جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ طبرسی اختلاف در قرائت‌ها را متعلق به دوره پس از نزول قرآن می‌داند. او با اتخاذ مبنای روایی، تلاش می‌کند تا قرائت وحیانی را به صورت قطعی تعیین یا به‌طور ظنی ترجیح دهد. وی در ترجیح قرائات، نه یک‌جانبه و متعصبانه عمل می‌کند و نه به صورت یک‌طرفه قرائات دیگر را نادیده می‌گیرد؛ بلکه گاهی قرائات دیگری را بر قرائت اهل‌بیتb ترجیح می‌دهد و دلایل آن را نیز بیان می‌کند. اما در اکثر موارد، قرائت اهل‌بیتb را به دلایل مختلف، صحیح‌تر و ارجح‌تر می‌داند، که در این پژوهش به بررسی آن پرداخته می‌شود. هدف از این پژوهش، شناساندن یک مبنای جدید در ترجیح قرائات از دیدگاه طبرسی است که در هیچ منبعی به آن اشاره نشده و با توجه به وفور موارد و مثال‌های مرتبط در تفسیر "مجمع البیان"، تصمیم به بررسی آن گرفته شده است. سؤال اصلی این است که شیخ طبرسی در ترجیح قرائت صحیح، بیشتر به کدام معیار و مبنا تکیه می‌کند و چرا؟ این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مبنای روایی شیخ طبرسی در ترجیح قرائت صحیح، با تأکید بر قرائات اهل‌بیتb می‌پردازد. علاوه بر توضیح این مبنا، جایگاه آن از نظر طبرسی نیز بیان می‌شود و سپس مصادیق آن با دلایل ترجیح ذکر می‌گردد. در نهایت، با بررسی کتاب و نظرات طبرسی در ذیل آیات مختلف، به این نتیجه می‌رسیم که شیخ طبرسی در انتخاب قرائت صحیح، بیشتر بر مبنای روایی و قرائت اهل‌بیتb تأکید دارد و حدیث و روایت اهل‌بیتb در قرائت قرآن از نظر او بالاترین و قطعی‌ترین معیار است. این نتیجه از اینجا به دست می‌آید که از میان تمام قرائات، قرائت اهل‌بیتb فرد را از تردید در انتخاب بهترین قرائت نجات می‌دهد؛ زیرا بر اساس منابع معتبر و مورد تأیید مسلمانان، یعنی روایات، قرآن و اجماع، اهل‌بیتb بهترین الگو و میراث‌دار نبوت هستند و استناد به قرائات آن‌ها، بهترین گزینه در انتخاب قرائت صحیح است.

گزینش قرائت قاریان هفت‌گانه توسط ابن‌مجاهد (324ق) و سپس گزینش قاریان ده‌گانه و چهارده‌گانه توسط عالمان دوره‌های بعد، این قرائت‌ها را بر دیگر قرائات برتری داد، به حدی که برخی از اهل‌تسنّن قرائت‌های هفت‌گانه و برخی دیگر، قرائت‌های ده‌گانه را متواتر پنداشتند. از آنجا که این دسته‌بندی‌ها برای قرائت‌ها و قاریان پس از ابن‌مجاهد رواج یافت، توجه به آثار مکتوب پیش از ابن‌مجاهد در اعتبارسنجی قرائت قاریان اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا از دسته‌بندی‌های ابن‌مجاهد و دیگران متأثر نیست. یکی از آثار غنی که تحت تأثیر دسته‌بندی‌های قرائی قرار نگرفته، تفسیر جامع البیان از محمد بن جریر طبری (310ق) است. پژوهش حاضر با هدف کشف جایگاه قرائت‌ها نزد طبری و با روش مطالعۀ کتابخانه‌ای به بررسی عملکرد طبری در مواجهه با قرائت‌های مختلف قاریان در تفسیر جامع البیان می‌پردازد و در این راستا به رویکرد وی نسبت به روایت حفص از قرائت عاصم توجه ویژه می‌کند. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که طبری به تواتر قرائت‌های ده‌گانه باور نداشته است، بلکه در بسیاری از آیات، قرائت برخی از قاریان ده‌گانه را جایز ندانسته است. همچنین ملاحظۀ رویکرد طبری به روایت حفص نشان می‌دهد که وی نه تنها روایت حفص را روایتی متواتر یا روایتی صحیح نمی‌دانست، که حتی آن را در حد قرائت‌ها و نقل‌های شاذ و غیرمشهور نیز نپذیرفته بود و از توجه و نقل آن به کلی امتناع می‌ورزید.

ارتباط و انتساب تشیع در پیدایش و تکوین به شخصیت ادعایی عبدالله بن سبأ از مهم‌ترین شبهه‌های بحث‌برانگیز تاریخ تشیع است. از جمله ادعاهای مطرح‌شده در حاشیه این شبهه، موضوع انطباق‌پذیری شخصیت عبدالله بن سبأ بر عمار بن یاسر است. پیشینه این ادعا به علی الوردی (1913 - 1995 م) جامعه‌شناس عراقی باز می‌گردد؛ وی نخستین فردی است که در کتاب وعاظ السلاطین با ذکر مواردی از تشابه، این‌هَمانیِ عبدالله بن سبأ و عمار بن یاسر را بیان می‌دارد. این پژوهه از طریق روش کتابخانه‌ای، توصیفی – تحلیلی، ضمن پیشینه‌یابی ادعای انطباق در منابع متقدم، با بازخوانی و بررسی گزارش‌های مرتبط به این نتیجه دست یافته است که ادعای این‌هَمانیِ عبدالله بن سبأ و عمار بن یاسر سخنی ذوقی، بدون اتقان علمی و مخدوش است؛ چراکه الوردی نه‌تنها اولین و تنها مطرح‌کننده فرضیه انطباق است، بلکه او نه در جایگاه یک مورخ، بلکه جامعه‌شناسی که هندسه فکری‌اش متأثر و ممزوجی از آرا و اندیشه‌های مکتب مارکسیسم و شیعی غیراثناعشری است، به این موضوع می‌پردازد و چنین ادعایی را طرح کرده است.

تفسیر صحیح و فهم دقیق قرآن، یکی از مهم‌ترین مطالب ‌اهل‌بیتb و دغدغه‌های دائمی مردم از زمان نزول و دریافت این معجزه جاودان به شماره می‌آید. این امر، نخست با دانش قرائت به عنوان اولین منبع تشنگان معرفت از سرچشمه کلام وحی پیوند خورده است. در این میان، ‌اهل‌بیتb به عنوان مفسران بی‌بدیل کلام وحی، گاه از تنغیم به عنوان کاربرد آهنگین واژگان و عبارات قرآنی با هدف بیان مفهوم صحیح آیات بهره برده‌اند. این موضوع، پژوهش کتابخانه‌های حاضر را بر آن داشت تا با توصیف و تحلیل گزارش‌های برجای‌مانده از خاندان وحی، به شناسایی هویت‌ها و کاره‌های قرائت آهنگین در خصوصیات مختلف پرداخت. تحقیق حاضر در پرتو روایات تفسیری که انسجامی شگفت‌انگیز میان نظام آوایی قرآن کریم و معنی‌پردازی آن وجود دارد. قرائت آهنگین کلام وحی که خود را در گرو فراز و فرودهای آوایی یا همان تنغیم است، افزون بر زینت بخشی به قرائت، زمینه ساز تداعی و درک بهتر مفاهیم آیات الهی می‌شود. ائمه‌b با در نظر داشتن این ارتباط معنادار، پیشتاز و راهگشای مفسران در کشف مقصود خطاب از قرآن کریم کریم هم‌سنجی نغمه کلام با افاده معنادار بوده است. آنها با یادآوری اصل تبیان بودن قرآن و توانمندی کلام وحی در تبیین مراد خویش، سازواری و استواری نظام آوایی و دلالی کلام الهی را بر خوانند.