جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشتار، تلاشی است برای پاسخ گویی به سه مورد از شبهاتی که توسط یکی از وهابیون معاصر، علیه اندیشه مهدویت مطرح شده است. وی در شبهه نخست، کوشیده است از یک سو روایات مربوط به مکان زندگی امام مهدی را متعارض جلوه داده و از سوی دیگر، اعتقاد به غیبت آن حضرت در سرداب سامرا را به شیعیان نسبت دهد. در شبهه دوم که مربوط به مدت غیبت امام مهدی است، ادعا شده است که شیعیان در روایات خود، برای ظهور آن حضرت، زمان تعیین کرده بودند، در حالی که هیچ یک از آنها لباس واقعیت به خود نپوشید و دروغ بودنشان آشکار شد. در شبهه سوم نیز ادعا شده است روایات مربوط به نام امام مهدی با یک دیگر در تعارضند.در پاسخ به این شبهات، تلاش شده است روایات مربوط به هر یک از آنها بررسی شوند. با کنکاش در این روایات، در می یابیم که نه این روایات با یک دیگر تعارض دارند، نه هیچ عالم شیعی مدعی پنهان شدن امام مهدی در سرداب است و نه روایاتی که از فرج شیعیان در زمان هایی خاص سخن گفته اند، ناظر به زمان ظهور امام مهدی هستند.

در نیمه سده های سوم و چهارم هجری، شیعیان با دو مساله اساسی روبه رو شدند؛ نخست شیعیان امامی از دیدار امام خویش محروم ماندند و جریان غیبت برای امامشان پدید آمد. در عرصه سیاسی نیز دولت هایی نوظهور در جهان اسلام به وجود آمدند که گرایش آشکاری به تشیع داشتند و بیشتر این دولت ها بر این گمانه تکیه داشتند که باید باورهای شیعیان در عرصه اجتماعی حاکم شود؛ حتی برخی از آنان آشکارا مدعی امامت امام عصر (عج) بودند. به همین دلیل این گمانه تقویت می شد که با توجه به تحول پدید آمده، امام شیعیان به زودی ظهور خواهد کرد و زمام حکومت را به دست خواهد گرفت. این نظریه از آن رو بااهمیت است که از جمله شرایط ظهور آن حضرت، آماده بودن دولت ها و ملت ها ذکر شده است؛ امری که به ظاهر در آن زمان فراهم شده بود، اما آن بزرگوار ظهور نکردند.از این رو، نوشتار حاضر در پی آن است که غایب شدن امام زمان (عج) را در عصری که پدیده ظهور دولت های قدرتمند شیعی و گسترش فکری و جغرافیایی آنان در سراسر جهان اسلام رخ نموده را بررسی کند و به این مساله بپردازد که چرا آن حضرت در آن زمان که به ظاهر همه شرایط به نفع شیعیان بود، از پس پرده غیبت خارج نشد. به همین دلیل لازم است ابتدا فضای سیاسی آن عصر ترسیم گردد و از چگونگی ظهور و افول دولت های شیعی بحث شود، سپس روابط سیاسی و اجتماعی دولت های شیعی با یکدیگر مورد بررسی قرار گرفته و به انگیزه رهبران این دولت ها در چگونگی دست یابی آنان به قدرت اشاره خواهد شد. همچنین به این مهم خواهیم پرداخت که افزون بر تشتت آرای این دولت ها نسبت به پدیده مهدویت، انگیزه این حکومت ها نیز به طور عمده فرای مذهب بوده و باورمندی آنان به پدیده منجی بسیار کم رنگ بوده است.

اقوال مختلفی درباره نام و نسب مادر حضرت مهدی (عج) ذکر شده است. عالمانی چون کلینی، مسعودی، نعمانی، شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسی، ابن خلکان، شیهد اول و... درباره نام و نسب مادر آن حضرت نظریاتی داشته اند. کلینی او را کنیزی سیاه از استان های شمالی سوران به نام (نوبه)، نعمانی، مسعودی، شیخ مفید و ابن خلکان مادر آن حضرت را کنیزی تربیت یافته در خانه حکیمه خاتون، شهید اول نام مادر آن حضرت را صیقل و شیخ صدوق، طوسی، طبری و اکثر محققان پس از شیخ طوسی مادر آن حضرت را نجس دختر پادشاه روم معرفی کرده اند. با وجود این که اکثر محققان کوشیده اند حدیث شیخ صدوق را اثبات کنند، به این حدیث نیز اشکالاتی کرده اند که این مقاله آنها را بررسی می کند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

آیا امام مهدی (عج) عالم را مدیریت می کند؟در نوشتار پیش رو این فرضیه تایید می شود که به جز شان هدایت معنوی که غیبت و حضور امام در آن نقشی ندارد و همیشه برقرار است، سایر شئون امام در عصر غیبت به دلیل پنهان زیستی تنزل می یابد و در عرصه ای محدودتر و با شعاعی کم فروغ تر توسط فقها انجام می پذیرد. بنابراین، مدیریت امام مهدی (عج) بر عالم، اثبات شدنی نیست. از سوی دیگر، اگر مراد از مدیریت عالم توسط آن حضرت، نقشی باشد که امام از جهت وساطت فیض بر عهده دارد - گرچه مدیریت به این معنا قابل اثبات است - اما مدیریت به این معنا که آن حضرت برای مدیریت حوادث عالم به صورت مطلوب خود اراده ای ویژه اعمال می کند و خود اسباب و شرایط را برای تحقق آن فراهم می نماید و با دخالت مستقیم خود بر اراده های انسانی - که چه بسا وجود آن ها مانع تحقق رخداد مورد نظر می شد - غلبه کند و آن ها را به سمت و سوی مورد نظر خود جهت دهد، قابل اثبات نیست.

در این نوشتار به آموزه انتظار از دیدگاه جریان جمن شاهی - که در قرن بیستم در ایالت پنجاب پاکستان به وجود آمده پرداخته شده است. در این راستا نخست بنیان گذاران این جریان - سید طالب حسین شاه و فرزندش سید جعفر الزمان شاه بخاری - را معرفی می کرده و به بیان ویژگی های شخصی آنان می پردازد. سپس به اجمال، منابع و آثار این جریان - که به قلم سید جعفر الزمان شاه نگاشته شده و به چاپ رسیده اند - معرفی می شوند و آن گاه به برخی از افکار این جریان، مانند عمل به اصالت حرمت و عمل نکردن به قاعده سوق مسلمین اشاره می شود. همچنین به نمونه ها تفسیری آیات قرآنی درباره آموزه انتظار پرداخته می شود که سید جعفر الزمان شاه برداشت متفاوت و ذوقی از آیات داشته است که تا کنون هیچ یک از مفسران اهل سنت و شیعه به آن اشاره نکرده اند. در پایان به آموزه انتظار و مهدویت از نگاه این جریان در چند مورد اشاره می شود که آنان به الوهیت امام زمان (عج) معتقدند و می گویند وقتی آن حضرت ظهور کند همه مومنان معصوم خواهند بود؛ امام عصر (عج) نازل می شود و امامان از اولاد حضرت آدم (ع) نیستند، بلکه نوع آنان با بقیه انسان ها تفاوت دارد.