جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫مروري اجمالي بر آثار اهل سنت نشان مي‌دهد که بسياري از دلايل حقانيت مذهب شيعه، در کتب معتبر اهل سنت وجود دارد. به همين دليل، برخي از اهل سنت تلاش مي‌کنند تا اين سلاح علمي را از دست شيعه بگيرند، و در اين راستا، مؤلفان چنين آثاري را به تشيع متهم مي‌کنند. "ميزان الکتاب" يکي از اين موارد است که در پاکستان به زبان اردو منتشر گرديده و مؤلف آن سعي کرده تا بسياري از دانشمندان اهل سنت را، شيعه جلوه دهد. پژوهش حاضر ديدگاه اين مؤلف را درباره ابن ابي‌الحديد و طبري بررسي کرده است. از نظر مؤلف ميزان الکتاب، انتقاد از صحابه يکي از ملاک‌هاي تشيع افراد است و به‌همين دليل اين دو نفر را متهم به شيعه‌گري نموده و هرچه را که آن‌ها در موافقت با ديدگاه شيعه مطرح کرده‌اند، در اين راستا توجيه نموده، و گرايشات صريح آنان به تسنن را ناديده مي‌گيرد. او صحت حديث غدير از ديدگاه طبري را دليل تشيع وي مي‌داند، در حالي‌که حديث غدير از روايات متواتر نزد فريقين به‌شمار مي‌رود. بدين ترتيب، او به اعترافات صريح طبري درباره صحت خلافت خلفا، توجهي نمي‌کند. اين در حالي است که سلفي‌گري در آثار طبري کاملاً مشهود است. همچنين نظر وي درباره تشيع ابن ابي‌الحديد نيز درست نيست؛ زيرا با توجه به تصريح دانشمندان فريقين، و رد دلايل مؤلف ميزان الکتاب، و تفتيش در عقايد ابن ابي‌الحديد، در تسنن او هيچ ترديدي باقي نمي‌ماند. مهم‌ترين دلايل رد تشيع اين دو دانشمند عبارت است از: انکار نص بر امامت و خلافت بلافصل اميرالمؤمنين علي(ع) ، و قبول خلافت خلفاي سه‌گانه از سوي آن‌ها؛ ارايه نظريات مخالف اعتقادات شيعه در مسايل فقهي و اعتقادي، و تصريح به مخالفت با مذهب شيعه؛ جواز گناه صغيره در حق انبيا، و انتساب اموري که دور از شأن پيامبران است؛ و قبول اسرائيليات در مسايل تاريخي و تفسيري، که دانشمندان شيعه آن‌ها را مردود دانسته‌اند.

---

‫امام موسي کاظم( در ميان امامان دوازده‌گانه شيعه، به کثرت اولاد مشهور است. در مورد تعداد فرزندان ايشان اقوال متفاوتي وجود دارد، اما قوي‌ترين نظر در اين زمينه، متعلق به شيخ مفيد است که 37 فرزند شامل هجده پسر و نوزده دختر، براي آن حضرت ذکر کرده است. بررسي تاريخي نشان مي‌دهد که فرزندان امام کاظم( نقش برجسته‌اي در گسترش تشيع داشته‌اند. برترين فرزند ايشان، امام علي بن موسي(ع) است، که در يازدهم ذي‌القعده سال 148 هجري در مدينه متولد گرديده و در آخر ماه صفر سال 203 در شهر طوس به‌دست مأمون عباسي به شهادت رسيد. قاسم فرزند ديگر امام کاظم( است، که از مدينه به عراق مهاجرت نمود و در منطقه حلّه شهر بغداد از دنيا رفت. جعفر معروف به خواري، که در خوار مکه مدفون است، عباس که گفته‌اند قبر او در صحن کاظمين مي‌باشد، محمد معروف به عابد، عبدالله که بسيار متواضع بوده و نسبت به امامت امام رضا و امام جواد کاملا مطيع بوده است، ابراهيم اصغر که جد سيد مرتضي و سيد رضي مي‌باشد و در بغداد مدفون است، هارون، حمزه، زيد، اسماعيل و حسن، از ديگر فرزندان امام موسي کاظم( هستند. همچنين اسحاق که از پدرش و از امام رضا(ع) روايت نقل مي‌کرده، در سال 240 هجري در مدينه درگذشت. حسين که از راويان حديث بوده، سه امام معصوم را درک کرده است. احمد بن موسي(ع) نيز از فرزندان فاضل امام کاظم( بود که براي امام رضا(ع) از مردم بيعت مي‌گرفت، و قبر شريفش در شيراز مي‌باشد. شرح حال دختران امام کاظم(، به غير از فاطمه معصومه(، نامعلوم است. ايشان خواهر ابويني امام رضا(ع) است، که بسيار فاضله و جليل‌القدر و از محدثين بوده، و در سال 201 هجري در شهر قم وفات نمود. فاطمه ستي، فاطمه صغري معروف به بي‌بي هيبت، حکيمه، زينب و آمنه، نام بعضي ديگر از دختران امام کاظم( مي‌باشد.

‫مذهب حنفيه توسط نعمان بن ثابت کابلي، مشهور به ابوحنيفه، به‌وجود آمد. وي از نظر فقهي ديدگاه‌هاي جديدي را ارئه نمود که به‌علت رويکرد دوگانه فقهي کلامي، رهايي مردم از جزيه و ارجاء، حمايت از ستم‌ديدگان و موالي، و جمعي بودن اجتهاد، اين مذهب در خراسان و ميان ترکان، با استقبال زيادي روبرو شد. اين رساله، موضوع پيدايش مذهب حنفي و تطور آن را در شرق جهان اسلام، و چگونگي ارتباط آن با شيعيان را مورد بررسي قرار داده است. با درگذشت ابوحنيفه، شاگردانش انديشه‌هاي فقهي او را در شرق ايران، و ميان سامانيان و ترکان رواج دادند. اين مذهب از قرن دوم تا قرن هشتم هجري دچار دگرديسي شد و در انديشه حنفي تغييراتي پديد آمد که اين تغييرات در دوره سامانيان، سلجوقيان و تيموريان چشم‌گير است؛ مهم‌ترين مراحل اين تغييرات شامل عدل‌گرايي، خردگرايي، اهل بيت‌گرايي و در پايان، وهابي‌گرايي بود. ابوحنيفه مانند ديگر مسلمانان، مرجعيت علمي اهل بيت(ع) را پذيرا بود و در تنگناهاي فقهي کلامي درگاه آنان را مي‌کوبيد، و با آن که از خلفا به نيکي ياد مي‌کرد، ولي دلداده خليفه چهارم، امام علي(ع) ، بود و او را برتر از همه مي‌دانست. دشمنان آن حضرت را اهل بغي مي‌خواند، و حديث غدير را روايت مي‌کرد و امامت را از آنِ فرزندان علي(ع) و فاطمه( مي‌دانست. ابوحنيفه از مکتب امام باقر( و امام صادق( بهره برده، و در کوفه به دوستي آنان تظاهر مي‌کرد، و با ديگر بزرگان علوي مانند نفس زکيه رابطه نزديکي داشت. بسياري از علماي حنفي نيز به ستايش از ائمه پرداخته و اشعاري در رثاي آنان سروده‌اند، اما برخي از باورهاي حنفي در گذر زمان، دگرگون شد. اين دگرگوني اعتقادي، در رفتار و روابط حنفيان و شيعيان، در خراسان نيز اثرگذار بود و متناسب با خواسته‌ها و نيازهاي سياسي حکومتي تنظيم مي‌گرديد. حاکمان خراسان نيز با توجه به اقتضاي زمان خود، کنش‌هاي گوناگوني را نشان مي‌دادند.