترین مسائل فصل‌های قبل به همراه ذکر چند پیشنهاد، به روند این پژوهش خاتمه داده است.

مسئله سعادت و شقاوت انسان موضوعی است که هر مکتب باید نسبت به آن پاسخگو باشد. در این میان حکمت متعالیه که برگرفته از مضامین قرآنی و دینی اسلام و مباحث حکمت و فلسفه اسلامی است. خود را متکفل بررسی این موضوع قرار داده است. در صدر این مکتب حکمی و حکمای آن، ملاصدرا مبدع و مؤسس آن قرار دارد که در کلیه آثار فلسفی به طور ویژه در کتب قرآنی و تفسیری‌اش مسئله سعادت و شقاوت انسان را تحلیل نموده است و همچون اسلاف خود رشد علمی و عقلانی انسان را در مسیر تکامل و استکمال، در معنای سعادت دانسته و دوری از آن را شقاوت می‌داند. از سوی دیگر علامه طباطبایی مفسر و حکیم معاصر که خود از پیروان حکمت متعالیه صدرایی محسوب می‌شود؛ در تفسیر المیزان، به مسئله سعادت و شقاوت متعرض شده است؛ اما وی بر اساس نگرش‌های قرآنی و برخی از دیدگاه‌های حکمی خود به نظر می‌آید اختلاف‌نظرهایی با اندیشه‌های جناب صدرای شیرازی داشته باشد. این اختلاف‌نظرها در بسیاری از موارد ناشی از حیثیت نگاه این دو مفسر حکیم بوده و در مواردی ناشی از اختلاف در مبانی؛ روش و مسائلی است که به فراخور موضوع موردتوجه قرار گرفته است: بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر می‌توان وجوه اشتراکی میان آراء ملاصدرا و علامه طباطبایی شمرد. هر دو سعادت را لذت دریافتن مطابق قوه ادراکی می‌داند و به خیر بودن سعادت و ملکه و عدم ملکه آن معتقدند و همچنین سعادت را به دو قسم دنیوی و اخروی تقسیم می‌کنند. هر دو مفسر لذت را حالت نفسانی می‌دانند و همچنین شقاوت را مقابل سعادت می‌دانند و آن را به دودسته روحانی و جسمانی تقسیم می‌کنند. از منظر هر دو حکیم علم و عمل باسعادت رابطه وثیقی دارند و علم را پایه و بطن عمل می‌دانند و برای دین در رابطه با سعادت نقش خاصی قائل هستند. همچنین در اندیشه‌های هر دو حکیم وجوه اختلافی مشاهده گردید؛ ملاصدرا در آثارش به مسائلی از جمله تشکیک در شقاوت، خلود در جهنم، اقسام مردمان از نظر سعادت و شقاوت پرداخته است. در بررسی آثار علامه طباطبایی در این خصوص مطلب صریحی نیست از سوی دیگر علامه طباطبایی نیز در آثارش به مسائلی از جمله آثار ولایت بر سعادت، شقاوت اولیه و فیض الهی بودن سعادت اشاره نموده است، صدرالمتالهین شیرازی به این موضوعات متعرض نشده است. علامه طباطبایی دین را راه رسیدن به سعادت می‌داند اما از نگاه ملاصدرا معرفت، راه رسیدن است. علامه طباطبایی عوامل سعادت را توبه، تقوا، کسب علم و عبودیت می‌داند. ملاصدرا قائل به مختص بودن عامل کسب معرفت در سعادت انسان است. .

بر اساس آیات قرآن کریم، «تهذیب نفس» از مهم‌ترین راهکارهای نجات انسان از بدفرجامی و گرفتار شدن در گمراهی است. این پژوهش بر آن است با بررسی آیات قرآن کریم و بررسی آرای مفسران به ویژه علامه طباطبایی با روش تحلیلی، استنتاجی، مهم‌ترین روش‌های تهذیب نفس را مورد احصاء و بررسی قرار دهد تا از این طریق، گامی را در جهت نیل به ترسیم راهکارهای تربیتی از منظر قرآن کریم به دست آورد. بررسی مبانیِ تهذیب نفس نشان می‌دهد انسان موجودی است مختار و تربیت‌پذیر که می‌تواند با روش‌های مختلف به تهذیب نفس خود بپردازد. بر اساس یافته‌های پژوهش، تهذیب نفس دارای پیامدهای مؤثر فردی و اجتماعی است که البته در مسیر تحقق با موانع بیرونی و درونی نیز در رویارویی است. مطالعه و بررسی منابع تحقیق نشان می‌دهد، هر چند به صورت مستقیم، سخنی از «روش» تهذیب نفس در آن‌ها به میان نیامده است، اما روش‌های «یاد خدا»، «شناخت نفس»، «عبرت‌آموزی»، «یادآوری نعمت‌ها»، «انذار»، «تبشیر» و «یاد مرگ» از مهم‌ترین روش‌های تهذیب نفس به شمار می‌روند که از این منابع قابل استنباط و استنتاج هستند و در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی سه مکتب «روش انذار» دارای آثار بیشتر و مؤثرتری نسبت به «روش تبشیر» است و «یاد مرگ» یکی از مهم‌ترین روش‌هایی است که در زندگی انسان تأثیرگذار است. علامه طباطبایی بر این باور است که در مباحث اخلاقی سه مکتب رایج وجود دارد؛ مکتب متأثر از آرای اندیشمندان یونانی و حکمای الهی، مکتب انبیای پیشین و مکتب و روش قرآن. از این میان نیز روش قرآن در پرورش اخلاقی انسان شیوه‌ای منحصر به فرد و بدیع است.

یکی از مسائل مهم انسان‌شناسی، مبادی صدور اعمال انسان است. این مسئله ابعاد مختلفی دارد که در علوم مختلف ازجمله فلسفه، روان‌شناسی، اخلاق، تربیت و... با رویکردهای مختلف تبیین و بررسی شده است. قرآن کریم مهم‌ترین منبع فرهنگ اسلامی است که به این مسئله نیز عنایت دارد و تحصیل پاسخ به این مسئله از منظر قرآن هدفی مهم و تعیین کننده است. قرآن کریم به فراوانی به چیستی عمل، اقسام، آثار و مبادی آن پرداخته است. برخی از این موارد به روشنی قابل دریافت و برخی نیاز به تامل و دقت دارد. تحقیق حاضر، با استفاده از آیات قرآن کریم و با تمرکز بر آرای تفسیری علامه طباطبایی، برخی از مبادی عمل را به دست آورده و به بررسی آنان پرداخته است. دستاورد تحقیق حاضر را می‌توان بدین عبارت ارائه کرد که مبادی عمل که: نقطه آغاز تکون و تحقق عمل می‌باشند، در صفحه نفس متعدد بوده و علاوه بر تکثر مبادی، بدون ارتباط با یکدیگر نبوده و شکل‌های مختلفی از این ارتباط قابل فهم است. مبادی عمل از یک سو، با توجه به قوت و ضعف شان در نفس و از سوی دیگر با توجه به هم سنخ بودن یا نبودنشان، با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و نتیجه آن به شکل ارتباط ایجابی یا سلبی ظهور می‌کند. ارتباط ایجابی به معنای هم افزایی مبادی می‌باشد، یعنی در این گونه ارتباط، هیچ مبدایی کنار نهاده و یا حذف نمی‌شود، بلکه این ارتباط به تشدید هر یک از مبادی و چه‌ بسا تولید مبدأ جدیدی می‌انجامد. اما در ارتباط سلبی، مبدأ یا مبادی ای حذف شده و عمل منسوب به همه مبادی مرتبط نخواهد بود. همچنین مبادی عمل، نه تنها با یکدیگر ارتباط متقابل دارند، بلکه همین نحوه از ارتباط ایجابی و سلبی در ارتباط با نفس هم برقرار است؛ زیرا هر گونه ارتباطی میان مبادی عمل در ظرف نفس اتفاق می‌افتد، از این رو مبادی عمل علاوه بر ارتباطی که با یکدیگر دارند، با نفس نیز در ارتباط بوده و نقطه نهایی این ارتباط گسترده در نفس، منجر به تحقق عمل می‌گردد. دشواری یا دقت ضروری این تحقیق و استنتاج نهایی مطلب از متن قرآن کریم، وجود اجزاء پرشمار و ابعاد گوناگون مسئله و تحفظ بر عدم خروج از قلمرو معنایی و معرفتی قرآن کریم بود. آنچه در نوع آثار تحلیلی نسبت به مسئله این تحقیق ارائه شده و ذهن نویسنده و یا برخی محققان با آن مانوس است، ارتباطی خطی را میان مبدأ اولیه، چند مبدأ واسطه و در نهایت عمل ترسیم می‌کند. اما با انجام این تحقیق، این مسئله در ذهن نویسنده رنگ باخت و این تصویر ایجاد شده که به نظر می‌رسد میان مبادی عمل ازجمله معرفت، نفس و عمل، ارتباطی چند وجهی یاشبکه‌ای در دو نوع ایجابی و سلبی و دو بعد ظاهری و باطنی وجود دارد. تکمیل و به نهایت رساندن این تصویر، آینده این پژوهش نیازمند مجالی مستقل و وسیع است.

اگر چه قرآن کریم منبعی وحیانی است، اما با رعایت برخی قواعد دقیق عقلی، دارای قابلیت تفسیر از بعد فلسفی است. شاهد این مدعا، وجود موضوعاتی مانند امر و ملکوت الهی، خزائن، ملائکه، روح، أجل مسمی و.... در قرآن است که خارج از حوزه حس و تجربه‌اند و دستیابی به مفاهیم آنها نیازمند ژرف‌اندیشی، تحلیل‌های عقلانی و بهره‌گیری از استدلال‌های برهانی است در این راستا، بررسی حقیقت و چیستی امر تکوینی الهی به معنای خلق و ایجاد در آیات قرآن، محور اصلی پژوهش حاضر است. مهم‌ترین آیات در این موضوع، آیاتی چون یس/82 و83، قمر/50، حجر/21و در نهایت آیه 54 سوره اعراف است که در عبارت " الا له الخلق و الأمر"، امر به واژه خلق عطف شده و از این رو، از لحاظ معنایی نیز با این واژه پیوند خورده است؛ لذا یکی از دشوارترین آیاتی که در تفسیر آن، میان مفسران اختلاف پدید آمده، آیه 54 سوره اعراف است که با توجه به نقاط قوت و جامعیتی که تفسیر المیزان در همه ابعاد از جمله بعد فلسفی داراست، نظر علّامه طباطبائی در تفسیر این آیه و نیز سایر آیات مربوطه و تبیین مراد از امر و خلق در آنها، از بعد فلسفی و وجودشناختی مهم می‌نماید. البته در پژوهش حاضر، اکثریت تفاسیر در رابطه با این موضوع بررسی شده‌اند و با تبیین دقیق نظرات پیشینیان و نیز وارد کردن اشکالات متعدد به آراء ایشان، مشخص شد که هیچ یک از آنها توانایی ارائه تفسیری صحیح و مطابق با واقع در باب امر، و نیز حقایق امری از جمله خزائن الهی، را ندارند؛ اما علامه طباطبایی به دلیل اتخاذ شیوه تفسیری قرآن به قرآن، توجه ویژه به أدبیات عرب و علوم بلاغی در تفسیر آیات، استفاده از استدلال عقلی و کلامی و بهره‌گیری از روایات به عنوان مؤید مطالب خویش، پاسخ مطلوب‌تری نسبت به سایرین به این مسئله داده است. از این رو، این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین و بررسی کلام علامه طباطبایی در باب امر و حقایق امری می‌پردازد. از جمله شاخصه‌های قرآنی که علامه برای آنها برمی‌شمارد، می‌توان به اختصاص به خداوند، منزّه از ویژگی‌های مادی مثل تغییر و تبدیل، عندالله بودن، واسطه بین خداوند و عالم مشهود در امر ایجاد و خلقت، کلمه الله بودن و .... اشاره کرد. البته ایشان در ارائه دیدگاه‌های تفسیری خود در این موضوع، به شاخصه‌ها و ویژگیهای عالم مجردات در فلسفه نیز توجه داشته است. طبق نظر ایشان، با توجه به برخی از آیات، امر یک حقیقت مقول به تشکیک است و لذا مفاهیم و حقایق مرتبط با آن از جمله روح، خزائن و ... نیز، مراتب و درجات گوناگون این حقیقت واحد هستند. بنابراین علامه ضمن اینکه اصل وجود عالم مجردات را بر طبق ظواهر برخی آیات پذیرفته، در تقریر و تبیینی نوآورانه، احکام و لوازم عقلی را با نصوص دینی پیوند زده است. ایشان بر مبنای اصالت وجود صدرایی و احکام و لوازم آن از جمله تشکیک در مراتب وجود، تقریری برآمده از نصوص دینی در باب امر الهی ارائه کرده است که در این نوشتار عنوان «عالم امر» را به مثابه دیدگاه فلسفی ایشان برگزیده‌ایم.

قرآن کریم به عنوان کتاب هدایت و سعادت، برای رساندن پیام خود به انسان‌ها از بهترین تعابیر و شیرین‌ترین ترکیب‌ها بهره می‌برد. یکی از این تعبیرات و جلوه‌های جذاب زبانی، تشبیه است. البته آنچه در این نوشتار مورد بحث و تحقیق قرار می‌گیرد، تمام مصادیق تشبیهات قرآنی نیست؛ بلکه صرفا تشبیه‌هایی است که در آنها، انسان به حیوان شبیه شده باشد! یعنی قرآن وصفی را در برخی انسان‌ها می‌بیند، که برای ابراز نظر خود درمورد آنها، تصمیم می‌گیرد آن وصف را به حیوانی تشبیه کند، که این حالت در آن حیوان نمود بیشتری نسبت به دیگر حیوانات دارد. مثلا بدصدا بودن به الاغ، بی‌خبری از باری که می‌کشد نیز به همان حیوان، بی‌تفاوتی به گاو و گوسفند، ولع و حرص به شتر، سست‌بنیان بودن به عنکبوت و... تشبیه شده‌است. ولی چنین نیست که تمام اوصافی که قرآن در حیوانات یافته و برخی انسان‌ها را به آن تشبیه می‌کند، اوصاف ناپسند و ناهنجار باشد! بلکه بعضا اوصاف جالب و خوبی نیز در آنها دیده می‌شود! مثلا کنجکاوی در کلاغ برای قرآن جالب توجه بوده‌است. درکل قرآن در این اوصاف و این تشبیهات سعی کرده با یادآوری اینکه انسان از حیوانات برتر است و جانشین خدا بر زمین است، و اینکه مبادرت به انجام برخی گناهان و برخورداری از رذایل اخلاقی، او را از مقام برتری و خلافت خدا پایین آورده و هم‌ردیف حیوانات و حتی از آنها نیز پست‌تر می‌گرداند، او را به خود آورده و نصیحتش نماید. نوشتار پیش رو به این تشبیهات پرداخته و نظرات مرحوم علامه طباطبایی را نیز در این زمینه گرد آورده‌است.

با مطالعه تفسیر تسنیم و دقت در آراء تفسیری آیت‌ الله جوادی آملی به وجود اختلاف ‌نظرهایی بین دیدگاه ایشان و علامه طباطبائی پی می‌بریم، با توجه این‌که هر دو از مفسران معاصر و صاحب‌نظر در تفسیر قرآن کریم می‌باشند، متوجه این نکته می‌شویم که المیزان علامه با همه ارزش و اعتباری که برخوردار است، در برخی موارد توسط شاگرد ایشان مورد نقد قرار گرفته است. با بررسی آثار موجود در این زمینه چون رساله مستقلی در این موضوع در دست نبود از این جهت نگارنده بر آن شد که موضوع پایان‌نامه خویش را بررسی این اختلاف ‌نظرها در سوره های یونس، هود و یوسف قرار دهد تا ضمن آشنایی هرچه بیشتر با این اختلاف آراء، خواننده را برای دقت بیشتر و دریافت نظرات جدید در تفسیر کلام وحی به تأمل و تکاپوی علمی وا دارد و به نظرات جدید در تفسیر دست یابد که موجب گسترش مفاهیم قرآن در بین پژوهشگران گردد تا زمینه تحقیق بیشتر در این حوزه فراهم شود. روش کار در انجام این تحقیق به این صورت است که در هر موضوعی ابتدا نظر برخی از مفسران نقل‌شده و در ادامه دیدگاه تفسیری علامه و در نهایت نقد آیت‌الله جوادی آملی به ‌عنوان یکی از آراء مطرح و قابل‌قبول در تفسیر ارائه می‌شود. موارد اختلاف در سوره یونس و هود و سوره یوسف از جمله موضوعاتی است که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است.